Alþýðublaðið - 10.02.1943, Side 4

«
ALWPUBUUMÐ
Karl tsfeld:

Miðvikudagur tO. febrúaj 1913.
fslenzkum rithöfnndum
bætist góður liðsanki.
fUjrijftnbUðtó
Útgefandi: AlþýSufiokkurinn.
Kitstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Simar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Frestno reglnlegs
alMs.
RÍKISSTJÓRNIN hefir farið
fram á það við aukaþingið,
sem nú situr, að næsta reglu-
legu alþingi, ®em samkvæmt
stjórnarsíkránni á að 'koma sam-
an 15. febrúar, verði frestað til
1. október í haust. Hefir ríkis-
stjómin lagt fyrir aukaþingið
frumvarp til laga þar að lút-
andi, iþví að samkomudegi reglu-
legs alþingis má ekki breyta
nema með lögum.
'Ríkisstjórnin færir það fram
sem ástæðu fyrir málaleitun
sinni, að aukaþinginu geti ekki
orðið lokið miklu fyrir miðjan
fébrúar, iþar eð iþað eigi enn
eftir að samþykkja fjárlög fyrir
órið 1943; og ef jþví yrði því
næst slitið og reglulegt þing
sett í 'þess stað, myndu önnur
sitörf aukaíþingsins fara for-
görðum að meira eða minna
leyti og það iþó jafnframt verða
ógerningur fyrir hið reglulega
þing, að ganga frá fjárlögum
fyrir árið 1944, svo snemma á
yfirstandandi ári, með tilliti til
þeirrar óvissu, sem nú ríkir um
allan ríkisbúskapinn svo og at-
vinnuvegi þjóðarinnar yfirleitt.
Þe&s vegna leggur ríkisstjórnin
til, að ihinu reglulega þingi
verði frestað til hausts, en virð-
ist hins vegar ganga út frá því,
að aukaþingið myndi þá halda
áfram störfúm, einnig efitir 15.
febrúar til þess að afgreiða hin
rnest aðkaillandi vandamál.
*
Því verður ekki neitað, að
ríkisstjórnin hefir mikið tiil síns
onáls í iþeim röksemdum, sem
hún fæxir fram fyrir þingfrest-
uninni, enda munu þingflokk-
amir ekki hafa tekið ólíklega í
málaleitun ihennar — frumvarp-
ið hefir iþó enn ekki verið rætt
opinberlega á þingi —svo fremi
að iþannig yrði frá þingfrestun-
ánni gengið, að full trygging
væri að minnsta kosti fyxir því,
að hún yrði ekki notuð til neinna
einræðiskenndra ráðstafana af
hálfu ríkisstjórnarinnar. Bráða-
birgðalögin hafa ékki reynst svo
vel undanfarin ár, jafnvel þótt
stjórn með sterkan þingmeiri-
Wuta að >baki sér hafi staðið að
þéim; og er iþað þó sök isér, að
bráðahirgðalög séu gefin út af
slíkri stjóm. En að utan þings
stjóra, sam engan stuðnings-
flokk. á í þinginu, stjórni land-
inu vikum eða mánuðum saman
með bráðabirgðalögum — það
nær vitamlega ekki nokkurrí
átt frá þmgræðissjónarmiði.
Þetta ætti ríkisstjórninni líka
að vera ljóst og því skyldi mað-
ur ætla, að hún hefði ekki neitt
á móti því, að veita þinginu all-
ar þær tryggingar, sem það
kann að fara fram á í sambandi
við þingfrestunina. Heyrst hef-
ir að meirihluti þingsins að
minnsta kosti muni leggja á-
herzlu á það, að fá að ráða því
sjáifur, hvenær aukaþinginu
verður slitið, og geri jafnframt
kröfu til, að það verði aftur
kallað saman, hvenær sem þing-
meirihluti óskar þess. Þessi skil
yrði af hálfu alþingis fyrir sam-
þykki þess til þingfrestunarinh-
Halldór Stefánsson: Einn
er geymdur. Útgefandi:
Heimskringla h/f. —
Reykjavík 1942.
FYRIR nokkrum árum birt-
ist í tímariti smásaga, sem
hét Liðsauki, eftir ungan ís-
lénzkan höfund, Halldór Stef-
ánsson. Saga þessi stakk svo í
stúf við önnur byrjendaverk,
að lesandinn hlaut að álykta
sem svo, að með þessum unga
höfundi hefði hinum fámenna
— eða ef til vill fjölmenna með
tilliti til fólksfjölda — hópi ís-
lenzkra rithöfunda bætzt álit-
iegur liðsauki.
Með fimm og sjö ára milli-
bili hefir Halldór Stefánsson
gefið út þrjár bækur, I fáum
dráttum, 1930, Dauðinn á
þriðju hæð, 1935 og Einn er
geymdur, sem kom út í haust,
allt smásögur.
Af vinnubrögðum þessa höf-
undar virðist ljóst, að hann geri
sér þess fulla grein, að skáld-
verk verði ekki til án nokkurs
erfiðis. Hann treystir ekki „and
anum“ nema í meðallagi. held-
ur miklu fremur eigin eljú,
kannar viðfangsefnin eftir
megni, skeytir fremur lítið um
stíl og gefur fjandann í öll á-
hrifabrögð og listbrellur. Þess
vegna verða sumar sögur hans
öllu fremur sálfræði en skáld-
skapur, án þess ég þori að taka
nokkra ábyrgð á þeirri sálfræði.
Dæmi þessa má nefna sögurnar
Fyrsta ástin, I sálarháska og
Sættir, sem allar eru í síðustu
bók hans. Vandvirkni lialldórs
Stefánssonar ber þess vott, að
hann hafi sigrazt á þeirri til-
hneigingu viðvaningsins að
vinna sér verkin sem auðveid- i
ust og uppgötvað þann sann- J
leika, að oft þarf að kafa djúpt 1
eftir dýrum perlum. Það er
gaman að gefa vinnubrögðum
Halldórs gaum til samanburðar
við það, að margir virðast álíta,
að þeir geti orðið stórskáld án
nokkurrar menntunar eða þjálf-
unar í listgrain sinni.
Málarar, leikarar og tónlist-
armenn þuriá að eyða mörgum
árum til náms og undirbúnings
starfi sínu, en kvikmyndaleik-
rit getur barnakennari austur á
Fljótsdalshéraði hespað upp á
fáéinum kvöldstundum, milli
þess sem hann staglar í dofnar
hlustár nemiendanna, hvar eigi
að vera tvöfaldur samhljóði, ý
eða z.
í sögu Halldórs, Dauðinn á
þriðju hæð, sem birtist í sam-
nefndu smásagnasafni árið
1935, varð vart talsverðrar ný-
lundu í sagnagerð bér á landi,
enda þótt til væru fyrirmyndir
erlendis frá um gerð sögunnar.
Nægir þar að nefna skáldsög-
una Grand Hotel eftir þýzku
skáldkonuna Vicky Baum og
Októberdag, eftir norska skáld-
ið Sigurð Hoel. Hinsvegar var
ívafið fullkomin eign höfundar-
ins.
Enda þótt kunnátta Halldórs
sé betri en menn eiga almennt
að venjast hér, virðast sögur
hans talsvert misjafnar að gæð-
um, en oft kemur hann mönn-
um á óvart mað furðulegu
ar virðast heldur ekki nema
sjálfsögð. Hið fyrra á að
fryggja, að aukaþinginu verði
að minnsta kosti ekki slitið fyrr
en gengið hefir verið frá hinni
fyrirhuguðu og margboðuðu
dýrtíðarlöggjöf stjómarinnar;
og hið síðara, að engum stór-
málum, sem fyrir kynnu að
köma, verði ráðið til lykta án
skyggni yfir víðerni mannlegra
sálna, og hann er maður, sem
alltaf er að læra og honum er
enn að fara fram. Skai nú leit-
azt við að 'gera örlitla grein fyr-
ir sumum sögunum í síðasta
smásagnasafni hans, Einn er
geymdur.
Fyrstu tvær sögurnar, Eftir-
mæli og Eitt er nauðsynlegt,
geta ekki talizt beinlínis frum-
legar og' varla samboðnar þeiim
hæfileikum, sem Halldór hefír
annars sýnt. Önnur sagan íjall-
ar um venjuiegt éftirmæla-
skjall, hin um fremur fráhrind-
andi piparjómfrú, sem bcutir lít-
ilsháttar brögðum til þess að
losna við að lára sveitina sjá
um útförina sína, nauðahvers-
dagsleg fyrirbæri, sem búið er
að margjaska-'á. En i þriðju
sögunni nær Halldór þeim iök-
um á lesandanu'.n, sern hann
slakar varla á upp frá bví út
bókina, þótt hann kunni að ínis-
stíga sig. Sagan Fyrsca ástin er
bæði frumleg og djarfleg. fjall-
ar um vaknandi tilfinningalíf
fimm lára drenghnokka. Þar ei
Halldór kominn á kjörsvið sitt,
og þó að sagan kunni ef til vill
að þykja ihæpin frá sálfræðilegu
sjónanmiði, verður hinu efeki
neitað, að þar er fjallað um
vandmeðfarið efmi af listrænum
næmleiik.
í sögunni Harðstjórinn og
nautið virðist Halldór allt í einu
vera farinn að ileggja áherzlu á
stíl siinn. En allt er nú með ráði
gert. Sagan er markvís þjóðfé-
lagsádei'la, og til þess að láta
ekki ádeiluna bera listina ofur-
:liði, hefir hann ritað söguna í
dálítið f jarrænum, óraunhæfum
ævintýrástíl. En sagan missir
ekki marks fyrir það. Ef til vill
hæfir hún markið ibetur fyrir
bragðið. Þá kemur saga, sem
mörgum er kunn 'áður og minn-
isstæð, því að hún hefir toirzt
áður í tímariti, Hernaðarsaga
blinda mannsins. Sennilega mun
þetta verða 'taliri! ein af snjöll-
ustu ismiásögum Halldórs, og
iþótt efnið sé ef til vilil dálítið
hversdagslegt, er meðferð þess
með þeim snilldarbrag, sem
skilur mi'lili feigs og ófeigs, og
sögulokin, sættirnar, friðurinn
að lokinni þessari styrjöld,
þarinig, að lesandanum fmnst
engin ástæða 111 að óttast nýja
styrjöld, sögunni er lokið þar,
sem henni é að vera lokið, en til
þess þarf líka 'kunnáttu. Og ef
itil villl er það mesti vandinn.
í sögunni í sálarháska sýnir
Halldór enn ikunnáttu sína, að
setja punktinn á réttan stað.
Sagan er um tvo götustráka,
sem barnilaus kaupmannshjón
taka að sér til uppeldis og fröm-
unar í igóðum siðum og kristi-
legu ílíferni. En viðbrigðin verða
snáðunum um megn. Þeir mega
ekki leita athafnalöngun sinni
svölunar á þann hátt, sem iþeir
eru vanir og iþeim býr skapi
inæst. Þeir eru toældir, hvor um
Eig óttast, að hinn hafi að
minnsta 'kosti rnorð í huga. Þetta
verður að þráhyggju, unz þeim
'ligigur við sturlun. Þannig rekst
'káupmaðurinn á þá, náföla og
skjálfandi, um miðja nótt inni í
þess, að þau verði fyrst borin
undir þingið.
Það er ólíklegt að ríkisstjórn-
in geti haft neitt á móti því, að
gefa þinginu slíkar tryggingar
í sambandi við hina fyrirhug-
uðu þingfrestun; enda vart
hugsanlegt, að nokkur þing-
flokkur telji sig ella geta veitt
samþykki sitt til hennar.
Iðja, félag verksmiðlnfólks,
heldur aðalfund í Iðnó föstudaginn 12. febrúar kl. 8 e. h.
DAGSKRÁ:
1. Venjuleg aðalfundarstðrf.
2. Lagabreytingar.
3. önnur mál.
Reikningar félagsins liggja frammi á skrifstofu fél. fráð—7
Stjórnin.
dagstofu. En kaupmaður þessi
sem hlýtur að hafa verið óvenju-
lega vel gefinn og Jlesinn í
Freud, ekki síður en í Frjálsri
verZlun og KaupBýslutíðindun-
um, deyr ekfei ráðalaus. Hann
sigar stráfcunum saman, og sög-
unni lýfeur á fejiaf tshöggum, sem
'gefin eru af heilum hug og þeg-
in með forkláruðum píslarvætt-
issvip. Og ekki spilllir það unaði
drengjanna, að hafa í bakhönd-
inni allt að því toeina skipun
hinnar föðurlegu forsjónar um
að eyðilegigja gereamlega nátt-
fötin hvor á öðrum Búið! Punkt
ur!
Ef ti'l vill hefði einhver við-
vaningiurinn eða reifarahöfund-
urinn getað falíið fyrir þeirri
freistingu að prjóna neðan við
og máske ekki hætt fyrr en
strákarnir voru orðnir kaup-
sýslufélagar, sem aldrei máttu
ógrátandi hvor af öðrum líta. Þá
íhefði verið illa farið með góða
sögu, því að sagan er nefriilega
undir öllum kringumstæðium.
búin, þar sem HaÍIdór setur
punktinn.
Hins vegar er að mínu áhti
'talsverður smíðagalli á sögunni
Konan, sem þvoði, enda þótt
margt ®é gott um þé sögu. Les-
andanum skilst, og það er að
öllum líkindum einnig ætlun
höfundarins, að sagan eigi að
vera um ikonuna. sem þvoðil En
þá má höfundurinn ekki trana
þeim, sem segir söguna, fyrstu
persónu, svo mjög frarn sem
hann gerir. Sögumaðui'inn
skyggir sums staðar alveg á
gömilu konuna, persónuna, sem
sagan er þó um. Þegar sagan er
sögð, á að segja náfevæmlega
það, sem máli skiptir fyrir sög-
Frh. á 6. síðu.
JfJf ORGUNBLAÐIÐ birti í
■* gær eftirfarandi fregn,
seni vissulega mun vekja nokkra
eftirtekt:
„Kaupmannahafnarútvarpið birti
þá fregn á sunnudagskvöld, að
verið væri að koma á stjórnmitla-
sambandi milli íslands og Sovét-
Rússlands.
Þulurinn sagði, að Lundúna-
fréttaritari sænska blaðsins „Dag-
ens Nyheter“ hefði símað til blaðs
síns, að ákveðið væri að koma upp
stjórnmálasambandi millí Rúss-
lands og íslands vegna þess, hve
vöruflutningar frá bandamönnum
.til Rússlands væru orðnir miklir
yfir ísland.
1 gærkveldi birti Berlínarút-
varpið sömu fregn, en á þá leið, að
koma ætti upp rússneskri ræðis-
mannsskrifstofu á íslandi og væri
ástæðan fyrir því togstreita, sem
væri milli Bandaríkjamanna og
Rússa um yfirráð á íslandi."
í sambandi við þmnan furðu-
ilega fréttabucð flytur Morgun-
folaðið í gær enm fremur eftir-
farandi upplýsingar:
„Morgunblaðið snéri sér i gær
til utanríkismálaráðherra Vii-
hjálms Þór og spurði, hvort hann
hefði nokkrar upplýsingar að gefa
í þessu máli. Ráðherrann svaraði
því, að síðan hann varð utanríkis-
málaráðherra hafi engar viðræður
átt sér stað um þetta mál. Hann
vissi því ekkert hvaðan fregn þessi
væri komin eða hvert væri tilefni
hennar-.“
Það er eins og menn sjá
imargt dullarfuMt, sem foirtist í
Berlínarútvarpinu. Það þykist
'vita, að verið sé að koma upp
rússineskri ræðismamnsskrif-
stofu á íslandi. En utanríkis-
málaráðherra íslands er með
öllu ókunnugt um það!
*
Vísir gerir í aðalriitstjómar-
grein simii í gær hinar mjög
um töluðu verðuppbætur á út-
fluttar afurðir bænda að um-'
talsefni. Segir folaðið í því sam-
foandi meðal annars:
„Þegar landbúnaðarmálaráð-
herra gaf þinginu þær upplýsingar
á dögunum, að styrkur til landbún-
aðarins vegna útfluttra afurða
myndi væntanlega nema um 25
milljónum króna á síðasta ári, en
styrkur þessi var greiddur sam-
kvæmt einfaldri þingsályktun, —
er hæít við að ýmsum hafi þótt
nóg um. Með þessari einu ályktun
þingsins mátti heita að öllu hand-
bæru fé ríkissjóðs væri ráðstafað
til eins atvinnuvegar, sem vafa-
laust hefir bjargazt betur á síðustu
árunum en ýmsar aðrar atvinnu-
greinar, sem einskis styrks hafa
notið, en skrimt þó. Verðlag land-
búnaðarafurða á innanlandsmark-
aðinum hefir verið svo hátt, að
slíks mun engin dæmi íinnast fyrr
í sögu landsins, enda eru bændur
fyrir löngu hættir að berja lóminn,
svo sem var til skamms t'ma tal-
inn góður og gildur sveitasiður, en
láta nú hið bezta af sér og sinni
afkomu. Það eru bændafulltrúarn-
ir einir á alþingi, er hafa aðra sögu
að segja, enda börðust þeir á sín-
um tíma fyrir hinni víðfrægu
þingsályktun.“
Það er nú igott og folessað að
velta hneykslinu á foændafull-
trúana eina. En hvemig var
það með fulltrúa 'Sjálfstæðis-
flokksins? Greiddu iþeir ekki
flestir atkvæði með þingsálykt-
unartillöguinni um verðuppbæt-
urnari Fór ekki Ólafur Thors
meira að segja fram á, að hún
yrði afgreidd án :þess að vísa
henni áður til nefndar? Og iýsti
hann ekfei yfir, að hainn mymdi,
sem forsætisráðherria hifelaust
igreiða bændum þær verðupp-
foætur, sean þingsáiyfetunartii-
lagan fjallaði um? Efeki hefir
því að minnsta kosti verið mót-
mælt af folaði Ólafs Thors.
Morgunfolaðinu, iþó að Vísir
vilji nú þvo Sjálfstæðisflokkinn
lireinan og velta öllu á bænda-
fulltrúana. .■ ..