Alþýðublaðið - 03.05.1942, Blaðsíða 4

SunrmdagTxr S. títaí
ALÞYOUBLAÐW
FRIÐRIK Á BREKKAN
Þegar dr • phil Guðmundnr Flnn
bogason fer að gera hrelnt.
« . ....... '«m
jMþij&ttblötoð
Útgaásaöi: AlþýStiftoltlnnriBii
ÍBMstíMi Stelán Pjetnrsso*
Bttetjórn og aígrei&sto ( Al-
þýðuhúslnu við Hverfisgötu
Sfanar ritstjórnar: 4901 og
4802
Slmar afgreiðslu: 4900 og
4006
Ver6 i lausasölu 25 aura.
AtþýOupreixtsmSCjaa h. f.
Hátíðaholdin
i fyrradag.
. Y
YFIR degi verkalýðsins í
Reykjavík var að þessu
sinni svipur stéttarlegrar ein-
ingar og þróttmikils hugarfars.
T?ndir blaktandi fánum og
rauðum kröfuspjöldum gekk
reykvíksk alþýða í einni geysi-
stórri fylkingu um þá borg, sem
hún hefir reist í sveita síns
andlitis, en aðrir eiga. Fjöldi
þátttakenda í kröfugöngunni og
útifundinum var svo mikill, að
jafnvel andstæðingamir sjá, að
ekld tjáir að mæla á móti.
Það var auðséð að þessi fylk-
ing er einráðin og samhuga um
það, að hrinda hverri árás yfir-
ráðastéttanna á verkalýðinn. Á
þeim kletti mun bára gerðar-
dómslaganna brotna, — kúgun-
arlaganna, sem alþingi sam-
þykkti daginn fyrir hátíðisdag
alþýðunnar.
í þessari fylkingu verkalýðs-
ins í fyrradag voru reyndar
ekki allir í einum og sama
stjómmálaflokki.Þar voru menn
af öllum flokkum, menn, sem
vilja vimia að hagsmunámálum
vinnandi stéttanna. Hér var
fagleg eining, þótt ekki væri
pólitísk eining. En þar voru all-
ir á einu máli um það, að láta
flokkspólitfskan ágreining nið-
ur falla í faglegum hagsmuna-
málum alþýðunnar á ískyggi-
legum tímum.
En í hátíðahöldum þessa 1.
maí-dags var þó ein hjáróma
rödd, svo ámátlegur skrækur og
óviðeigandi, að ekki duldist hve
illkynjaður hánn var. Við hus
nokkurt niðm’ við Kalkofnsveg
voru nokkrir menn að berjast
við að vekja athygli á sér. Það
voru höfundar og styðjendur
kúgunarlaganna, sem fylkingar
alþýðunnar voru aö mótmæla
svo kröftuglega og einhuga við
Bankastræti og Lækjargötu. Á
Kalkofnsveginum stóðu nokkr-
ir burgeisar, sem hlustuðu með
fýlusvip á margtuggin slagorð
Kveldúlfsráðherrans, annars
aðalhöfundar kugunarlaganna,
og geðvonzkuskæting borgar-
stjóra eins hins aíturhaldssam-
asta og hugmyndasnauðasta
bæjarstjómarmeirihluta í víðri
veröld. Auk burgeisanna hímdu
þarna nokkrir tugir sannfær-
ingarlausra þjóna þeirra. Þessir
pótintátar ætluðu nú að leggja
saman og kljúfa hátíðahöld al-
þýðusamtakanna 1. maí.
Tilraunin mistókst svo hrap-
allega sem auðið varð. Hún
gerði ekkert annað en auglýsa
fylgisleysi þessara herra meðal
launastétta og alþýðu höfuð-
DR. PHIL. GUÐMUiNDUR
FTNNBOGA90N reynir
að bera í bætifláka fyrir
Menntamálaráði íslands og —
sjálfum sér í Morgurvblaðinu þ.
29. f. m. — Þó undarlegt kunni
að virðast datt mér í hug, er
ég las grein dr. Guðmundar
Finnbogasonar, þjóðsaga, sem
er frá herrans ári 1930. En sem
kunnugt er mýndast oft þjóð-
sögur í sambandi við merkisat-
burði eins og hátíðahöldin, sem
þá fóru fram.
Saga þessi hermir, að eitt
sinn, þegar verið var að aka
sænska krónprinsinum um borg-
ina til þess að sýna honum ýmsa
merkilega hluti, var farið með
hann að stórhýsi einu. Þar
dvaldist hinum tigna gesti eitt-
hvað inni. En hér fór ,eins og
oftast við slík tækifæri, að all-
margt fólk hafði safnazt til þess
að horfa á dýrðina, sem var þó
lítið annað þarna en bíllinn, sem
krónprinsinum var ekið í. Konu
einni, sem var að virða bílinn
fyrir sér, varð að orði: „Svei,
svei! Að þeir skuli ekki skamm-
ast sín fyrir að láta krónprins-
inn aka í svona skitnum bíl!“
— Þama var viðstaddur fínn
maður ,einn af þeim, sem krón-
prinsinum hafði verið fenginn
til föruneytis og fræðslu, meðan
hann dvaldi hér. Manni þessum
varð nú litið á böinn og mun
hafa komizt að þeirri niður-
stöðu, að gagnrýni kommnar
hefði við einhver rök :að styðj-
ast ,því að hann þreif snýtu-
klút upp úr vasa sínum, skirpti
í hami og fór að nudda bíhnn af
kappi. —
Ætla mætti, að fræðimanni,
sem m. a. — og jafnvel sér-
staklega hefjr lagt fyrir sig
vinnuvísindi, mundi finnast fátt
um svona óvísindaleg vinnu-
brögð, og sízt af öllu mætti bú-
ast við, að hann teldi þau eftir-
breytnisverð. En svo virðist þó,
sem dr. Guðmundur Firmboga-
son hafi tekið sér manninn í
sögunni til fyrirmyndar: Hon-
um virðist af ummælum síðustu
daga hafa orðið það ljóst, að
f arartæki háttvirts Mennta-
málaráðs, sem hann hefir setið
í (ekki stýrt) nú síðustu árin,
sé ekki allskostar hreint — og
nú hleypur hann til, skirpir í
snýtuklútinn og ætlar að nudda
blettina af, einkum í kringum
sitt eigið sæti — eins og eðlilegt
er. En árangurinn verður að
vonum — enda talið að stund-
um hafi verið ekið óvarlega og
staðarins og hefði því ekkert
annað vakið en aðhlátur, ef 1
mönnum hefði' ekki blöskrað
það smekkleysi, sem lýsti sér í
slíku uppátæki á hátíðisdegi
verkalýðsins.
Höfundum og formælendum
kúgunarlaganna hefði verið
,nær að halda sig innan dyra 1.
maí en að vera að príla utan á
Varðarhúsið til ræðuhalda um
afrek sín, og til þess að rægja
litt hirt um þó að á slettist
undanfarin ár.
Dr. Guðmundur Finnbogason
telur upp hin margvíslegu
hlutverk, sem Menntamálaráð
hafi með höndum til gagns fyr-
ír listamenn og rithöfunda. —
Þetta vita nú flestir, þótt hann
telji sig vera að flytja okkur
einhvern ■ nýjan fróðleik, sem
við aldrei höfum skilið áður.
— En hann talar ekkert um, að
háttvirt Menntamáiaráð hafi
neina siðferðilega ábyrgð gagn-
vart neinum, né að því beri að
gæta abnenns velsæmis í við-
skiptum sínum við þessa menn,
sem það mun vilja telja skjól-
stæðinga sína, enda mun ekk-
ert sérstakt standa um það í
lögunum um Menntamálaráð —
og er það afturför, þegar borið
er saman við Einokunartilskip-
un Kristjáns konungs fjórða. —>
Hann þykist alls ekki hafa
orðið þess var, að í umkvörtun-
um þeim, er komið hafa fram
viðvíkjandi Menntamálaráði
og storfum þess, séu nein ákvéð-
in eða rökstudd álcæruatriði.
Það er nú auðvitað ekki gott að
segja, hvað dr. Guðmundur
Finnbogason telur gilt í þeim
efnum. — En það eitt út af
fyrir sig er þó athyglisvert, að
Menntamálaráði hefir tekizt
það furðulega — ög það á til-
tölulega skömmum tíma — að
gera mikinn meiri hluta (svo
ekki sé of djúpt tekið í árinni)
þeirra rithöf unda og listamanna,
sem einhver skipti hafa við
það, sár-óánægða — og um leið
hneyksla alla hina með fram-
ferði sínu — þetta eitt út af
fyrir sig er, — eða ætti að vera
— nægilega veigamikið ákæru-
atriði, því að það sýnir átakan-
legar en hægt er að lýsa með
orðum, að háttvirt Menntamála-
ráð er ekki á nokkurn hátt þeim
vanda vaxið að leysa þlutverk
sitt somasamlega af hendi. Ég
skal játa, að ég held, að sjálft
skipulagið eigi nokkra sök á
þessu. En hvað, sem um það er,
þá er þetta svo veigamikið atriði
í öllu þessu máli ,að það verður
aldrei afmáð, hversu margir eða
stórir snýtuklútar, sem til þess
eru notaðir, hvernig sem skirpt
er og hvernig sem nuddað er. -—
Að öðru leyti mætti líka spyrja
dr. Guðmund Finnbogason: Les
hann þau gögn, sem fram hafa
verið lögð í þessu máli, síðan
1937 og fram á þennan dag?
Eða lætur hann sér nægja að
lesa greinar formanns síns um
forystumenn verkalýðsins. Ef
til vill hafá þessir höfðingjar
ekki haldið, að reykvíkskur
verkalýður hefði svo ramma
fyrirlitningu á málstað þeirra
nú.
Þá hafa þeir sennilega kom-
izt að raun um það nú;. — Það
er líka það eina góða, sem leitt
hefir af þessu taktlausa 1. maí-
brölti þeirra.
málið? Eða gerir hann hvorugt?
Sumt af því, sem hann segir,
vírðist jafnvel helzt benda til
að svo sé: Dr. Guðmundur Finn-
bogason talar t. d. um pólitískt
hlutleysi Menntamálaráðs, og
fer um það mörgum innf jálgum
orðum, hvemig hver maður sé
þar metinn af verkum sínum
eingöngu —- svona á það að
vera! — En svo kemur sjálf-
ur formaður Menntamálaráðs
og heldur því gagnstæða fram,
virðist hann líta svo á, að
Menntamálaráð beri bein skylda
til að nota aðstöðu sína til þess
að torvelda vissum listamönn*-
um og skáldum störf sín og til-
veru í þjóðfélaginu vegna póli-
tiskrar afstöðu þeirra. (Sjá Tím-
inn þ. 26. f. m.) Og staðreynd-
imar benda ótvírætt í þá átt,
að formaðurinn hafi hér rétt-
ara fyrir sér: Samkvæmt þess-
ari kenningu hans hafi Mennta-
málaráð starfað. Ber nú að
skilja þetta svo, að dr. Guð-
mundur Finnbogason sé svo
niðursokkinn í mat sitt á verk-
um skálda og málara, að hinar
raunverulegu gerðir Mennta-
málaráða fari algerlega fram
hjá honum?
Aðalatriðið fyrir dr. Guð-
mundi Finunbogasyni virðist þó
vera að reyna að nudda af blett
þann, sem málverkasýningar
Menntamálaráðs (eða formanns
OiGURÐUR NORDAL pró-
, fessor gerir í mjög eftir-
tektarverðri grein, sem birtist í
Morgunblaðinu í gær, viðskipti
Jónasar Jónssonar, formanns
menntamálaráðs, og listamann-
anna enn að umtalsefni. Hann
segir ekki að Jónasi Jónssyni sé
alls' varnað um skilning á list-
um. Hann hafi þvert á móti
.snemma haft áhuga fyrir ein-
stökum greinum þeirra, svo
sem bókmenntum og myndlist,
og aflað sér nokkurrar þekk-
ingar á þem. En það er annað,
sem hefir orðið því valdandi, að
nú er komið fyrir honum eins
og komið er í viðskiptum hans
sem formaður menntamálaráðs
við listamennina. Um það segir
Sigurður Nordal méðal annars:
„Honum nægði ekki, að styðja
góð málefni. Hann vildi nota þau
sér til framdráttar, hældi sér fyrir
það í óteljandi Tímadálkum, end-
urtók það, þangað til fólk varð sár-
leitt á því. Þeíta var samt znain-
laust hjá öðru verra. Hann vildi
fá þakklæti listamannanna fyrir
verulega eða ímyndaða greiðasemi
í gjaldeyri, sem þeir höfðu ekki á
boðstólum: pólitísku fy’gi, auð-
sveipni og þjónkun. Hann vildi
láta þá viðurkenna smekk sinn og
lærdóm. Því minni alúð, sem hann
gat lagt við að skilja það, sem
fram fór í kringum hann, því meiri
þess) hafa slett á bílinn haoe
nún« síðast. — I>ví hefir svxj-
oft og greinilega verið lýst yfir,..
að ekld verður <um villzt, að til
sýninga þessara — fyrst í AÞ
þingishúsinu og síðan í glugga
Gefjunnar — væri stofnað bein-
Knis vií&qmandi listamönnum
til ófrægingar — tiL þess að
sýna og sarrna, að þeir væro
, Jdessugerðarmenn,11 og enn-
fremur átti mynd Jóns Stefáns-
sonar af Þorgeirsbola að sýna
það, að listamenn væru ekki
færir um að velja safnhæfar
myndir. Þessu var alls ekki á
nokkurn hátt mótmælt af
Menntamálaráðsmanninum dr.
Guðmundi Finnbogasyni þá. Nú
virðist þessi sýninga-sókn hafa
snúizt á þann veg, að listamenn-
imir hafi hina mestu sæmd af-
— Og nú — þegar svo er komið
rís dr. Guðmundur Finnbóga-
son upp og vill láta líta svo útr
að til þessa haíí verið stofnað
með það fyrir augum, að hann
hafi viljað sýna öllum almenn-
ingi, að hann þurfi ekki að
skammast sín fyrir að hafa átt
þátt í kaupum á þessum lista-
verkum —• m. ö. o. að þau séu
alveg eins og þau eigi að vera
til þess að vera góð og gild í
listasafni íslenzka ríkisins! Þó
maður geti verið honum alvæg
samdóma um þetta atriði út af
fyrir sig, þá hlýtur sú spurn-
ing samt að vakna: Hvers vegna
andmælti dr. Guðmundur Finn-
bogason ekki yfirlýsingu for-
manns Menntamálaráðs, þegar
til sýninganna var stofnað? Úr
því að tilgangur hans var svona
góður og lofsverður, hvere
vegna lét hann það þá viðgang-
(Frh. á 6. síðu.)
kröfur gerði hann til páfadóms £
listasmekk. N.ú er svo komið, a6
almenningur hér i Reykjavlk virð-
‘ist með tsína takmörkuðu listar-
þekkingu geta séð betur en Jón-
as, eins og kemur fram í dómum
manna urn gluggasýninguna
frægu. Hver hefði trúað því, að
lærdómur ætti eftir að standa
Jónasi fyrir þriium, sams konar
stirðnun og oft þjáir „langskóla-
gengna“ menn? Samt er það svo.
Ómelt bókvit gexir hann þröng-
sýnan, af því að brjóstvitið bregst.
Harni sér t. d. tóma hnignun í
þeirri myndlist, sem er ekki gerö
eftir eldri kokkabókum, eða ólík:
því, sem hann fyrir , löngu. hefir
lært að meta.
Nú kemur mér ekki til hugar, að;
öll nútímalist sé góð, þaðan af síð-
ur sígild. Sjálfsagt er að ræða um
hana, deila um hana og á hana. En
það er varhugavert að ætla að:
taka fyrir kverkar henni með of-
stjórn. Enginn veit, hvemig til-
rairnir, sem vekja almeimt
hneyksli fyrst í stað, geta búið t
hendur enn betri framtíðarlist og:
smám saman opnað almenningi
nýja sýn.“
Jónas Jónsson gæti lært
margt af þessum rólegu og
gerhugsuðu orðum bæði um
sjálfan harm og hina ungu list,
sem hann er að ofsækja. En
sennilega sannast á honm hið
fomkveðna, að „það er of seint
að kenna gömlum hundi að
sitja“.