Tíminn - 29.11.1963, Blaðsíða 9

is og þannig styrkt aðstöðu sína í
markaðsmálum út á við?
— Bkki til styrktar í markaðs-
málum út á við. Löggjöfin í fé-
iagsmálum og verðiagsmálum kem
ur í veg fyrir það. Að vísu eru
bændur farnir að kaupa og selja
hvtr öðrum nokkrar vörutegundir,
þar sem svo hagar til. Hér í sveit
eru nokkrir garðyrkjubændur. Þeir
kaupa mjóik af nágrönnum sínum,
fá hana með útsöluverði, vilja
g.iarnan fá hana beint úr fjósinu
og halda, að það sé eitthvað betra.
Ef ég keypti mjólk, vildi ég fá
hyrnumjólk, ekkert annað. Hins
vegar tel ég það enga frágangssök
að hafa bein skipti við neytenda
hóp, ef hann væri fyrir hendi. En
langflestir bændur vilja skipta við
eigið bú, senda mjólkina í einu
lagi, og síðan ekki söguna meir.
— Yrði þó ekki hagkvæmara
að koma upp afurðadreifingu inn-
tn héraðanna en láta hvern bónda
sóa kröftum sínum í margar bú-
greinar?
— Eg vil ekki svara þessu án
frekari yfirvegunar. Eg vil þó
segja, að þetta eru mikil álitamál
nieðal bænda. Ýmsir líta þannig á,
að fjölbreyttur búskapur veiti
n'.eira öryggi en hitt — að binda
sig við eina framleiðslugrein. í
bessari sveit eru margir bændur,
sem hafa komið sér upp svínum,
nú í seinni tíð, en ekki í stórum
st.'i. Þeim þykir þetta dálítið nota-
Jegt. Þessar skepnur gefa þasgi-
legan skilding í aðra hönd, eins
og sakir standa. Þannig er um
marga hluti, sem bændur hafa til
fyllingar og þæginda.
— Þeir hafa kannski rétt fyrir
cér, sem vilja engar breytingar í
þessum efnum?
— Eg er að minnsta kosti viss
um, að lagaboð um skipulagningu
framleiðslunnar eru ekki tíma-
bær eins og sakir standa. Hitt er
annað, hvað menn gera af sjálfs-
dáðum. En þegar byggðin þéttist
og jarðnæðin minnka, þá verður að
breyta búskaparháttunum. Þá
kreppir að sauðfjárræktinni. Slíkt
segir sig sjálft. Og þá verður að
fóðra búfénaðinn, hver sem hann
er, að mestu á ræktuðu landi, vet-
ur og sumar. Þetta er nú veruleiki
í mjólkurframleiðslunni. Margir
beita kúm á ræktað land svo til
eingöngu. Og það er að færast í
vöxt að beita lömbum á há og kál
ig fita þau undir slátrun. —
íslenzkum landbúnaði miðar á
rélta leið.
— Þú telur, að verkaskiptingin
komi af sjálfu sér?
— Já, að einhverju leyti, með
eðlilegri þróun, en ekki sem lög-
leitt skipulag. Það er líka satt bezt
að segja, að ísJenzkir bændur eru
af því berg! brotnir, að þeir þola
:ila ófrelsi 1 hvaða mynd sem er.
En ég minni á það, sem ég drap
a áðan. íslenzkir bændur hafa yf-
ji leitt fylkt sér undir merki sam-
Onnustefnunnar, og eru tiltölulega
nc kkuð vel félagsléga þroskaðir.
Þess er líka að gæta, að undir
merki samvinnustefnunnar er
hægt að efla einstaklingsframtak-
ið, og það er nokkuð, sem íslenzkir
I.rendur kunna vel við.
Satt að segja býst ég við, að
ís'enzkir bændur séu dálítið sér-
stæðir, m. a. hvað þetta snertir, og
þeir eru það á margan annan hátt.
Þeir lesa meira, hugsa meira —
brjóta heilann um ótrúlegustu
Iiiuti — en bændur í nágranna-
löndunum. Eg man eftir því, í
bændaförinni 1953, þegar við fór-
um til Noröurlanda, — við fórum
um mikinn hluta Danmerkur og
komum á fjölda býla og vor-um
komnir til Hafnar, þegar ég hitti
Martin Larsen, sem einu sinni var
sendikennari hér. Við fórum að
spjalla um bændur, og ég tek það
fram, að ég hef alltaf verið hrif-
inn af dörskum bændum. Þeir
reka búin eiginlega sem hálfgerð-
ir vísindamenn. Larsen spurði
hvernig mér líkaði við þá, og ég
hrósaði þeim að makleikum. —
En þeir eru allt öðru vísi en ís-
leniikir bændur, sagði ég. — Ja,
þó það nú væri, sagði hann, þeir
eru alveg eins og dagur og nótt..
— Já, danskir bændur eru miklu
meiri og betri búmenn heldur en
íslenzkir bændur, segi ég. — Já,
það getur verið, segir hann, en
þeir eru ekki eins skemmtilegir.
Að hugsa sér það að koma á ís-
lenzkan bóndabæ og sjá veggina
þakta bókum. Danskir bændur eiga
ekki eina einustu bók, nema ein-
liver búnaðarrit. — Jú, segi ég,
við komum núna á bæ á Sjálandi,
og þar var mikið af bókum, alls
konar, fagurfræðilegum, ýmsum
fræðibókum. — Það er ómögulegt,
segir hann, það getur ekki átt sér
siað. — Það er alveg dagsatt, segi
ég. — Hvers konar maður var það
segir þá Larsen. — Hann keypti
þessa jörð og fór að búa fynr
nokkrum árum segi ég, hann var
aður bílstióri í Kaupmannahöfn
og konan skrifstofustúlka. — Aaá,
þarna kom skýringin. Eg vissi það
var ekki venjulegur danskur bóndi,
sem átti mikið af bókum.
Einu sinni var líka sagt, að
danskir bændur vissu ekkert nema
það, sem viðkæmi búskapnum. En
íslenzkir bændur vissu allt ann-
að en það, sem honum kæmi við.
Þctta er nú sjálfsagt eitthvað
dýpkað, en eitthvað er það í átt-
ina. Eg vil nú ekki halda því
fram, að íslenzkir bændur viti ekk-
ert um sinn búnað. mikið fjarri
því. Og með vaxandi leiðbeining-
aiþjónustu hefur áhugi og þekk-
’ng íslenzkia bænda vaxið mjög.
— Hefur ekki þekkingin. vél-
tæknin og framleiðsluaukningin
haft verðlækkunina í för með sér?
— Jú. ég held við höfum nú
orðið að kyngja því. Eg veit ekki
betur en aö framleiðsluaukningin
hafi öll farið til neytendanna. Það
er nú sem er. En við viljum fá
hluta af henni. Ef við eigum að
sítja við það lon og don, að öll
okkar viðleitni til að bæta búskap-
inn komi neytendum til góða, þá
segi ég þér alveg satt, að því verð-
ur ekki unað.
— Hvort mun þá erfiðara bænd
um, lánsfiárskorturinn eða verð-
agsgrundvollurinn, eins og nú ei
astatt?
— Það hefur verið sýnd við-
leitni, ekki einungis undir þessari
rikisstjórn. heldur frá því að deild
irnar voru stofnaðar við Búnaðar-
bankann — að hjálpa bændum
t.i! þess að byggja.. Þessi lán eru
tiú miklu hærri en áður, en til-
kostnaðurinn við byggingar er svo
margfaldur, að það er sízt betra
að byggja nú en áður. Þetta er
ekki sagt í pólitiskum tilgangi, en
þetta eru staðreyndir, sem hver
einasti bóndi, sem byggir, þreifar
á Já, hvort hann vill viðurkenna
þao eða ekki.
En það sem núna strandar á, er
að það er afar erfitt að hafa
eignaskipti. Bóndi sem nú er aldr
aður og vid selja jörð sína með
þeim umbótum, sem hann hefur
gert á henni, í byggingum og rækt-
un og hvað eina hann getur ekki
selt þetta. Hann getur selt bú-
stofninn á uppbpði, vélarnar líka.
Það verður að ráðast, hvað hann
frer fyrir það, og þetta kaupir
I-étur og Páll. En jörðina sjálfa
með öllurr. mannvirkjum getur
ekki selt. Ef hann gerir það samt,
þá verður hann að selja með stór
aifollum. Það þýðir það, að land-
búnaðurinn er ekki samkeppnis-
fær sem atvinnuvegur. En þótt
gámli bóndinn selji með stór af-
föllúm, þá hefur ungi maðurinn
ekkert til að borga með eignina.
Ifann getur tekið við þeim skuld-
um, sem hvíla á jörðinni, ef ein
hverjar eru, en hann fær engin
Ján til að greiða það sem á milli
ber. Ef ungur maður fær jarðar-
hluta af föður sínum fyrir lítinn
per.ing, þá vantar hann bústofninn,
og það er engin bústofnslánadeild
til. Hann sér enga möguleika nema
taka víxla ef hann fær þá. Þetta
cr margrætt mál, sem allir játa að
þurfi að lagfæra.
Það er svo erfitt að meta, hlut-
fallslega, þá erfiðleika sem stafa
Satt aS segja býst ég viS, aS íslenzkir bændur séu dálítlS sérstæSlr
. Þeir lesa melra, hugsa melra . . .
Hjónin á Vatnsleysu, Ágústa Jónsdóttlr og Þorsrelnr SigurSsson.
af þessum vandkvæðum annars
vegar og verðlagi afurðanna hins
vegar. En frumskilyrði verðandi
bænda eru möguleikar til að setja
ui.p bú. Svo kemur til greina, hvort
bústofninn rentar sig sæmilega.
Þá er líka sjálfsagt, að bændur
haldi fram sínum hlut, hvað af-
urðaverð snertir. Það hafa þeir
nú gert, og ég er hér um bil viss
um, að þar verður aldrei farið út
í ósanngirui heldur aðeins það,
sem er hægl að sýna fram á, að er
tölulega rétt. Hitt er annað mái.
að til eru menn, jafnvel innan
bændastéttarinnar, þótt bændur
hafi verið cinna minnstir kröfu-
menn, — sem einblína á afurða-
verðið og vilja bara fá það hærra
og hærra. Undir mörgum kringum
st.æðum er það svo, að hátt afurða-
verð gæti rkki hjálpað. Það getur
til dæmis a'drei orðið svo hátt, að
það bjargi manni, sem ekki bjarg-
ar sér sómasamlega á búskap: þar
á ég við að fá góðar og miklar
afurðir.
— En hvað um það, má ekki
Wilyrða, að íslenzkir bændui hafi
lifað betur á þessum síðustu ára
f igum en nokkru sinni fyrr?
— Það er auðvitað ekki neinum
efa bundið það væri hrein ósann-
girni að vnfengja það.
- Segðu mér Þorsteinn, hefur
þér ekki verið mikil lífsfylling í
því að vinna að málefnum stéttar-
innar?
— Jú, og skal ekkert úr því
iregið. Eg er mjög þakklátur fyr-
ir að hafa fengið tækifæri til «ð
sinna þessum málum. Hitt er ann- '
að, hvernig það hefur tekizt, og
ekki mitt að dæma um það. En
rnéi hefur þótt vænt um þessi
störf. Félagshyggjan kom inn í
mig strax á bernskuárum. Eigin-
legp hef ég verið samvinnumaður
síöan ég var á fjórtánda ári. Eitt
liiið atvik, sem kom fyrir mig
pá. Það er ekkert launungarmál
svo sem. Eg fór til Reykjavíkur
með föður mínum, fyrsta sinni.
Það var merldleg ferð. Siðan er
eg búinn að fara þó dálítið, í það
minnsta um öll Norðurlönd, Eng-
land og Skotland, já, ekki má
g'eyma Rússlandi — alla leið aust
vi fynr S'-artahaf. En engin ferð
lafn minnisstæð og þessi fyrsta
- til ReykjavÍKur: Faðir minn og
þrír eða f.iórir bændur úr Tung-
unum, við eiddum ullina á klökk-
um. Síðustu nóttina áður en við
komum til Reykjavíkur var legið
í Seljadal, skammt fyrir ofan Mið-
dal. Þaðan var lagt snemma upp,
og við komnir að aflíðandi dag-
málum niðui á móts við Rauða-
vutn. Þá kom þar ríðandi maður,
mcð tvo til reiðar Eg leit strax
á hann sem höfðingja, en það
fvamnaío a 13. síðu.
T I M I N N, föstudagiun 39. nóvember 1963.
9
V V' '• i
* i j. ; i j/ > i i i j)... > > ■ ■
■, vv- * .«.i Mi/ ;;.i-i.m:i, ct/.zm r. tt w.r.ti.;ur:v
’í:» ;»•/? J» 16* » X’i 1 'ÞPí.V l /1- ifl tV'ljr.-i-í .-l'I. • ll s /1 ;j
■ /
i i y r
v