Alþýðublaðið - 06.08.1942, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagnr 6. ágúst 1942.
ALÞypUBLADfP
HíHötéiödiö
CtfttM'U: Al>ý(tafIofckiuiaa
KIMJM: Stofða Pjetúwtn
Rltstjóra oy afgreíOait I AJ-
þyRubúskíP. víö Hvo» Isgðtu
Sfamr ritotjórn-ir: 4BvX og
Ovmmar Stefánssont
Sfauar AÍsreáOsSa: 4»Ötv og
4M8
V«r8 í iausfcnöhí 29 jluta.
Alþýfiupnatoiilju k. C.
Afeiogi 6| stærsto
viðfangsefni (less
HIÐ nýkjöma alþingi er nú
komið saman til funda.
Þótt ekki sé gert ráð íyrir að
það sitji ýkjalengi, er hitt víst
að störf þess verða merkilegri
en margra annarra þinga, eða
svo er eðlilegt að ætla.
Þessu þingi er ætlað að
ganga frá stjómarskrá lýð-
veldis á íslandi, en sem kunnugt
er, hefir mílliþinganefnd fjall-
að um ifndirbúning þessa
máls undanfarið og hefir ekki
frétzt um, að ágreiningur hafi
orðið í þeirri nefnd. Þá liggur
líka fyrir þessu þingi að sam-
þykkja kjördæmabreytinguna,
sem var aðalmál nýafstaðinna
kosninga. En dómur kjósenda í
því máli varð sá, að nú eiga
sæti á alþingi 29 þingmenn,
sem lýst hafa sig fylgjandi kjör
dæmabreytingarfrumvarpinu.
En þingmenn, sem mótfallnir
eru breytingunni (þ. e. Fram-
sóknarmenn) eru tuttugu, og er
því augljóst, að hún hlýtur að
ná samþykki, néma því stór-
felldari svik verði í málinu, en
að svo stöddu er þess ekki að
vænta, að rokkur þeirra flokka,
sem að því stóðu, hafi slíkt í
huga, né heldur er ástæða til
þess að væna einstaka þing-
menn um það að bregðast
þessu mannréttindamáli á síð-
ustu stundu.
Þriðja málið, sem vitað er, að
lagt muni íyrir þingið, er gerð
ardómsmálið, það er að segja,
afrjám launadómsins. Sam-
kvæmt yfirlýsingu formanns
Alþýðuflokksins, Stefáns Jóh.
Stefánssonar, hér í blaðinu á
sunnudaginn var, hafði Al-
þýðuflokkurinn ákveðið að
flytja þegar í upphafi þingsins
frumvarp um afnám dóms
þessa. Hafði miðstjórn Al-
þýðuflokksins tilkynnt ríkis-
stjórninni þetta. En þá kom í
Ijós, að gerðardómsbröltið og
allt það, sem því fylgdi, hafði
velgt ráðherrunum svo undir
uggum, að Óláfur Thors flýtti
sér að lýsa því yfir, að stjórnin
mundi sjálf leggja til, að þetta
hvimleiða afkvæmi hennar og
Framsóknar skyldi svæft svefn
inum langa. Alþýðuflokkurinn
getur vel unað við þær mála-
lyktir, að það verði einmitt
sjálfir feður gerðardómsins,
sem gangi á undan í því að af-
nema hann formlega, því að
annað er nú varla eftir, svo á-
hrifalítil og fyrirlitin er þessi
„dómnefnd“ nú orðin. Þessi
endalok sanna einmitt áþreif-
anlegast ósigur þeirra manna,
Húsnæðisvandræðin og
skráning húsnæðislausra
AÐ HÚHNÆÐISSKOItTUR
var orðinn hér í Reykja-
vík, varð mönnum fyrst ljóst
sumarið, eða síðari hluta sum-
ars 1940. Fyrri hluta þess sum-
ars var mikið af lausu hús-
næði í bænum, eins og svo mörg
undanfarin sumur, af ástæðum
sem öllum eru kunnar; flutn-
ingi fólks um stundarsakir í
burtu, og auk þess var fram-
boð á húsnæði orðið meira en
eftirspuxn. En skjótlega breytt-
ist -þetta ástand. Allt í einu
vöknuðu menn við þann vonda
draum, að nokkur hluti bæjar-
búa hafði hvergi höfði sínu að
að halla, og dagana 4. og 5.
okt. 1940 fór fram skráning
þessa fólks, sem leiddi í ljós þá
staðreynd, sem fáa hafði órað
fyrir: f Reykjavík voru 104
fjölskyldur og einhleypingar
húsvilltir. Að vísu heppnaðist
að koma mörgu þessa fólks fyr-
ir í ýmsu húsnæði, því húsa-
leigunefnd hafði þá, með bráða-
birgðalögum frá 3. okt. 1940,
fengið heimild til þess að taka
ónotað íbúðarhúsnæði leigu-
námi, enda var þá, eins og svo
oft áður, haldið ónotuðu
töluverðu húsnæði með sölu hús
eigna fyrir augum. En nú var
þessi heimild notuð svo algjör-
lega, að flestum hinna húsvilltu
fjölskyldna hafði nokkru síðar
verið ráðstafað af nefndinni í
ýmiskonar hi'isnæði, bæði hús-
næði, sem notað hafði verið .til
íbúðar áður, svo og annarskonar
húsnæði, svo sem verkstæða-
pláss, sem fljótlega var innrétt-
að, o. s. frv. Þó var vitað, að
þessar ráðstafanir, margar
hverjar voru ekki til frambúð-
ar, enda skrifaði nefndin við-
komandi yfirvöldum og til-
kynnti þeim hve ástandið var
alvarlegt og benti á í því sam-
bandi, sérstaklega, að brezka
setuliðið hefði fjölda íbúða á
leigu, og myndu húsnæðisvand-
ræðin minnka ef takast mætti
að fá setuliðið til þess að rýma
húsnæði bæjarmanna. Þetta var
reynt \me^f þeim ójrangri, a!þ
með bréfi, dags, 31. jan. 1941,
lofar setuliðið að rýma tiltekið
húsnæði í bænum, en sem því
miður er setið enn þann dag í
dag, og eru þaö aðallega Lauga-
vegur 40, 34 og 86, sem ber
mest á af þessum húsum, sem
lofað var að rýma, en sem enn-
þá eru í leigu setuliðsins. Verð-
ur að sjálfsögðu að ítreka þær
kröfur almennings, að setulið-
ið standi við gefin loforð að
þessu leyti, og rými húsnæði
þetta fyrir 1. okt. n. k.; ásamt
öllu því húsnæði öðru, sem til
íbúðar er hæft, og sem ennþá er
í leigu þess.
Að sjálfsögðu var séð, að ekki
var þetta húsnæði nægilegt til
þess að taka við þeirri fjölgun
á fjölskyldum, sem eðlileg er
á hverjum tíma, og þá ekki síð-
ur, þegar atvinna fór sívaxandi
í bænum, og aðflutningur fólks
því margfalt meiri en undan-
farin ár. Það eina, sem var því
sjálfsagt að gera og það eina,
sem hefði átt að gjöra þá þegar
var að byggja íbúðarhúsnæðí í
stórum stíl, sem hefði getajð
tekið við hinum húsvilltu, svo
og eðlilegri fólksfjölgun í bæn-
um. En þetta var ekki gjört, og
ennþá er það að miklu leyti
ógjört. Það er sta^reynd, að
seint á sumri 1940, eða fyrir
tveimur árum voru þegar áþreif
anleg húsnæðisvandræði hér í
bænum, og ennþá eru þau að
aukast, og lítið hefir verið gert
til úrbóta. ,
Vorið eftir, vorið 1941, voru,
gegn margra vonum, mikil
vandrasði á þessu sviði, og ráð-
stöfuðu þá framfærslufulltrú-
ar bæjarins sjö fjölskyldum í
Franska-spítalann, fjórum í
Austurbæjarbarnaskólann og’
nokkrum annarsstaðar. Þó mik-
ið losnaði af húsnæði í bænum,
var ástandið svo alvarlegt það
vor.
sem stöðugt hafa rembzt við að
velta öllum byrðum dýrtíðar-
innar yfir á bök hinna fátæk-
ari í þjóðfélaginu. Og þess er
varla að vænta, að þeir verði
margir þingmennirnir, sem
treysta sér til þess, úr því sem
komið er, að greiða atkvæðl
gegn afnámi kúgunarlaganna.
Það væri nógu gaman að sjá
framan í þau nátttröll, sem það
gera.
Alþýðuflokkurinn hefir átt í
harðri baráttu við alla hina
stjórnmálaflokka landsins und
anfarið, og þeim hefir tekizt
að baka honum nokkurn
hnekki. En málefnalega hefir
flokkurinn engan hnekki beð-
ið, síður en svo. Ilann hafði
forystu í kjördæmamálinu,
tókst að knýja það frumvarp
fram á síðasta þingi, og nú er
tryggt, að það fær endanlega
samþykkt. Baráttan gegn gerð-
ardómnum var ann'að aðalkosn
ingamál Alþýðuflokksins, og
stjórnin hefir nú lýst yfir, að
hann skuli afnuminn. Og þótt
kommúnistar séu alla vega
litir af öfund yfir því,
að jafnt andstæðingar Al-
þýðuflokksins sem aðrir við-
urkenna, að það er fyrir lát-
lausa og örugga baráttu hans,
sem gerðardómurinn varð svo
fljót.t áhi'ifalaus, þá verða þeir
að una þeirri staðreynd.
Þingmönnum Alþýðuflokksins
hefir fækkað um einn, það þýð-
,ir: einum þingfulltrúa færra til
að berjást fyrir bættum kjör-
um íslenzkrar alþýðu og gegn
íhaldsöflunum. En Alþfl. mun
eftir sem áður, á þessu þingi
sem hinum fyrri, bera fram ný
mannréttindamál, ný umbóta-
mál, sem horfa almenningi til
heilla.
**■*
Þótti því sýnt, að ennþá al-
vaijlegra ytrða ástaiidið næsta
haust, enda reyndust þá meiri
vandræði en jafnvel hinir svart
sýnustu gátu gert sér í hug-
arlund. Til þess að bæta úr þeim
gaf þáv. félagsmálaráðherra,
Stefán Jóh. Stefánsson, út bráða
birgðalög, sem lieimiluðu setu
leigutaka í húsnæðum sínum,
nema xmdir sérstökum kring-
umstæðum, og kyrrsettu þannig
mjög marga leigutaka, sem ann-
ars hefðu án efa misst húsnæði
sitt, og dró þannig úr því, að
hrein vandræði yrðu hér í bæn-
úm. Þá voru og byggð nokkur
íbúðarhús til bráðabirgða af
hálfu bæjarins, sem að visu
bættu úr, en hvergi nærri nóg,
svo síðan hefir þessi ófögnuður
aukizt, en ekki úr honum
dregið, og nú virðast vandræð-
in meiri en áður, og skal náiiar
vikið að þeirri skráningu hús-
villtra, sem nýlega er lokið, og
skýrt hefir verið frá áður að
nokkru.
Að þessu sinni var haft fyrra
fallið á því að skrá þá hús-
villtu, og má því búast' við, að
róttækari ráðstafanir verði
gerðar, heldur en undanfarin
ár, til þess að bæta úr því böli,
sem húsnæðiseklan er orðin hér
í bsnrnn^ svo og í öllum bæj-
um og þorpum á landinu, sem
fréttir. hafa borizt frá.
Að þessu sinni komu til skrán.
ingar alls 691 fjölskylda, sem
hefir á framfæri sínu 854 böm
og auk þess 188 einhleypingar.
Til samanburðar má geta þess,
að á s. 1. hausti komu til skrán-
ingar 664 fjölskyldur með 927
böm á framfæri sínu og auk
þess 207 einstaklingar. HiÖ
sorglegasta við þessar tölur er
það, að nú virðast 351 fjöl-
skylda hvergi hafa höfði sínu
að að halla, en 340 virðast, að
mimista kosti einhver hluti
þeirra, verða húsvillt 1. okt.
n. k. Sumar hinna fyrnefndu
fjölskyldna hafa hvergi átt
heima að teljandi sé síðan 14.
maí s. 1. (96); nokkrar síðan 1.
okt. 194.1 (28); enn aðrar síða®
14. maí 1941 (8), og loks ein,
sem telur sig húsvillta síðan
1. okt. 1940. Mér er aftur á móti
kunnugt um, að nú hefir komiS •
til skráningar mikið af sama
fólkinu, sem kom til skráning"
ar haustið 1940, en það hefir þá
haft húsaskjól um tíma á hin-
um ýmsu stöðum, stundum alls
elíki íbúðir, í þeirri merkingu
orðsins, sem við leggjum í það,
en telja sig þó ekki húsvillta
nema síðan það missti aftur
þessar bráðabirgðavistarverur
sínar. Þá má ,geta sér til um
ástand það( er ríkir á þeim
heiinilum, sem húsvillt eru með
ef til vill 4, 5 eða 6 börn, á sí~
felldum hrakningum milli
manna. Og við skulum hugsa
um aðstæður barnanna; hugsa
Frh. á 6. «iðu.
ÞAÐ er siður sumra manna,
sem í bardaga standa, að
busla svo og berjast um til allia
hliða, að þeir gæta þess ekki
hvar höggin lenda, og kemur þá
fyrir að þeir snoppunga sína
eigin liðsmenn. Þetta óhapp
vildi Þjóðviljanum til þegar
hann var að heilsa upp á hið
nýkjörna alþing í gær. Segir
svo í forystugrein blaðsins:
„Þá munu og vafalaust liggja
fyrir þingi þessu ýms veigamikil
atriði, er snerta utanríkismál
landsins, máske þýðingarmeiri mál
en flestir gera sér ennþá ljóst.
Fram til iþessa hefir engin sjálf-
stæð utanríkismx'lastefna verið
sköpuð í íslenzkri pólitík. Ber
iþetta þing gæfu til þess að skapa
hana? Flestum mun finnast það
fráleitt, eins og skipun þess er og
mannaval allt. Og þó á ísland m.
a. frelsi sitt og framtfð undir því
að markviss og sjálfstæð utanrík-
ismálastefna skapist sem allra
fyrst.“
Já, nú er svei mér slegið í
merina! Þjóðviljinn er svo ákaf-
ur í að skamma alþingi, að hann
virðist gleyma því, að kommún-
istar eiga nú heila 6 þingmenn
á alþingi. Samt segir hann um
þingið, að mannaval þess allt sé
alveg fráleitt. Enginn undan-
tekinn. Sennilega er þetta ó-
gætni, því að báðir ritstjórarn-
ir sitja á þingi, en þó sýnir þetta
hve mikla ógætni menn geta
vanið sig á, þegar einskis er
annars gætt en að hleypa upp
sem mestum æsingum.
*
Vísir gaf ímyndunaraflinu
lausan tauminn í gær, þegar
hann spáði um stjórnarskipti.
Spáir hann einkum Jónasi Jóns-
syni miklum frama og segir, að
hann hafi mikinn hug á forsæt-
isráðherrasessinum. Segir blað-
ið m. a.:
„Kunnugt er að formaður Frám-
sóknarflokksins hefir á seinni ár-
um lent á kant við Stauning, með-
an hann var og hét, og formaður-
inn hefir talið sér trú um, að harm
væri sjálfstæðishetja og arftaki
Jóns Sigurðssonar. í krafti þessar-
ar trúar lítur formaðurinn svo á,
að hann einn sé þess um kominn,
að hafa með höndum útgáfu iaga,
er varða sambandsslitin, en af því
leiðir aftur, að nú mun hann tjaida
öllu því, sem til er, í því augna-
miði, að komast upp í stól forsæt-
isráðherra, sem honum hefir verið
varnað að setjast í til þessa. Fram-
sóknarflokkurinn er í nokkrum
vanda staddur. Viðskilnaður Her-
manns Jónassonar og ráðherra-
dómsins var með frekar ógeðfelld-
um hæíti, ea Iiermann var skæð-
asti keppinautur formannsins, og
líklegastur til að mynda stjórn í
umboði flokks síns, ef að hairn
hefði ekki brotið af sér síðustu
dagana fyrir stjórnarskiptin. Um
Framh. á 6. síðu.