Alþýðublaðið - 18.03.1943, Qupperneq 4

ALÞYÐUBLAPIIf
Fimmtudagur 18. marz lf48.
«
(U|»)dnblaMft
titgefandl: AlþýSuflofckurinn.
Bttstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al*
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Simar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu '40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
íslenzk Beve*
ridgeáætlun?
ÞEGAR allra stærstu stríðs-
viðburðirnir eru undan
skildir, hefir ekkert vakið eins
milfla athygli manna um allan
heim síðustu mánuðina og til-
lögur þær eða áætlun, sem
brezki hagfræðingurinn Wilh-
am Beveridge hefir gert um
almannatryggingar á Bretlandi
eftir stríðið.
Blöðin, ekki aðeins i Bret-
landi, heldur og í öllum sam-
veldislöndum Breta, svo og í
Bandaríkjunum, yfirleitt í öll-
um lýðræðislöndum, hafa flutt
itarlegar greinar um þessa á-
ætlun og þær umræður, sem
fram hafa farið um hana.
Meira segja á vígstöðvunum
þar sem þó sennilega er ekki
mikill tími til lesturs, er sagt
að brezku hermennirnir hafi
fylgzt af brennandi áhuga með
þeim undirtektum, sem tillög-
ur Beveridge hafa fengið
heima í átthögum þeirra. Svo
almennan áhuga hafa þessar
tillögur vakið, þrátt fyrir stór-
viðburði stríðsins.
Hvaða strengir eru það í
brjóstum manna, sem Bever-
idgetillögurnar um almanna-
tryggingar eftir stríðið hafa
snortið svo, að jafiivel umtahð
um stríðið sjálft, skuh öðru
hvoru hafa þagnað fyrir um-
ræðunum um þær? Hvað sýnir
betur en slíkur áhugi og slikar
undirtektir þá brýnu þörf, sem
allur almenningur finnur á
þjóðfélagslegu átaki til þess, að
tryggja efnalegt öryggi hans í
framtíðinuni. betur en gert hefir
verið hingað til? Hvað er það
yfirleitt, sem lýsir sér i þeim
miklu vonum, sem Beveridge-
tillögurnar liafa vakið, ef ekki
einmitt þráin eftir betri veröld
en þeirri, sem við hingað til
höfum átt við að búa, betri
veröld en veröld auðvaldsskipu-
lagsins, þar sem atvinnuleysi,
hvers konar öryggisleysi og
skortur hafa fylgt hinu vinnu-
fúsa en efnalausa fólki frá
vöggu til grafar?
Aldrei hefir þessi þrá verið
sterkari en einmitt nú i hörm-
ungum styrjaldarinnar. Menn
berjast og fórna lífi sínu í henni
fyrir frelsi og föðurland, gegn
ofbeldi og ógnun nazismans. En
þeir vilja fá að vita, að til ein-
livers meira sé að vinna en
frelsisins til þess að ganga at-
vinnulaus og hungra að stríð-
inu loknu. Þeir vilja fá betri
veröld eftir stríðið. Þetla á pkki
aðeins við um brezku hermenn
ina og brezku þjóðina, sem nú
hefir fengið sína Beveridgeáætl
un um almannatryggingar, sem
eiga að útrýma skortinum og
öryggisleysinu og gera hið
brezka þjóðfélag að fyrirmynd-
arþjóðfélagi á nútímamæh-
kvarða efitir stríðið. Þetta á
einnig við um aðrar þjóðir.
Hvarvetna er kallað á Bever-
idgeáætlun til skapa betri ver-
öld eftir stríðið. Bandaríkin,
Suður-Afríka, Kanada og mörg
önnur lönd hafa þegar farið að
fordæmi Bretlands og hafið
ðnnur greia Sigurðar Jónassonar;
Hvernio verður landsrafveitan?
LÍNUNNI suður á Reykja-
nes er óþarfi að lýsa. Þar
er aðeins um eina leið að ræða
og endastöðvarnar kauptún og
þorp á Reykjanesskaga, Kefla-
vík, Njarðvíkur, Hafnir, Sand-
gerði, Grindavik, Garður o. s.
frv.
Frá Sogi mundi svo liggja
höfuðlína niður til Selfoss.
Þaðan mundu liggja hliðarlínirr
til Hveragerðis, Eyrarbakki og
Stokkseyrar ,en aðallínan halda
áfram austur og eru áætlaðar
á leiðinni spennistöðvar móts
við Hurðarbak í Flóa, Beru-
staði í Holtum, Dufþaksholt á
Rangárvöllum og Önundarstaði
í Landeyjum og siðan 5 km.
loftlína til sjávar og sæstreng-
ur til Vestmannaeyja. En frá
þessum spennistöðvum væri ^
svo hægt að taka hliðarlínur út
um sveitirnar þegar að þvi
kemur.
Frá aðallínunni i'rá Sogi til
Reykjavíkur mundi liggja
leiðsla vestan Þingvallavatns
fyrir botn Hvalf jarðar með
spennistöð í Saurbæ á Hval-
fjarðarströnd. Þaðan kæmi svo
aukahna niður á Akranes bein-
ustu leið, en aðallínan lægi
norður um Dragháls niður að
væntanlegri raforkustöð við
Andakílsárfossa. Yrði spenni-
stöð á þvi svæði einhvers stað-
ar og væri raforka leidd þaðan
til Hvanneyrar og Borgarness
en frá þessari spennistöð lægi
hliðarlína vestur á Snæfellsnes,
alla leið til Búða, Ólafsvikur
og Sands, en hliðarlína til
Stykkishólms um Kerlingar-
skarð. En aðallínan héldi áfram
frá spennistöðinni í Andakíl
norður Bæjarsveit, Stafholts-
tungur, Norðurárdal um Holta-
vörðuheiði norður i Hrútaf jörð.
Yrði spennistöð fyrir botni
Hrútafjarðar og lægi hliðar-
lina norður á Borðeyri og
áfram uin Bæjarlirepp alla leið
norður á Hólm^vík en hliðar-
lína frá Borðeyri i Dali til
Búðardals. Þarna mætti vænt-
anlega einnig hugsa sér hliðar-
línu úr Bitrufirði í Saurbæ og
út á Skarðsströnd og jafnvel í
austanverða Barðastrandarsýslu
Aðallínan myndi svo liggja á-
fram norður um Miðfjörð með
spennistöð fyrir botni fjarðar-
ins og hliðarlínu út á Hvamms-
tanga, síðan áfram norður á
Blönduós og Skagaströnd. Síð-
an yrði lína frá Laxárvirkjun-
inni, sem kæmi að austan til
Sauðárkróks, tengd með línu,
sem lægi á milli Blönduóss og
Sauðárkróks nálægt veginum
um Kolhaugafjall.
Línan frá Laxárvirkjun
myndi liggja um Þegjandadal,
Múlaheiði, Reykjadal, yfir
Fljótsheiði, um Ljósavatns-
skarð og yfir Vaðlaheiði til
Akurej'rar eins og hún liggur
nú, en síðan frá Akureyri út
með Eyjafirði með hliðarlínu
til Dagverðareyrar og Hjalteyr-
ar og líklega sæstreng frá
Litla-Árskógssandi til Hrís-
eyjar, út á Dalvík um Svarfað-
ardal og Heljardalsheiði til
Skagafjarðar með spennistöð
við Miklahól en þaðan lægi
hliðarlína til Hofsóss og Siglu-
fjarðar en aðallínan héldi á-
fram til Sauðárkróks. Er frek-
ar hallast að þessari leið milli
Húnavatnssýslu og Eyjafjarðar
en annarri, sem er nokkuð
styttri, sem sé frá Stóru-Giljá
i Húnavatnssýslu yfir Svinadal,
Stóra-Vatnsskarð um Skaga-
fjörð um Öxnadalsheiði með-
fram þjóðveginum til Akureyr-
ar. Ef sú leið yrði valin, yrðu
hliðarlínurnar miklu lengri og
þvi líklegt að fyrri leiðin verði
'valin. Þá er í Suður-Þingeyjar-
sýslu um að ræða stutta hliðar-
línu frá aðallínu vestan i Vaðla-
heiðinni niður á Svalbarðs-
strönd og Svalbarðseyri og linu
út á Húsavík. Möguleikar á
línu norður til Raufarhafnar,
Kópaskers og Þórshafnar hafa
ekki verið rannsakaðir, en vel
ætti slík lína að geta komið til
greina vegna vegalengdarinnar,
ef raforkuþörfin væri fyrir
hendi.
Hver verðar kostn«
aðurinn ?
Sumir menn virðast láta
sér mjög í augum vaxa kostn-
að við rafvirkjanir, einkum
ef um stórar framkvæmdir er
að ræða. Hér verður vitaskuld
lieilbrigð skynsemi að ráða, ef
vel á að fara. Spurningin verð-
ur þvi fyrst og fremst sú. Ber
þetta sig? En jafnframt verður
líka að gæta þess, að fieira er
arður en hreinn hagnaður tal-
inn i peningum, þegar um er að
ræða að koma raforku til sem
flestra landsmanna. Hvað vilja
menn borga fyrir allt lnð nýja
landnám, sem óhjákvæmilega
hlýtur að fylgja nægri og ódýrri
raforku? Það er nokkuð erfitt
að gera sér grein fyrir kostn-
aðinum, en þó má ætla að liann
væri nú um það bil 3 til 3tú
sinnum hærri en hann var fyr-
ir stríð. Væntanlega verður eigi
tiltækilegt að framkvæma
nema lítið eitt af slíkri lands-
rafveitu, sem að framan getur
•fyrr en að striðinu loknu og
hefi ég þvi hugsað mér að gera
megi ráð fyrir kostnaði við
slíka rafveitu rúmlega helmingi
hæýri að meðaltali )en hann
var siðustu árin fyrir stríðið og
byggi ég þá skoðun m. a. á sam-
tali við Steingrim Jónsson raf-
magnsstjóra i Reykjavík. Sam-
kvæmt því ætti að mega gera
ráð fyrir ca 1 milljónar króna
kostnaði á hverja 1000 íbúa af
þeim ca. 110 þúsund landsmönn
um, sem raforkunnar yrðu að-
njótandi. Er þá gert ráð fyrir
að allar raforkustöðvar bæjar-
og sveitafélaga, sem nú eru
reknar gangi inní kerfið livað
allar aðallínur og virkjanir
snertir ,en ekki dreifingarkerf-
in (eins og t. d. rafveitukerfi
Rvíkur, Akureyrar o .s. frv.),
sem framvegis yrðu reki.n af
sveita- og bæjarfélögunum sjálf
uqa. Allt landsrafveitukerfið
undirbúning að hliðstæðri áætl
un um almannatryggingar hjá
sér að striðinu loknu.
Nú hefir félagmálaraðuneyt-
ið hér á landi einnig skipað
nefnd, eins og skýrt er frá á
öðrum stað í blaðinu i dag, til
þess að rannsaka og gera til-
lögur um, hvernig bezt megi
trygg.ja félagslegt öryggi á sem
flestum sviðum hjá okkur í
framtiðinni. Verkefni hennar
á fyrst og fremst að vera, að
rannsaka fjárliagslega getu
þjóðarinnar til þess að stand-
ast straum af fullkomnari
tryggingum, en alþýðutrygging
unum, sem við höfum haft hing
að til, en því næst að gera til-
lögur, byggðar á þeirri rann-
sókn um almannatryggingar
með það fyrir augum, að skapa
i framtíðinni hverjum einstalc-
lingi þjóðarinnar efnalegt ör-
yggi og viðunandi lífskjör.
Þessi nefndarskipun mun
vekja miklar vonir hér á landi.
Ef vel tekst um störf hennar
ætti ekki að þurfa að liða of
langur tími þar til við eignumst
einnig .okliar Beveridgeáætlun
— íslenzka Beveridgeáætlun.
ætti þvi þannig með virkjuðum
rúmlega 80 þúsund hestöflum
og höfuðlinum og spennistöðv-
um að kosta ca 110 milljónir
króna. Þar frá má draga 10
milljónir króna, sem eru í raf-
orkusjóði. Þyrfti því að reikna
með reksturskostnaði, sem á-
ætla má 9% af stofnkostnaði,
eða 9 miljónir króna á ári..
Þannig mundi árskílówattið
ekki þurfa að kosta við spenni-
stöðvarvegg hvar sem væri á
orkusvæðinu, meira en ca. 180
krónur og hlýtur það að telj-
ast mjög hagstætt verð þegar
reiknað er með meira en helrn-
ingi hærra stofnkostnaði en
var fyrir stríð, en þá kostaði
Sogsrafmagnið 85 krónur árs-
kílówattið við stöðvarvegg i
Sogsstöð og þótti mjög ódýrt.
Þá kemur dreifingarkostnaður-
inn <þ. e. rafveitukerfi í bæj-
um og þorpum og sveitaraf-
veitur).í bæjum og þorpum þarf
varla að gera ráð fyrir að dreif-
ingarkostnaðurinn verði meiri
en 50% ofan á stofnkostnað og
ætti þvi árskílówattið að kosta
notandann um 270 krónur, en
árskílówattið mun — til saman-
burðar nefnt — hafa kostað
notanda í Reykjavík um 170
krónur fyrir strið. Dreifingar-
kostnaðurinn i sveitum verður
vitaskuld meiri, en það er mál
alveg út af fyrir sig, sem ég
tel ekki þörf á að fara inn á
að svo stöddu. Gert er ráð fyr-
Msgðgn.
Mahogany antiqe Borðstofu-
sett. Stoppuð húsgögn.
Tækifærisverð.
HÉÐINS;HÖFDI h.f.
Aðalstræti 6B. Sími 4958.
ir að landsrafveita sú, sem að
framan greinir nái um allar
sýslur landsins nema Skafta-
fellssýslur og ef tit vill hluta úr
einum 4—5 öðrum sýslum. Á
þessum stöðum álít ég að ríkið
ætti að hjálpa til að smærri
rafstöðvar yrðu hyggðar þar
eftir þvi sem staðhættir leyfa,
og reka þær ef með þyrfti. Um
hina hluta Iandsins, þar sem
nú dvelja, eins og að framan
er sýnt um það bil 90% af
landsbúum liggur raforkukerf-
ið á svipaðan hátt og aðalsíma-
línur voru fyrsit lagðar. Það
verður að vera hlutverk þeirra
sem við taka þegar lándsraf-
veitu þeirri liefir verið lokið.
sem nú ftefir verið lýst, að
leysa þau vandamál, en grunur
Frh. á 6. sfSu.
AÐ ERU FLEIRI en Al-
þýðublaðið, sem eru gram-
ir vegna hinnar hneykslanlegu
greinar „Hvað segjá þeir um
okkur í Ámeríku?“ sem birtist
í Lesbók Morgunblaðsins s.l.
sunnudag. í gær birtist grein í
Morgunblaðinu. til anasvara
umræddri grein. Höfundur er
Einar Einarsson, Miðtúni 6.
Greinin er skynsamlega samin
og gagnrýnir með alvöru og
festu hinn hættulega þvætting
í Lesbókargreininni. Einar Ein-
arsson segir m. a.:
„Hinir erlendu hermenn eru hér
ekki í eigin erindum, til þess að
kynnast landi og þjóð. Þeir eru
hér til þess að gegn skyldu sinni
fyrir þjóð sína og ættjörð. í við-
kynningu sinni við landsmenn
eignast þeir ýmsa kunningja, eins
og gerist þar, sem menn dvelja
langvistum. Það er hin eðlilega
kynning. Að öðru leyti eru þessir
menn okkur algerlega óviðkom-
andi. Þeir eru gestir á landi okkar,
eins og íerðamenn í áfanga, en þeir
eru ekki gestir okkar, þ. e. ekki
gestir heimilanna. Hin óskráðu lög
gistivináttunnar eru því ekki brot-
in, þótt við látum þá afskiptalausa.
Við hljótum að úmgangast þá eins
og aðra óþekkta menn. Við erum
ekki óvinir þeirra og við erum
heldur ekki kunningjar þeirra,
hvers um sig.
Það er því hin mesta firra og
furöuleg ófyrirleitni, er greinar-
höi stingur upp á því, að hafizt
verði handa um heimboð einka-
heimila fyrir þessa útlendu her-
menn og vafasöm góðgirni í þeirra
garð, en hreinn og beinn bjána-
skapur fyrir okkur. Ég geri ráð
fyrir, að Ameríkanar virði frið-
helgi heimila sinna í sínu eigin
landi, engu minna en við. En
hversu yrði ástatt um heimilis-
friðinn, ef. bjóða skyldi heim þrem
eða fjórum útlendum hermönnum
til kaffidrykkju og „rabba við þá
og syngja með þeim kvöld og
kvöld“? Og ætli það gæti ekki
farið svo, að þessi „kaffikvöld“
yrðu nokkuð mörg þegar fram í
sækti? Það vill nú svo til, að það
er engin nýlunda, að hermönnum
hafi verið boðið upp á kaffi „kvöld
og kvöld“. Raunasagan um afleið-
ingar þess er alþjóð kimn og liggja
fyrir mörg gögn henni til sönnun-
ar. Og ætli heiður íslands út á
við yrði ekki vafasamur, þótt ís-
lenzkar konur færu að bjóða her-
mönnum heim til sín, til þess að
sýna þeim, „hvers virði þær aru“?
Eða hvernig er það með heiðurinn,
sem verulegur hluti íslenzkra
kvenna hefir aflað þjóðinni með
kynningu sinni við setuliðið?
Ef yfirvöldin og stofnanir eins
og Rauði kross íslands, sem allir
sæmilegir menn unna, beittu sér
fyrir þessari heimboðastarfsemi,
mætti búast við, að þetta yrði mjög
víðtækt og kæmi mér þá ekki á
óvart, þótt heimboðin yrðu ckki
aðeins „kvöld og kvöld", heldur
kvöld eftir kvöld. Og með því yrðu
íslenzku heimilin vitanlega kynn-
ingarstöðvar fyrir hermennina, að
minnsta kosti að kaffidrykkju og
söng, —r og þar með hálfopinberar
kaffiknæpur, svo ekki sé meira
sagt.“
Þetta er réttilega athugað hjá
-E. E„ og munu allir hugsandi
menn viðurkenha það með hlið-
sjón af þeirri dapurlegu
reynslu, sem ýmsir hafa öðlazt
í þessum efnum og allir haft
spurnir af. Höf. lýkur greininni
svo:
„Enginn má skilja orð mín svo,
að ég ætlist til, að hinum erlendu
hermönnum sé sýnd andúð eða ó-
kurteisi á neinn hátt. Aostaða
þeirra er ekki öfundar verð. Okk-
Frh. á 6. síðu.
I