Alþýðublaðið - 13.03.1943, Qupperneq 4

*
ALÞYPUBLAPiP
Laugardagur 13. maxz 134$
/
/
(Uj)ij»nklaði5
$
Útgefandi: AlþýSnflokk urinn.
Bltstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al«
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4802.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Þeir ern afhjfipaðir!
HIÐ húsnæðislausa fólk og
umkomuleysingjarnir í
Reykjavík geta nú séð 'það á
afgreiðslu alþingis á húsaleigu
frumvarpinu, hverjir það eru,
sem greiða vilja úr vandræð-
um þess með festu og réttlæti,
og hverjir það eru, sem skil-
yrðislaust vilja viðhalda yfir-
drottnun og munaðarlífi yfir-
stéttarinnar og auðjarlanna.
Þetta fólk, sem nú býr í
þröngum, lélegum og óviðun-
andi húsakynnum við illa að-
búð og okurleigu, ætti að
festa sér vel í minni nöfn
þeirra þingmanna, sem börð-
ust með hnúum og hnefum
gegn því, að nokkur takmörk
yrðu sett við því, að meún búi
í stórum luxusíbúðum, miklu
stærri en þeir hafa þörf fyrir.
Það er líka áreiðanlegt, að
leigjendur og húsnæðisleys-
ingjar munu ekki strax gleyma
framkomu þessara manna.
Reykvíkingar munu vafalaust
minnast þess á næsta kjör-
degi, að meðal þeirra, sem nú
gengu gegn hagsmunum þess,
eru tveir svokallaðir þing-
menn Reykvíkinga, Magnús
Jónsson, 1. þm. Ev., og Pétur
Magnússon. Sjálfur borgar-
stjórinn, Bjarni Benediktsson,
brást því að fylgja samþykkt
bæjarstjórnar sinnar um þetta
mál og þorði þó ekki að greiða
atkvæði gegn því, heldur sat
hjá og lagðist lítið fyrir kapp-
ann. Og ekki er trúlegt að
fjölgi í þunnskipaðri fylkingu
Hrifluliðsins í höfuðstaðnum
við forgöngu Jónasar í þessu
skemmdarverki á framvarpinu.
Framsóknarmennirnir í efri
deild, að einum undanteknum,
létu hafa sig til að fylgja Jón-
asi og íhaldinu. Þetta eru full-
trúar bændanna, sem flestir
búa í lélegum og ófullkomnum
húsakynnum. Fólkinu, sem
býr í köldu og . óvistlegu
sveitabæjunum, sem eru því
miður allt of margir, er a. m.
k. enginn greiði gerður með
því að auðmönnunum í bæj-
unum sé leyft að búa í stórum
óhófsíbúðum meðan fjöldi
manna er rekinn út á gaddinn.
Framkoma íhaldsins, stærsta
flokksins í Reykjavík, í þessu
máli, er með þeim endemum,
að lengi verður í minnum haft.
Þeir þykjast verá forsjá bæjar
félagsir.s í smáu og stóru, þess-
ir samvizkulausu lýðskrum-
arar, en þegar greiða þarf úr
vandræðum fjöldans, ganga
þeir hiklaust á rétt hinna nauð
stöddu. Leiguþý húsaleiguokr-
aranna n.íddu á sínum tíma ráð-
herra Alþýðuflokksins fyrir
það, að hann fylgdi húsaleigu-
lögunum fast fram meðan
hann hafði tök á og nú verja
nokkrh’ svokallaðir þingmenn
Reykvíkinga sérhagsmuni yfir
stéttarklíkunnar gegn hags-
munum fjöldans. Borgarstjór-
inn lætur fyrst í umræðunum
líklega við skömmtuninni, en
skríður svo frá við atkvæða-
greiðsluna á ódjarflegasta hátt.
En eftirtektarverðast er þó,
hvernig íhaldið skríður í skjól
Jónasar frá Hriflu, og lætur
hann hafa forystuna í því að
Verkiýðsiélag Ak
ureyrar
VERKLÝÐSFÉLAG AK-
UREYRAR var stofnað 12.
febrúar 1933 með 90 manns. Á
framhaldsfundi 19. sama mán-
aðar voru fclagsmenn orðnir
140.
Fyrstu stjórn íélagsins skip-
uðu: Erlingur Friðjónsson, for-
maður, Ólafur Magnússon, rit-
ari, Svanlaugur Jónasson, gjald-
keri, Guðlaug Benjaminsdóttir
og Benedikt Jóhannsson með-
stjórnendur.
Erlingur Friðjónsson og'
Svanlaugur Jónasson sitja enn
í stjórn félagsins.
Til þess að sýna það. hver
hugur var í verkafólkinu við
stofnun félagsins, skal þess get-
ið, að stofnfundardaginn var
norðaustan rok ,og snjókoma.
Þó mættu á fundinum 90
manns. Þar á meðal nokkrar
verkakonur. Sást á þessum hópi
að þarna var saman komið fólk,
sem vissi hvað það var að gera
og var þess fullráðið, að láta
ekki svíkja af sér kaup og kjör,
eins og kommúnistar höfðu
gert næsta ár á undan.
*
í ársbyrjun 1932 náðu kom-
múnistar stjórn Verkamanna-
félagsins í sínar hendur. Höfðu
þeir árið á undan hagað sér í
félaginu samkvæmt fyrirskip-
unum Kommúnistaflokksins.
Reynt að gera fundi félagsins
að ólátasamkomum og pólitisk-
um rifrildisfundum. Hafði !
kommúnistaflokkurinn sarf-
andi erindrekat á Akureyri
mánuðum saman til að stjórna
þessu starfi. í apríl sama ár
setti félagið kauptaxta. Sam-
kvæmt honum var tímakaup
verkamanna þannig:
Almenn dagvinna kr. 1,25
Eftirvinna við sama — 1,90
Skipa- og kolavinna — 1,40
Eftirvinna við sama — 2.10
Öll helgidagavinna — 3,00
Þegar kom fram í maímánuð
fóru atvinnurekendur að krefj-
ast kauplækkana við fiskverk-
un. Kommúnistastjórnirnar í
Verkamannafélaginu og „Ein-
ingu.“ efndu þegar til „samfylk-
ingar verkalýðsins“, kusú „bar-
áttunefndir“, stofnuðu slags-
málalið og settu verkbann á
fiskverkunarstöðvarnar. Svo
voru haldnir „sameiginlegir
verklýðsfundir kvöld- eftir
kvöld, með löngum fyrirlestr-
um um sovétríkjaskipulagið í
Rússlandi. En baráttunni við
fiskverkendur lauk með því að
gengið var að þeim kostum,
sem þeir settu. Dagkaup kvenna
var lækkað um 5 aura á klst.
Afnuminn fiskþvotlur i akk-
orðsvinnu, og Ieyfi gefið til að
ráða fiskverkunarstúlkur fyrir
30 krónur um vikuna, ef um
lengri vinnu var að ræða, en
það var sama og að færa fisk-
verkunarkaupið niður í 50 aura
á klst. Ekki komu nein friðindi
þarna á móti.
Eftir þennan .,sigur“ töldu
atvinnurekendur sér alla vegi
færa. Formaður Vinnuveitenda-
10 ára.
ERKLÝÐSFÉLAG
AKUREYRAR átti 10
ára afmæli 12. febrúar síð-
astliðinn. í tilefni af því
flutti Alþýðumaðurinn, blað
Alþýðuflokksins á Akureyri,
eftirfarandi afmælisgrein og
yfirlit yfir sögu félagsins.
félagsins bar fram tillögu í bæj-
arstjórn um að bærinn greiddi
ekki taxtakaup í bæjarvinnu. En
sú tillag'a féll með jöfnum at-
kvæðum. Þegar fram að síld-
veiðum kom, kröfðust síldverk-
endur stórfelldrar kauplækkun-
ar við síldarvinnuna. Var það í
fyrsta sinn, s'em atvinnurekend-
ur fóru fram á kauplækkun að
sumrinu. Og forustan i verka-
lýðsmálum var þá ekki bermi-
legri en svo, að undan þesu var
látið baráttulaust. Gengu
stjórnir Verkamannafélagsins
og „Eining'ar“ að þvi að kaupið
„í síldinni“ lækkaði um 6—33%
á hinum ýmsu liðum kauptaxt-
anna. Engar skuldbindingar
tóku síldarsaltendiu* á sig vegna
þessara friðinda sér til handa.
Er hér sagt svo gerla frá
þessu vegna þeirra, sem ekki
voru þá komnir inn í verkalýðs-
samtökin og eiga því erfiðara
en eldra fólkið með að átta sig
á réttmæti þeirra athafna verka-
fólksins, sem á eftir komu sem
eðlileg afleiðing ]>essarar frá-
munalegu frammistöðu komm-
ánistaleiðtoganna, sem á þeim
tímum störfuðu eftir línunni
frá Moskva: „Sulturinn er bezt-
ur”.
(Þótt það hefði ekki bein á-
hrif á gang þessara mála, er rétt
að geta þess, að Kaupfélag
verkamanna, sem þá hafði fisk-
verkunarstöð, greiddi taxtakaup
við fiskverkunina, þrátt fyrir
samningana. Ekki sagði komm-
únistablaðið hér frá þessu,
hvað þá að það teldi þetta til
fyrirmyndar fyrir atvinnurek-
endur.)
Eftir þessar aðfarir fór verka-
fólkið ekki. dult með það, að
það treysti ekki komúnistum til
þess að fara með stjórn kaup-
gjaldsmálanna framvegis. Strax
og vetraði var svo farið að und-
irbúa stofnun Verklýðsfélags-
ins. Það rak og sérstaklega eftir
að stjórn Verkamannafélagsins
neitaði að greiða skatt til Al-
]>ýðusambandsins og var þvi
farið úr sambandinu við næsta
nýjár. Sá verkalýðurinn hvilík
hætta var að vera ekki i alls-
herjarsamtökum verkalýðsins.
Þetta allt leiddi til þess, að
Verklýðsfélag Akureyrar var
stofnað á þeim tíma, sem fyrr
getur, eða áður en ákvarðanir
vorú vanalega teknar um kaup-
gjald fyrir næsta sumar. Stofn-
endur félagsins voru flestir
verkamenn, sem að staðaldri
unnu hjá bænum, við höfnina
og hjá Kaupfélagi Eyfirðinga.
eyðileggja skömmtunarákvæð-
in. Það var Jónas sem gekk
fram í brjósti þessarar þokka-
legu fylkingar. Það er skiljan-
legt: ihaldið er hrætt við alþýð-
una í Rvík, — Jónas tekur að
sér forystuna, íhaldið stendur
að baki honum.
Morgunblaðið þvaðrar um
að „friðhelgi heimilisins“ hafi
verið vernduð með þessari
skemmd á frv. Heyr á endemi!
Það er talað um friðhelgi heim
ilisins, þegar ríkisbubbarnir og
braskaralýðurinn í lúxus-íbúð- j
unum á í hlut, en ekki eru þessi
fögru orð á takteinum, þegar i
verið er að sundra fjölskyldum
hinna húsnæðislausu, skilja
börn frá foreldrum, og demba
mörgum fjölskyldum hverja
ifinan um aðra í óviðunandi
þrengsli. Nei, nei, j þá er ekki
friðhelgi heimilisins. Eða hafa
fátæklingar kannske engan
rétt til hennar?
Hins vegar er það vel farið,
að þarna sést það svart á hvítu
hverjir eru andstæðingar al-
þýðunnar og fulltrúar harð-
svíraðrar yfirstéttar. Ekkert
yfirklór kemur þessum herrum
að notum. Þeir eru afhjúpaðir.
Tilkynning.
Athygli kaupsýslumanna er hér með vak-
in á pví, að í Lðgbirtingablaðinu, sem út
kemur laugardaginn 13. marz 1943, verður
birt tilkynning Irá Viðskiptaráði, varðandi
reglur um verðlagningu vara, sem ákvæði
um hámarksálagningu gilda um.
Ennfremur verða birtar í sama blaði til-
kynningar um breytingu á framkvæmd
verðlagseftirlitsins.
Reykjavik, 11. marz, 1943.
I
f
s
V
t
V
I
V
V
V
V
V
V
V
!
V
V
Og verkakonurnar, sem gengu
að fiskvinnu og síldarvinnu.
*
Fyrsta verk Verklýðsfélags-
ins var að ganga í Alþýðusam-
bandið. Síðan að setja kaup-
taxta. Var settur sami taxti og
árið áður, en kommarnir höfðu
ekki getað staðið við. Árið eftir
var kaup fiskverkunarkvenna
hækkað og settur taxti fyrir
dixilmenn. 1935 var hækkað
kaup við kolavinnu i bænum.
1937 var kaup i almennri vinnu
hækkað upp i kr. 1.50 um klst.
og annað kaup í samræmi við
það. Þá var kaup kvenna hækk-
að upp í 90 aura á klst. og önn-
ur kvennavinna eftir því, Fr£
kaffitíini féll þá niður. ViS
samninga 'vdð Vinnuveitendafé-
lag Akureyrar 20. desember
1940 var þetta lagt til grund-
vallar og samið um að full dýr-
tíðaruppbót yrði greidd á þetta
kaup. 1. júlí s. 1. gengu atvinnu-
rekendur inn á að greiða kaffi-
tíma með einnar stundar kaupi
á dag. Hækkaði þetta raunveru-
F'rh. á 6. siðu.
VESTUR-ÍSLENDINGUR- ■
INN Soffonías Thorkelson
var á ferð hér á landi 1940—41
og er nú að birta ferðasögu sína
blaðinu „Heimskringlu“ i
Winnipeg. Hefir hann tekið vel
eftir mörgu, enda er sagt að
glöggt sé gestsaugað.
Hér fer á eftir kafli úr ferða-
hugleiðingum Soffaníasar í ný-
kominni „Heimskringlu“.
„Bændurna brestur enn þekk-
ingu á ræktinni, leikni að fara með
jarðyrkjuvélar. Sérstaklega á
þetta við plóginn. Þá, sem ég sá
stýra honum, vantaði mikið á að
hafa hans full not. Sama geri ég
ráð fyrir, að segja megi um aðrar
vélar, en um það get ég ekki borið,
þar sem ég sá þá ekki nota þær.
Eg sá þess allvíða merki, að þeir
munu fara allra manna verst með
vélar sínar, og er þá mikið sagt,
því að bændur í Canada eru þekkt-
ir fyrir vanhirðu sína á þeim. En
ekki standa íslendingar þeim að
baki í því, ég held feti framar. Sér-
staklega er þetta grátlegt, þegar
það er tekiö til greina, hvað vél-
ar þeirra heima eru óhemju dýrar,
keyptar frá Ameríku fyrir krónur
með sextán centa gildi. Við það
bætist svo hið geysiháa flutnings-
gjald til landsins. Eg veit varla, af
hverju þessi vanhirða þeirra á vél
um stafar, sennilega af því að
þeir kunna ekki að meta þær og
heldur með þær að fara. Þeir hafa
ekki náð viðunanlegum vinnu-
hraða með þeim, og sá eg þess
ljós merki með plóg og dráttar-
vél. Þar virtist mér engin áherzla
lögð á vinnuafköst, einlægir
ástæðulausir stansar og tafir. Það
þarf þó ekki að hvíla dráttarvél-
ina eins og litlu hestana, sem eru
helzti léttir við plægingar. Eg held
því fé væri vel varið af ríkisstjóm-
inini,- ef hún fengi nokkra menn frá
Ameríku, sem vel kynnu með plóg
og önnur akuryrkjuverkfæri að
fara. Mundu þeir setja þau met í
leikni og vinnuhraða, sem íslend-
ingar hafa ekki tamið sér. Þetta
er eitt, með öðru, um grasræktina,
er stendur til bóta. Gauf og dund
þeirra, er vinna með vélum, þyrfti
að leggjast niður.
Það hefir verið skrumað viffi
bændur og dekrað við þá og þeim
sýndar margskonar ívilnanir. Þeir
hafa orðið fyrir afvegaleiðandi
vorkunnsemi .skjalli og fagurgala.
Þeim hefir verið veittur drjúgur
styrkur til allra jarðabóta, og eins
til þeirra sem voru til lítilla bóta.
Styrk hafa þeir fengið til véla-
kaupa, já styrkur til alls, sem þeim
hugkvæmdist að biðja um styrk
til. Símalínur hafa verið lagðar til
þeirra fram til dala og heiða með
ærnum kostnaði af almenningsfé,
brýr bygðar fyrir þá, vegir lagðir
í þeirra þágu um sveitir landsins,
styrkur veittur til að byggja á
jörðunum, og svo framvegis.
Síðastliðið ár, 1942, borgaði rík-
ið hálft kaup þess fólks, sem hjá
bændum vann að vetrinum (um
sumarvinnu veit ég ekki). íslenzk-
ir bændur hafa notað allmikið af
síldarméli til fóðurbætis búfjár,
nema handa mjólkurkúm, og þyk-
ir það reynast ágætlega. Nú legg-
ur ríkið fram mikið fé til verð-
lækkunar þess. Þær 5 milljónir
króna sem Bretar veittu íslending-
um að gjöf, fyrir markaðstöp
þeirra við Evrópu vegna stríðsins,
voru látnar ganga til bændanna,
sem uppbót á vörur þeirra, sem þó
voru langt dýrastar af öllu í dýr-
tíðinni heima.
Eg hygg, a'ð þetta og margt ann-
að, sem bændum hefir verið íviln-
að, hafi haft mikil áhrif til hins
verra, dregið mikið úr framtaki
þeirra, atorku og viljaþreki að
bjargast eins og áðrar séttir lands-
ins af eigin ramleik. Fyrir endann
á þessum sífeldu ívilnuinum og
fjárframlögum sézt ekki enn. Kröf
ur þeirra til ríkisins aukast með
ári hverju. Sem dæmi um þetta
las ég í /íýkomnu Búnaðarriti, að
farið er fram á það, að ríkið ætti
að rækta landið fyrir bændurna.
Það risa margar spurningar í huga
mínum. við lestur þeirrar greinar.
Væri það þá ekki bezt, að ríkið
væri látið kosta slátt og rakstur
á þessu. ræktaða landi og heyin
flutt inn í hlöðurnar til bænda?
Það er óblandað álit mitt að þeir
bændur sem ekki hafa þrifist við
(Frh. á 6. síöu.)
i