Alþýðublaðið - 23.09.1941, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUDAG 23. SEPT. 1941
-------- ALÞYÐUBLAÐIÐ -—
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Simar: 4902: Ritstjóri. 4901: Innlendar fréttir. 5021: Stefán Pét-
ursson, (heima), Hringbraut 218. 4903: Vilhj. S. Vilhjálms-
son, (heima), Brávallagötu 50.
Afgreiðsla: Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar: 4900 og 4906.
Verð kr. 3.00 á mánuði. — 15 aurar í lausasölu.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN H. F.
Stormboðar.
—---«.---(
SVO að segja daiglega ber-
ast nú fréttií frá vígstöðv-
unium austúr á Rússlandi, sem
sýna, að enn er of snemmt að
tala um það, að sókn þýzka naz-
ismans hafi verið stöðvuð íþessiu
stríði. Hersveitum hans hefir orð-
ið ískyggilega mikið ágengt síð-
listu dagana. Mikill hluti af Uk-
raine, sem er hvorttveggja í senn:
mesta kornhérað og mesta iðn-
aðarhérað Rússlands, er fallinn
í hans hendur. Og engiinm þorir
Iengur að sverja fyrir þann
möguleika, að honum takist fyrr
en varir að teygja krumlurnar
alla leið til Kákasus. En þangað
var förinni vafalaust fyrst og
fnemst heitið, þegar Hitler réð-
izt á Rússland fy»'ir þremur mán-
uðum síðan. Því að þar og hvergi
anuarsstaðar er þá olíu að fá,
sem Hitler þarfnast til þess að
geta haldið stríðinu áfram við
England.
Það er því engin furða þó að
fréttirnar austan af Rússlandi
taki nú mjög úpp hugi manna,
og ýmislégt fari fram hjá þeim,
sem annarsstaðar skeður ,enda
þótt það hafi máske, þegar allt
kemur til alls, engu minni þýð-
ingu fytir úrslit styrjaldariinnaT,
en það, sem nú er að 'gerast.
austur á Rússlandi.
í blöðunum hefir þess enn ekki
verið getið nema í stuttUm frétt-
um og með litlum fyrirsögnum,
að undanfarna daga hafa verið
að gerast viðburðir í hinum her-
teknu og undirokuðu löndum á
"Uieginlandi Evrópu, sem eru að
vissu leyti nýtt fyrirbrigði í sitrið-
inu, og vel má verai, að síðaT
meir verði litið á sem harla þýð-
ingarmikil straumhvörf í því.
Þegar fitegnirnar bárust hing-
að af hinuim blóðugu hermdar-
verkum þýzku nazistayfirvald-
anna í Noregi á dögunuim, af-
töku tveggja forystiumanna verka
lýðsins í Oslo og fangelsun fjölda
margra annarra af öllum stéttUm,
blöskraði flestuan, að þýzku naz-
istarnir skyldu teljia sér naUð- i
synlegt, að grípa til svo grimmd- !
axlegra kúgunarráðstafana við j
litla, afvopnaða þjóð. Hér íblað- |
inu var þó þá þegar bent ,á !
það, að' í auguim þýzku mazist-
anna myndi verkfallsaldan íNor-
tegi, sem svarað var með liinum
blööugu- hryðjuverkuim, ekki áð-
eins hafa staðbundna þýðiingu.
Þ(e'ir myndu vafala'ust, og þ,að
með réttu, hafa óttast það, að
verkföllin í Noregi brei'ddust
út til annarra undinokaðra lainda,
og yrðu að þeirri öldu, sem fyrr
eða síðar skoláði þýzka nazism-
amum burt af sviði sögunnar. Og
jjö ekki séu nemá nokkrir dagar
síðan þetta var skrifað, hafa þeir
þó nægt fullkomlega til þess að
sýna, að það var ekki skrifað
út í bláinn. Það hefir verið öró-
legt í hinum undirokuðu lönd-
uim á meginlandi Evrópu síðan
ALM’- OUBLAÐií)
gegn hiuutm þýzkU kúgumm í
Noregi. Erá Frakklandi, Belgíu,
H'Ollandi og Júgóslaviu hafa á
fáum dögum hvað eftir annað
borizt fréttir um það, að þýzkir
hermenn hafi veiið myrtir .af ó-
kunnUim tilræðismönnum. Því hef-
ir verið svarað af hinum þýzku
yfirvöldum með ennþá giimmd-
arjegri og ómannúðlegri gaign-
ráðstöfunum en peim, sem grip-
ið var til í Noregi. Frakkair, Belg-
íumenn, Holiendingar og Júgó-
slavar, sem vikum eöa mánuð-
um saman hafa setið í fangels-
um þýzku naizistanna, verið h,rfð-
i'r þar sem gísl, og þvi engan
þátt getað átt í árásunuim á hina
þýzku hermenn, hafa verið sótt-
fir í fangelsin og skotnir í heífind-
arskyni. Upo á síðkastið hafa
fáir dagar liðið svo, að ekki hafi
borizt einhverjar slíkar fréttir frá
hinum undirokuðu löndum.
Það leynir sér ekki, að þýzku
nazistunuim stendur inikiil stugg-
ur af þeirri ólgu, sem lýsir sér
í hinum endurteknu árásum og
morðum á þýzklum bermönnum.
Öðrui vísu verður það ekki skil-
m ,að þeir skuti telja sér n.aUð-
synlegt að grípa til svo hrylli-
legra gagnráðstafana og þeirra,
að láta skjóta alsakliauisá fanga í
hefndarskyni fyrir hina myrtu
hermenn. Að vísu virðist hérekki
enn vera að ræða um neina skipu
Lagða fjöldahreifingu gegn hinni
nazistísku kúgun. Það eru ein-
staklingar, sem af óslökkvandi
hatri 'til kúgaranna ráðast áverk-
færi þeirra, hermennina, og
myrða þá. En þessar árásir eru
stormboðar. Fyrr eða síðair skell-
ur óveðrið á. Þá verðuir ekki
lengur barizt á aðeins einuim vig-
stöðvum í teinu eins og hingað
til, og ekki heldur á aðeins tveim
ur, heldur á óteljandi vígvöllum
samtímis. Það verða aðfarir, sem
engan órar fyrir enn, ekki einu
sinni pá, siem bezt eru lesnir
í opinberunarbókinui. Og úrn það
e" þeim 'ý’.iur, ve"bU" margt orðið
öðruvísi í Evrópiu en nú er. Af
•,’Tsk pun“ þýz'ra naiz'smans verð
ur þar áreiðanlega ekki mikið
fregnirnar bárust af fyrstu al-
varlegu uppreisnarhreifingunni \ eftif.
Snorrahátiðin í Rejrkholti.
-----«,----
60-70 manns vorn viðstaddir béðan ár
Reykjavík og um 30-40 úr héraðinu.
----------------------
GESTKVÆMT var í
Revkholti í gær, er
þess var minnzt, að 700 ár
eru liðin frá vígi Snorra
Sturtusonar. Var þar all-
?nargt gesta, bæði úr nær-
liggjandi héruðum og úr
Reykjavík, í boði Snorra-
nefndar.
Gestirnir úr Reykjavík.vomum
70. Vat’ lagt af stað héðan með
,,Esju“ í gærmotgun og hald-
ið til Akraness, en þaðan í bif-
iteiðum til Reykbolts.
I Reykholti var lítið hægt aó
vera úti við sökum hvassviðris.
Þó skoðuðu menn jafðgöngin,
sem lágu úr Reykholtsbæ niður
að Snorralaug. Er verið að grafa
þau upp. Göngin eru hlaðin og
grafin um i/2 metef niður í mó-
hellu og hafa a. m. k. verið ,axl-
arhá. Gera menn sér jafnvel von-
ir um að takaist megi að finna
kjallarann, sem Snorri var veg-
inn í, við endainm á göngunium.
Þá var og skoðaður Sturiunga-
reitur í kirkjiugarðinum.
Aðal athöfnin fór fram innan
dyra, í Reykholti. Skýrði Jónas
Jónssion, forinaður Snorranefndar
frá gerðum nefndarinuar. Hefir
verið byrjað á stórfelldum fram-
kvæmdulmi í [Ríeykhlolifi í því skyni
að búa standmyndinui af Saorra
verðugt Umhverfi, er húm kem-
ur. Ehu það Norðmenn, sem gefa
standmynd þessa, og hefir hinn
heimsfrægi myndhöggvari Guistaf
Vigeland geri: hana. En sökum
stýrjaldarinnar hefir myndin ekki
koniist hinga'ð. Myndin á að
standa 9 metrum framan við hús-
ið og horfa niður dalinu
Aðalræðuna flutti SigurðurNÓr
dal prófesisior, og fjallaði hún
um sögu Snoria og Reykholts.
Þá flutti Stefán Jóh. Stefáns-
sion, félatgsmálaráðberra svo'hljóð-
andi kveðju sem ríkisstjóra hafði
borizt frá Nygaiardsvold, fot’sæt-
isráðherra Norðmanna:
„Fyrir hönd norsku. ríkisstjónv
arinnar sendi ég yöur alúðar-
kveðjur í tilefni af minntagarhá-
tíð á 700. áriíð Snioria Sturlu-
sonar. No regskon ungasögUr
Snioraa Sturlusonar hafa verið
stórum mikilsverðár fyrir þrioska
þjóÖlegs lífs og' menningar með
Niorðmönnum
I soriai þeim, sem nú grúfir yf-
ir þjóðinni liifa mininingamar um
fcrnsögur voi'ai' máttugra lífi en
nokkru siinni fyrr.
Þess vegna berum vér í brjóstii
hugheilustU þakklátssemi til hins
miikla ísienzka höfðingja, er gaf
oss sögur vorrai öldnu konunigia.
Johan Nygaardsvold.“
Næst flutti sendTheria Norð-
manna, hr. Esmarch, ávarp og
mælti á íslenzku. Kvaðst hann
harma það, að minningargjöf
Norðmanna hefði eigi getað
komizt í tæka tíð, og óskaði Is-
landi og íslendingum allra heilla.
Árni Pálssion prófessor minnt-
ist Noregs með fáum en vel völd-
um oröum, og tók samkoman
undir með húrrahrópum.
Þá las forin. nefndariinmar upp
heillaóskaskeyti frá ríkisstjúra.
„Hugur minn er bundiun við
Smorra, Reykholt og það, sem
þar fer fram í dag.
Alúðarkveðjur.
Sveinn Björnsson.“
Loks flutti borgfirzka skáldið
Halldór Helgasion minntagar-
kvæ'ði um Snorra.
Að athöfninni lokinni' var ekið
til Biorgarniess, og fór veður ört
versnandi, bæði riok og rigntag.
Frh. á 4. síðu.
bað mann þamn, er rÁnii beiskur
hét, að höggya Snorra. „Eigi skal
höggva“, sagði Snbrri. „Höggþú"
sagði Símon. „Eigi skal böggva“,
sagði Snorri. Eftiir það veittiÁrni
honum banasári og báðir þ>eir
Þo'rsteinn uminu á honum.
Þar með var uinnið eitt hið
versta víg Sturiungaal darinnar,
i'iff l' atbel ae'ns ve's'a ,Qu''isT:ngs'
Islandssögunnar og undirröður
Noregskoniungs.
Síðan þessi Ijóti atburður gerö
ist niðri í jörðunnii nndir hús-
!um í Reykholti, eru nú liðin 700
ári S’iorri Stur u on er fyir löngu
orðínn viðfrægastur a]|ra íslend-.
inga. Ekki er hann þó frægast-
orðinn fyrir frammistöþu sína. í
stiórnmálum, þingdeilUm iog auö-
söfnun. Þött Sniorri væri maður
harðdrægur og fégjarn, var hann
jafnan linur í sóknum, ef hann
mætti harðri mótstöðu og deig-
uir til störræða. Undir fégirnd-
inni og valdaþránui ranm annar
stnramui’ í eðli Snorra Sturluson-
ar, hneigð tii friðsamlegra rit-
starfa, frábær snilJ iarhæfileiki og
listgáfa. Slíkar hvatir siameinast
illa harðýgi og víkingsTund. Þessi
þáttut’ í hugarfari Snorra mun
hafa eflzt og þi’oskazt í Uppeld-
inu á hiniu mikla fræðasetri/
í Odda, hjá fóstra hans, Jóni
Loftssyni friðsömum heið-
ursmanni ,sem var ólíkt siðaðri
hinn kaldrifjaði Hvamm-Sturla,
faðir Snowa. í Oddavarfornfróð-
leiku.r í heiðri hafður, eigi sízt
saga N'Oitegskonunga, því að hús-
bóndinn var dóttursonur Magn-
úsar konungs berfætts, og varp-
aði pað eigi litlum Ijóma á ætt-
ina. I Odda hefir Snorri líka
eflaust niumið lög, en hanin var
tvívegis lögsögumaður (1215—18
11222—31).
Síðar á æfiuni varð sagniarit-
un, foi’nfræði og kveðskapur sú
laug, er vcnndi Snorra Sturluson
í sviptibyljum kaldrifjaðrar aldar.
Lkílega hefir fæsta samtíðarinenn
Snorra grunað, hversU mörg
kvöld hugur stórbónidans í Reyk-
holti dvaldist víðs vegar fjarii
jarðabraski og veraldarvafstri, en
sveif aftuT í rökkur aldanna til
að skyggnast um eftir sögum og
sannindum, — ,að húgur auð-
mannsins glírndi eigi sjaldnar við
dýra háttu og fagra, hrynjandi
en kúgildi og hundruð. En ein-
mitt þá var Snorri Stu i’Tuson að
tryggja sjálfum sér ódáuðiega
fræg'ð um allar aldir íslands-
byggðar og skapa íslenzku þjóð-
inni, tungu og bókmenntum ó-
metanlega fjársjóðu.
Höfuðverk Snorra, þalii, sem
hægt er aö eigna honum með
vissu, eru Edda, ^ú, sem við
hann er kenind, og Heímskriniglia.
Snoria-Edda er eins konar
íiámsbök í skáldamálinu fo'rna og
í háttum. Skáldamól dróttkvæð-
anna vár næstum því sérstakt
mál, sem byggðist á heitUm og
kenningum, sem áttu rót sína að
rekja til heiðinna goðsagna, eigi
síður eftir að land var löngu
kristið orðið.
Snioria-Edda skiptist í þrennt:
Gylfaginning, Skáldskaparmál og
Háttatál.
Gylfaginning er goðsagnasafn,
fært í hagltegan heildarbúning. 1
Skáldskaparmálum eru líka goð-
söguir, en þar sýnir Sniorri miecj
fjöldamörgum dæm’um, hvernig
höfuðskáld hafa hagnýtt sér heiiti
iog kenningari Háttatal eri lof-
kvæði Snoria um Noregshöfð-
ingja, þá Hákion konung og Skúla
jarl Bárðarson.Er það ort með
ólíkium háttum.
1 Heimskringlu erii sögur Nor-
egskionunga, fyrst Ynglingasaga,
og svo sögu'r lum einstaka kon-
unga aftur til ársins 1177- Er það
geysilegt verk. Hefir Snorri af
kostgæfni notað eldri rita'ða'r
héTmildi'i', en auðvitað bætt
feikna miklu við af fróðleik, sem
hann sjálfuir hefir aflað. Mestur
hluiti ritsin-s et saga ólafs helga
Haraldssionafi og hefir Sigurðar
Niordal prófessar sannað það, a'ð
Ólafs sögu hefir Snorri ritað fyrst
sérs’taka, en síðan skrifað fyrsta
•og þriðja hluta HeimskringTu og
fellt ólafssögUi síðan í þá lum-
gerð.
Þótt undariegt megi virðast,
befir mönnum ekki alltaf verið
það 'ljóst, að Heimskringla var
verk Snorra. 1 SturlUngu er sagt,
að Snorrl hafi sett saman sögu-
bækur, en þær ekki nefndar sér-
staklega. óðu menn síðar á öld-
fím í viliu um það, hver höfuind-
u:r Heimskringliu væri. En árið
1633 er hún pflentuð í fyrsta sinn,
í þýðingu norsks prests, Peders
Clausöns, 'Og tel'ur hann Snorra
vera höfundinn. Síðan hefir sú
skoðun haldizt, og er nú af öll-
um talfa óyggjandi.
Uppiuni Eddu lá afiur á móti
ljósar fyrir. 1 einu aðalhandriti
Eddu, Uppsalahók, er fyrirsögnin
þessi: „Bók þessi heitir Edda,
hana hefir saman setta Sniorri
Sturiu sionr eptir þeim hætti, sem
hér er skipat.“
Auk þessara tveggja rita, sem
nú voru, nefnd, hafa ýmsir viljað
eígna Snoria Egils sögu Skalla-
grimssionar, og sumir merkir
fræðimenn færi að því alTgiId
rök (Björn M. ólsen, Sigurður
Niordal). En eigi verður það talið
fullsannað.
Ritsnilld Snorra er óviðjafm-
anieg. 'Auk þess bera rit hans
'viott u;m höfund, sem búið hefir
yfir undraverðum fróðleik og
þekkingu á rituðum heimildum
og munnmælum. Snorri var
vandvirkur vísindamaður, og
dómgreind hans var skyggn og
skýr. Hann vinzaði kjattiaun frá
hisminu í heimiTdUm sínum.
Hleypidómar samtíðarinnar fá
furðUi lítið á hann; það sést bezt
á því, að hann lætur ekki helgi-
saignamoldviðri klerkanna um
Ólaf helga blinda sig. ólafur
verður eðfilegur og mannlegur í
höndum Snoria. — öll frásögn
Snioria er lifandi og snjöll. Það
er ekki fyrir sérvizku niofckúrra
niorrænufræðinga, að rit hans ern
talin meðal gimsteina heim'sbök-
menntanna.
" Gaman hefir verið að sitja með
Snoria Sturlusyni á síðkvöldum
við snarkandi elda, þegar „hið
Frh. á 4. síðu.