Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 12.07.1936, Blaðsíða 2

2
ALÞ?ÐUBLAÐIÐ
Úr íslenzku þjóðlífi:
Þegar gesti bar að garði
í grein peirri, sem hér fer á eftir, er lýst
hvernig gestum var tekið, er að garði bar i
sveitum og ýmiskonar pjóðtrú í sambandi
við gestkomur áður á tímum. Greinin er
einn kaflinn úr bókinni íslenzkir pjóðhœttir,
eftir Jónas Jónasson frá Hrafnagili.
AÐ hefir Lengi verið <orö á
þvi gert, að íslendingiar
væru gestrísnir <og enda tækju sér
í mein til pess að láia gestum
sinum í té. Petta er arfur frá
fiomöld, 'jg kannast margir við
Geirríði í Biorgardal o. f:l., er
nafnkunnir eru frá fomöld fyrir
gestrisni sína og híbýlaprýði; skal
og til niefna Þorbrand örrek. Prátt
fyrir alt baslið og fátæktina, sem
víðast var ríkjandi á seinni öld-
um, mim því mörguim hafa mátt
gefa pann vitnisburð, sem Uno
v. Troil gefur íslendingum, að
peir gefi gestum af góðum hug
pað litla, sem peir hafa, og glieð-
in skíni út úr augum þeirra, peg-
ar pað er pegið m<eð pökkum.
Örfá dæmi eru um svo kvikind-
islega nízku, að mönnum hafi
verið úthýst að parflausu, nema
pá helzt í harðindatíð, pegar
menn höfðu ekkert eða lítið sjálf-
ir og alt var fult af uppflosniing-
um. Og ef einhverjir lögðu pað í
vana sinn að úthýsa fólki, pótti
pað ekki síður skamniarlegt en
önnur meiri broi.
Oftast, eða að minsta kosti
mjög oft, var pað, að menn fengu
ól jós. eða Ijcs merki pess fyrir
fiam, ef ges'a var von. Skal hér
piess áöéins ge.ið, að hvérjium
manni fylgir eitthviað, sem oft
skiondrar á undan h onum, ef hann
kemur einhvers staðar á bæ, en
misjöfln er sú aðsókn, efíir pvi
hvað manninum fylgir; ef hon-
um fylgir draugur, einhver Mór-
mn eða Skotían, pá er aðsóknin
jafnan ill, og má finna pess mörg
dæmi í pjóðsögum vorum. En ef
Katfibætir.
Það er vandi
að gera kaffi
vinum til
hæfis, svo að
hinn r é 118
kaffikeimur
haldi sér.
Þetta hefir
G. S. kaffi-
bætir tekist.
Munið að
biðja næst
um G. S.
kaffibætL
Kann svíkur
engan.
Reynið sjálf.
Reynslan er
ólýgnust.
honum fylgir eitthvað meinlaust,
gerir pað engum neitt, en menn
geta orðið varir við pað, skygnir
séð pað o. s. frv.; pekkja peir
ofí fylgjur manna og geía pá
sagt fyrir, hver muni koma. Oft
setur alt í einu einhvem ónota
geispa að einhverjum, eða honum
verður hálfflökurt, eða hann get-
ur með engu móti haldið sér uppi
fyrir svefni dálitla stund. Þetta
boðar alt gestkomu. Stundum
finna menn undarlega lykt, líkt
og af súru sméri eða jafnvel
brennivíni: pað er fylgjulykt.
Stundum setur kötturinn upp
gestaspjót, c: hann sleikir sig að
aftanverðu og sperrir læriö hátt
upp. Hundarnir bjóða gestum
pannig, að peir liggja á maganum
á baðistofugólfinu, teygja fram-
lappirr.ar fram og leggja trýnið
fram á þær. Sjálfsagt er, að peir
eiga að snúa sár til baðsíofudyra;
segja sumir, að peir leggi trýnið
hægra megin fram á lappirnar,
ef peir bjóði góðum manni, en
vinstra megin, ef sá er miður
vandaður, sem í vonum er; en
ef peir snúa skottinu til dyra, en
hausnum inn að s afni, pá er
sagt, að peir bjóði ófrómum <eða
pá ópokka. Svo er nú gestaflug-
an, s<em er alt af á flökti innan
um baðsíofuna, pegar gesía er
von, iog ásækir hún oft gríðarlega
pann, sem gesturinn ætlar að
finna. Ef sérstaklega suðar í katl-
inum, pegar kiaffi er hi‘að, má
eiga von á gesti í kaffið. Þegar
fleira eða færra af pessu vill til
á bæ, er áœiðanlega ges:a von.
Enda var pá stundum farið að
sópa gólfið til vonar og vara og
stundum kveikt á eini eða næfrn-
kiollu til pess að bæta loftið.
SVO kom nú gesturinn. Ef bjart
var eða að minsía kiosti ekki
dagsett, barði hann prjú högg í
bæjarpilið, og putu pá upp allir
hundar í bænum með gelti og ó-
látum. Ef ekki var fljótlega bomið
til dyra, var barið annað sinn og
þriðja, en oft heyrðist illa á bæj-
um, pó að barið væii, ef göng
voru löng og margir rokkar
skurkuðu á gólfi. Óhætt var að
ganga til dyra, ef prjú voru hcgg-
im, en ef pau voru ekki nema eitt
eða tvö, pótti pað varasamt, pví
að svo börðu draugar og aðrar
illar vættir. Þegar út kom, heils-
aði komumaður heimamanni með
kossi og sagði: „Sæll (eða sæl)
vertu“ á undan, en hinn tók
kveðjunni og sagði: „Komdu sæll
(sæl)-“ Ef meira var haft við eða
pað voru vinir eða kunningjar,
hafði komunriaður pessi orð:
„Sæll og blessaður" <og heilsaði
pá með kossi og handafcandi, <og
hinn tók undir: „Komdu blessað-
ur <og sæll,“ og svo var oft öðrl-
um kossi bætt við <og sagt: „og
pakka pér fyrir síðast“ o. s. frv.
Stundum tóku menn pá ofan húf-
una eða höfuðfatið með vrnstri
hendi, köstuðu hárinu frá enni
sér með dálitlu viðbragði með
höfðinu og kystust svo. En ef
dimt var orðið eða komið fram á
vöku, var að vísu tarið að dyrum
á Suðurlandi, en norðanlands og
eystra var pá ætíð farið upp á
glugga; var par ságt, að engir
berðu að dyrum eftir dagsetur
nema draugar. Á glugganum var
sagt: „Hér sá guö,“ og var pað
kallað að guða; peir sem inni
voru, tóku pá undir og sögðu:
„Guð blessi pig.“ Svo var beðið
um að fá að finna einhvern til
dyranna. En pað var föst venja,
að hafia bæjardyr lokaðar eftir
dags-etur. Þegar gestur hafði gert
vart við sig, gerði hann venjuleg-
ast boð fyrir pann, sem hann
átti erindi við, og ef pað var hús-
bóindinn sjálfur, bauð hann hon-
um pegar að koma inn. Þáði gest-
urinn pað jafnan, ef hann mátti
vera að pví. Oftast bar hainn er-
indið upp pegar, er lrann hitti
pann, er erindið var við, nema
pað væri pví meira og nrarg-
bnotaara. Gestur gekk inn á eftir
og var oft leiddur. Þegar gestur
kom til baðstofu, kaslaði hann
kveðju á fólkið, er hann kom inn
úr baðstofudyrunum, og sagði:
„Sæl verið pið öll samjan,‘“ eða
„Sælt 'Og blessað fólkið," og sv<a
gekk hann að hverri mannieskjtt,
ungri og gamalli, <og heilsaði með
kossi alla leið inn í baðstofuistafn.
Svo var honum vísað til sætis og
alt af byrjað á pví að spyrje
frétta. Gestir og gangandi v<oru
lengi einu fréttablöðin á landí
hér.
QJÁLFSAGT var að veita gest-
^ um góðgerðir, — til pess var
peim boðið inn, enda var pað
mikið óánægjuefni, ef gastur vildi
ekki tefja og páði ekki göðgerðir.
Ýmist var haft til góðgerðar
spónamatur eðia átmatur <og
stundum hvorttveggja og oft
kaffi, eftir að pað fór að tíðkast,
síðast á 18. öld. Ef borð var til
í baðstofunni, var gesturinn sett-
ur við pað, annars var matarílátið
sett í kné honum. Sumum fanst
pá við eiga, pegar góðgerðirnar
komu, að segja sern svo: „Þið átt-i
uð nú ekki að vera að pessu, —
petta var nú hreinn óp,arfí“ o. s.
frv. Ef pað var áímatur, sem
veittux var, spurði oftast sú, sem
mieð hann kom, hvort gesturinn
hefðí hnif á sér, og fylgdi pví
'Oftast pað svar, að svo væri, en
spónn var alt a? borinn meö
spónamat. Áður en gesturinn tók
til inatar, signdi hann sig 'ág
sagði síðan: „Guðlaun matínn"
eða: „Gefið' mér í guðsfriði rnai-
iinn,“ og var pá venjulega svar-
að: „Guð blessi pig.“ Bæði var nú
sjálfsagt að signa sig, áður en
tekið var til matar, en svo var
(Frh. á 6. siðu )

Atelier

Ijósmyndarar
hafa ávalt forystuna *
smekklegri ljósmynda-
framleiðslu.
Munið það og forðist
lélegar eftirlíkingar.
Ljósmyndastofa
Sigurðar GuðmundssonaiV
liækjargötu 2, Reykjav£k.