Alþýðublaðið - 13.06.1942, Blaðsíða 4

4
fUf>t^5nblaM5
Útgetandi: Alþýðunobknrtmi
Kitetjért: Stefán PJetnzssoo
Ritstjóm og afgrelSsla i Al-
IþýðuhúsiiVu við Hvenösgötu
Simar ritstjórnar: 490X og
4803
| SXmar atgreiðslu: 4900 og
4806
Verð í iausasöiu 25 aura.
Aiþýðupxeutsmlðjaa b. t
Kosningarnar í
kaupstöðunum.
Þ AÐ leynir sér ekki, að Sjálf
stæðisflokkurinn óttast
dóm kjósenda við kosningarnar,
sem nú fara í hönd. Svo mjög
er hann sér þess meðvitandi,
að hafa brotið af sér við fylgis-
menn sína með hinum sífelldu
hrossakaupum Ólafs Thors við
Fraxnsóknarhöfðingjana hin síð-
ustu ár. Enda sýndi það sig
greinilega við bæjarstjórnar-
kosningarnar í vetur, hvemig
Kyeldúlfspólitíkin hefir verkað
á fylgi flokksins.
Blöð Sjálfstæðisfl. reyna
þó að bera sig mannalega. Morg-
unblaðið lét svo um mælt í gær,
að þau „óánægðu öfl“, sem talað
hefði verið um í Sjálfstæðis-
flokknum undanfarið, fyrirfynd
ust þar ekki lengur, þar sem nú
hefði verið slitið stjórnarsam-
vinnunni við Framsókn og geng_
ið væri tii kosninga um kjör-
dæmamálið^ eitt aðalstefnumál
S j álfstæðisf lokksi ns.
Um þessi huggunarorð Morg-
unblaðsins við sjálft sig og Sjálf
stæðisflokkinn er það að segja,
að sá flokkur væri líka meira
en illa á vegi staddur, sefn væri
búinn að gefa upp alla von. En
það er hinsvegar áreiðanlega al-
ger misskilningur hjá Morgun-
blaðinu, ef það heldur að Sjálf-
stasðisflokkurinn geti treyst á
kjördæmamálið eitt x þessum
kosningum. í fyrsta lagi er það
allt of vel kunnugt, hvernig
Sj álfstæðisf lokk ur inn tvísteig
í kjördæmamálinu fram á síð-
ustu stundu í von um að geta
koxnizt hjá samvinnuslitum við
Framsókn og hjá kosningum.
Það er vitað, að til þess var haxm
reiðubúinn að verzla með kjör-
dæmamálið við Framsóknarhöfð
ingjána og stöðva það á þinginu
í vor. Alþýðuflokkurinn, sem
bar kjördæmaskipunarfrum-
varpið frara, varð beinlínis að
kúga Sjálfstæðisflokkinn til
fylgis við það og þar með til
samvinnuslitanna við Framsókn.
Ef um kjördærnamálið eitt væri
kosið við þessar kosningar,
myndu þeir kj/ dur, sem
framgang þess vi.„ , því hafa
ólíkt meiri tryggingu fyrir sigri
réttlætisins, ef b kysu Al-
þýðuflolrkirm.
En i.;" inmsir • tír elcki
nema eitt áf mörguxh tórmál-
um, sem kosið verður um. Og
í Reykjávík, og-raunar í kaup-
stöðunum yfirleitt, getur það
augsýnilega ekki einu sinni haft
xiein úrsiitaáhrif á.; kosningarn-
ar. Því að þar eru þeir flokk-
ar, sem við eigast, allir yfir-
lýstir stuðningsflokkar kjör-
dæmabreytingarixmar. Fram-
sókn kemur þar ekki til greina. i
Hún er fylgislaus við sjávar-
síðuna, nema á Akureyri
Það verða því önjnrtr mál,
sem ráða úrslitum kosninganna
í kaupstöðunum. Þar munu
kjósendur fyrst og fremst spyrja
að því, hvaða afstöðu flokkarn-
ir hafi haft til dýrtíðarmálanna
yfirleitt, til kaupkúgunarlag-
anna og gerðardómsins, til geng-
ismálsins og til skáttalagabreyt-
ingarinnar, sem nú er að byrja
að verka í stórhækkuðum út-
svörum á almenningi í Reykja-
vík og bæjunum.
Sjálfstæðisflokkurinn mun
því ekki komast hjá því við
þessar kosningar, að svara til
saka, hversvegna hann sveik
launastéttir landsins og tók
hönflum saman við Framsókn-
arflokkinn í vetur á móti Al-
þýðuflokknum um útgáfu kúg-
unarlaganna og stofnun gerð-
ardómsins; hversvegna hann
stóð ásamt Framsókn á móti
gengishækkun krónunnar, sem
Alþýðuflokkurinn stakk upp á,
og hversvegna hann gerði þær
breytingar á skattalögunum
með Fraxnsókn, að útsvör al-
mennings skuK nú stórhækka,
en stríðsgróðafyrirtækjunum
vera hlíft við útsvörum á allar
tekjur yfir 200 þúsund krónur.
Öllum er ljóst, að það verða
fyrst og fremst þessi mál, sem
um verður barizt í nánustu fram
tíð. Og í þeim hafa Sjálfstæðis-
flokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn staðið hlið við hlið
á móti Alþýðuflokknum hingað
til. Það væri því engin furða,
þótt margur kjósandinn hugsaði
sig tvisvar um áður en hánn
greiddi Sjálfstæðisflokknum at-
kvæði sitt við þessar kosningar.
Því að hvar kemur Sjálfstæðis-
flokkurinn til með að standa í
deilunum um þessi mál í fram-
tíðinni? Skríða þeir ekki saman
Ólafur Thors og Framsóknar-
höfðingjarnir á ný, undir eins
og kjördæmamálið hefir verið
leyst — til þess að halda niðri
kaupi launastéttanna, til þess
að híndra gengishækkun krón-
unnar, til þess að hlífa Kveld-
úlfi við sköttum og útsvari og
til þess að tryggja stríðsgróða-
mönnum yfirleitt áframhald-
andi milljónagróða á kostnað
almennings?
Þessar og óteljandi aðrar svip-
aðar spurningar munu koma
fram við þessar kosningar og
setja svip sinn á þær. Sjálf-
stæðisflokkurinn skal ekki
ímynda sér,, að launastéttirnar
séu búnar að gleyma svikum
hans í dýrtíðarmálunum, launa-
málunum, gengismálinu og
skattamálunum. Þær munu
verða nokkuð margar þær þús-
undir kjósenda, sem hugsa sig
tvisvar um við þessar kosning-
ar, áður en þær gefa með at-
kvæði sínu flokki Ólafs Thors
umboð til þess að halda slík-
um svikum áfram í samvinnu
við Framsóknarxlokkinn.
AU>Y0UíBLftOm
Laugardðgnx 13. jéní 1942b
ÁSGEIR ÁSGEtRSSON:
Lausn kjðrdæmamálsins og
sjálf stæðismálsins.
' .......
Andstæðingum kjör-
DÆMAMÁLSENS virðist
kappsmál að telja mönnum trú
um, að hlutfallskosningar í tví-
menningskjördæmum séu bara
yfirskin, og að hér liggi eitt-
hvað á bakvið: svo sem eins óg
stor kjördæmi með hlutfalls-
kosningum eða að gera allt land-
ið að einu kjördæmi. Þetta er
vottur um, að þeir óttist að
kjördæmabreytingin veki enga
skelfingu eins og hún var sam-
þykkt á þingi í vor og það þurfi
einhverja grílu til að ráða niður-
lögum hennar. Um þetta get ég
bara sagt, að það er tilhæfulaust
að nokkuð liggi á bakvið. Enda
vita kjósendur það, að aðrar
breytingar verður að bera undir
þá síðar, og væri þá nógur tími
að svara. Nú er það eitt til um-
ræðu, sem í frumvarpinu felst.
f
Andstæðingar kjördæmabreyt
ingarinnar finna það líka, að til
þess að afstýra hlutfallskosn-
ingu í tvímenningskjördæm-
um, þurfa þeir að reiða öxina að
rótum hlutfallskosninganna yf-
irleitt, enda spara þeir ekki að
gera þær tortryggilegar, eins'
og væru þær rót alls ills. í stjórn
málum. En þar er liöggið reitt
of hátt, enda taka þeir ekki af-
leiðingunum og bera fram til-
lögu um afnárn allra hlutfalls-
kosninga í landinu. í Búnaðar-
félaginu er það talið nógu
gott, að hafa hlutíallskosn-
ingar; hlutfallskosningar eru
taldar beztar fyrir þing-
nefndir, kosning efrideildar o.
s. frv. Kjördæmaskipunarírum-
varpið sjálft var athugað í 9
manna nefnd, sem kosin var
hlutfallskosningum, svo það er
máske ekki við góðu að búast.
Það er ekkert nýmæli hér á
landi að kosningaréttur eigi að
vera jafn. Árið 1900 ritar Páll
Briem amtmaður grein í Eim-
i-eiðina, þar sem hann segir að
atkvæði kjósenda „eigi að vera
jöfn, eigi aðeirts er snertir þann
mann sern hann vill kiósa, held
ur og þann flokk, er hann vill
fylgja að málum“. Hér er sú
krafa, sem- nú er gerð, orðuð
skírt og afdráttarlaust og 1905
og 1907 ber Hannes Hafstein
hlutfallskosningar, að vísu í
stórum kjördæmum, en aðaltil-
gangurinn var að tryggja rétt-
lát hlutföll, svo sem hér
er gert. Þá -var ekki fund-
in sú leið, sem getur sam-
einað gömlu kiördæmaskip-
unina og réttláta útkomu.
Hannes Hafstein talar um „þá
góðu og sanngjörrm kosninga-
aðferð, sem komi í veg fyrir
þau rangindi, er vel geta átt
sér stað eftir núgildandi lögum,
að jafnvel minni hluti kjósenáa
getur algerlega ráðið úrslitum
kosninga“. Og Lárus H. Bjarna-
son segir. „Umhyggjan fyrir
réttu hh ifalli milli meiri- og
miuni hluta er í alla staði rétt-
lát. Hver flokkur á að geta
komib að jafnmörgum fulltrú-
ujx og hann er sterkur til.“ Jón
M.u; ■ .son segir „að þing verði
þá rétt ágrip aí þjóðmni“. Og
Ólafur Briem, sem síðar var
formaður S. í. S., segir: „Hlut-
fallskosningar hafa mjög mikla
yfirburði fram yfir aðrar óg
gera mönnum mögulegt að sam-
eina sig í einn flokk, þó þeir
búi ekki á sama stað“ Og Þór-
hallur Bjarnason, biskup, segir:
„Fyrir mér era góð hlutfalls-
kosningalög kappsmál, því þau
eru runnin af rót réttlætishugs-
sjónarinnar“ — Mér finnst ekki
ólíklegt að þessi vitni gætu róað
einhverjar hrelldar sálir. x/
Þáð er veikleikamerki *þegar
öxin er reidd of hátt. En hitt
ber þó enn skýrari vott um veik-
an málstaðr þegar umræður
fara mest út í þá. sálma, sem
eru þessu máli í eðli sínu óvið-
komandi, svo sem það hvort,
forsvaranlegt sé að hafa kosn-
ingar eða flytja ágreiningsfnál
á ófriðartimum.
í fyrra var tekin sú einstæða
ákvörðun, að fresta kosning-
um um óákveðinn tíma. Ég var
einn í hóp þeirra manna, sém
eiga sökina eða sómann af því.
Það var margt kvíðvænlegt og
óvenjulegt þá á seyði. Landið
hafði að vísu verið hertekið í
eitt ár, en ,þó var ófriðurinn í
kringum okkun þá að byrja.
íslenzkum skipum hafði verið
sökkt, landið hafði verið lýst
á hernaðarsvæði Umtalið u»
Atlantshafsorrustuna var þá
nýbyxjað, og búizt jaínvel við
úrslitum hennar á því suxnri.
Það lá í loftinu að við kynnum
að verða að taka mikiisverðar
ákvarðanir um Xandvarnir á
hverri stundu. Hugurinn var
órór. og þingheimur ákvað að
fresta kosningu.
En síðan hefir ýmislegt komiS
á daginn, sem ekki varð séð
fyrir. Strax og kosningafrestun-
in var ráðin fór að brydda á
tillögum, sem virtust eiga rót
sína í því, að ekki þyrfti að
líta framan í háttvirta kjósend-
ur. Þegar leið á sumarið fór
upplausnin vaxandi í ríkisstjórn
inni, og haústþing var ekki
þesslgt, að einn hugur væri
ríkjandi. Eitthvað hefir verið
að síðan kosningunum var frest-
að. Ég hygg að flestir þingmenn
hafi gert þá uppgötvun, að það
er illt þingi, að sitja umboðs-
laúst5 að sú taug er sterk og
viðkvæm, sem tengir saman
þihg og þjóð, og að þinginu
hætti til að visna upp, ef á
hana er höggið. Ég hygg að við
séum flestir komnir á þá skoðun
að hvað sem öðrum hættuxn
líöur, þá sé sú hættan ekki minst
sem felst í því að fella niður
kosningar. Kosningar eru svo
Frh. á 6. síðu.

HÉR í REYKJAVÍK er nú
mesta fátið og furðan þeg-
ar farin af Framsóknarmönnum
yfir hinum sviplegu endalokum
stjómarsamvinnunnar við Sjálf.
stæðisflokkinn í sambandi við
kjördæmamálið, og það er jafn-
vel ekki grunlaust um, að viss
Framsóknarhöfðingi, sem telur
sig hafa orðið útundan við skipt,-
ingu valdanna undanfarin ár,
geri sér nokkra von um að tak-
ast megi að endurnýja stjórnar-
samvinnuna við Sjálfstæðis-
flokkinn að kjördæmabreyting-
unni lokinni, og þá á þann hátt,
að hann sjálfur nyti sín eitthvað
betur en hingað til. En úti á
landi vita Framsóknarmenn
ekkert um þetta og ráða sér enn
lítt fýrir reiði. Hér fara á éftir
ummæli Framsóknarblaðsins
,,Dags“ á Akureyri fyrir aðeins
örfáum. dögum um samvinnu-
slitin og kjördæmabreytinguna.
„Dagur“ segir:
„Þegar þær fréttir bárust út um
landið, að Sjálfstæðisflokkurinn
hefði ginið við beitu Alþýðu-
flokksins, og að fleygur þess flokks
h.efði borið tilætlaðan árangur,
stóð meginþorri manna höggdofa
af undrun. Menn áttu foágt með að
festa trúnað á það, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefði kastað frá sér á-
byrgu starfi um landsmálin og á-
kveðið að varpa þjóðinni út í inn-
anlandsstyrjöld. velja samstarf
við kommúnista og krata um kjör-
dæmamálið og upplausn í öllura
öðrum málum í stað samvinnu við
Framsóknarflokkinn um fjárhags-
og dýrtíðarmálin, en til þess var
fleygur Alþýðuflokksins fram
kominn að sundra þeirri sam-
vinnu.“
Eins og menn sjá, situr
„fleygurinn,, enn mjög óþægi-
lega'í Framsóknarflokknum úti
um land. Þar eru Framsóknar-
menn enn „höggdofa“ yfir því,
sem gerzt hefir.
„Það leikur heldur ekki á tveim
tungum,.“ segir „Dagur“ enn frem-
ur, „að. nokkur hluti Sjálfstæðis-
flokksins taldí ekki koma til mála
að láta þessi pólitísku hrekkja-
brögð hafa nokkur áhrif á samstarf
flokltanna að nauðsynjamálum
þjóðarinnar. Hitt varð nú samt
staðreynd, að meiri hlut; flokksins
vildi allt annað. Sjálfstæðisflokk-
urinn. ákvað að -gína við beitu Al-
þýðuflokksins, kasta frá sér á-
byrgu samstarfi um stjórn lands-
ins, mynda í stað þess ríkisstjórn
með stuðningi Alþýðuxlokksins og
kommúnista, til þess eins að hrinda
þjóðinni út í tvennar kosningar
með stuttu millibili og breyta
kjördæmaskipun landsins. Svo
ósvífnir eru þessir flokkar að lýsa
því jafnframt yfir hver í kapp við
annan, að þetta sé eina verkefni
ríkisstjórnarinnar og að þeir eigi
ekkert sameiginlegt annað en þetta
eina.“
Já, hvílík ósvífni líka aí Al-
F.ramh. á 6. síðu.