Alþýðublaðið - 05.09.1943, Síða 5

Suimudagur 5. september 1943
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Heimsstyrjöld í fjögur ár
STRÍÐIÐ er nú búið að standa í fjögur ár. í tilefni af
því birtir Alþýðublaðið í dag og á þriðjudaginn vfir-
litsgrein um það, sem því hefir borizt frá hinum sama,
þekkta rithöfundi, sem við hver misseraskifti hefir skrifað
yfirlitsgreinar í blaðið um stríðið og ávalt hafa vakið hina
mestu athygli.

IYFIRLITI ÞVl, er hér fer á
eftir, skal fyrst getið helztu
atburða í styrjöldinni á síðasta
missiri. Því næst skal sýnt fram
á, að möndulveldin eru nú kom-
in í svipaða aðstöðu og banda-
menn voru í eftir hina fyrstu
stórkostlegu sigra möndulveld-
anna, þegar þeir virtust eiga ó-
sigur vísan. Þá skal og sýnt
fram á, hvers vegna svo hlaut
að fara.
Vér skulum þá fyrst athuga
helztu atburði síðasta missiris.
Höfuðatriðin verða þá þessi:
Tunis, Sikiley, hrun ítalska fas-
ismans. Þjóðverjar bíða ósigur
í sókn sinni á austurvígstöðv-
unum, og Rússar hefja sigur-
sæla gagnsókn, sem þeir halda
enn áfram. Kafbátahernaður
Þjóðverja fer út um þúfur.
Loftsóknin gegn Þýzkalandi og
ítalíu færist í aukana. Sam-
hliða þessu verða Japanir fyrir
ýmsum skakkaföllum, þó að
þau séu ekki í eins stórum stíl.
Þeir verða að hörfa á Suður-
Kyrrahafssvæðinu og eru
hraktir á brott frá Aleutaeyj-
um. Bretar, Bandaríkjamenn og
Kínverjar vinna nokkuð á í
Kína og Burma.
*
VÉR skulum fyrst athuga
Tunisstyrjöldina. Fyrir
missiri voru bardagar að hefj-
ast í Tunis, eftir að Rommel
hafði orðið að hörfa úr ný-
lendum ítala í Norður-Afríku.
Hann tók sér stöðu í Suður-
Tunis með her sinn og fékk
liðsauka frá ítölum. Var þar
gott til varnar í Marethlínunni
svonefndu, sem líktist Maginot-
línunni um margt. I Mið- og
Norður-Tunis voru til varnar
þýzkar og ítalskar hersveitir,
..sem höfðu verið fluttar frá
Sikiley eftir innrás banda-
manna í Algier í nóvember 1942.
Þar var einnig gott til varnar,
og í nokka mánuði gátu mönd-
ulhersveitirnar haldið velli.
Þá fóru bandamenn að vinna á,
hægt í fyrstu, en síðan með æ
meiri hraða, og að lokum brustu
allar vonir möndulhersveitanna,
fyrr en flestir höfðu talið lík-
legt. Það var önnur Stalingrad,
og er því stundum nefnd
,,Tunisgrad“. Siðferðilega séð
var þessi ósigur miklu verri fyr-
ir möndulveldin en ófarirnar
við Stalingad. í Stalingrad gáf-
ust upp leifar hers, sem var
langþjáður af hungri og kulda,
um tveir þriðju hlutar her-
mannanna voru fallnir og engin
von sigurs eða undankomu. I
Norður-Tunis gefst upp her,
sem var ágætlega vopnum bú-
inn, hermennirnir óþreyttir og
hefðu getað haldið uppi skipu-
legri vörn vikum saman. Hér
verður að leita sálfræðilegra
skýringa. Framundan möndul-
hersveitunum, sem þjappað er
saman á Bonskaga, var hafið,
þar sem brezki flotinn var alls
ráðandi, en flugher banda-
manna hafði alveg yfirráð í
lofti yfir skaganum, svo að
þýzkar og ítalskar flugvélar
sáust þar varlá. Þetta hefir vafa
laust vakið þá tilfinningu hjá
hermönnum möndulveldanna,
að þeirra eigin herstjórn hefði
þegar gefið upp alla von um
þá, en sú tilfinning hefir alger-
lega lamað baráttukjark þeirra.
Að líkindum hefir einnig endur-
minningin um Stalingad haft
nokkur áhrif.
Eftir að bandamenn höfðu
þannig öðru sinni í styrjöldinni
unnið stórsigur á landi hófst á-
rásin á Sikiley, eftir vandlegan
undirbúning og hertöku smá-
eyjanna milli Afríku og Sikil-
eyjar. Þessari baráttu lauk nú
nýlega eftir 38 daga bardaga
með því, að bandamenn náðu
þessari stóru og mikilvægu
eyju á vald sitt. Með því voru
skapaðar nýjar vígstöðvar í Ev-
rópu. Þá kom og í ljós, að
strandvarnir ,,Evrópuvirkisins“
eru ekki ósigrandi.
Bandamönnum kom hér að
góðu haldi reynsla sú, er þeir
höfðu aflað með „strandhögg-
um“ sínum, þar sem beita þarf
jöfnum höndum flota og land-
her og oft einnig flugher. Þýzku
hermennirnif (um 5 herfylki
alls) vörðust miklu betur á
Sikiley en í Tunis. Börðust þeir
af harðfylgi til hins síðasta, en
ítölsku hermennirnir veittu aft-
ur á móti litla eða enga mót-
spyrnu. Þetta hrun ítalska hers-
ins ásamt stríðsþreytu ítölsku
þjóðarinnar (sem raunar átti
mestan þátt í upplausninni í
hernum) og vaxandi mótspyrna
fólksins gegn hinu ríkjandi
stjórnskipulagi, leiddi til þess,
að Mussolini veltist skyndilega
úr valdasessi'. Þá var einnig af-
numið þegar í stað hið fasistiska
stjórnskipulag, sem ríkt hafði á
Italíu um 21 árs skeið. Það
hvarf úr sögunni, án þess að
fasistar veitu viðnám, og í stað
þess kom stjórn Badoglios mar-
skalks, em að vísu er ekki fas-
istisk, en þó einræðisstjórn.
Hin nýja stjóm lýsti því yfir, að
hún myndi halda stríðinu á-
fram í bandalagi við Þýzkaland.
Það má þó teljast fullvíst, að
Italir geta ekki haldið stríðinu
lengi áfram úr þessu. ítalska
þjóðin er algerlega lömuð eftir
stríðsævintýri Mussolinis, og
mótspyrna verkamanna í iðnað-
arborgunum miklu eykst stöð-
ugt. Við þetta bætast hinar gíf-
urlegu loftárásir bandamanna á
Italíu og yfirvofandi innrás
þeirra á ítalíuskagann sjálfan.
ítalir hljóta að gefast upp
áður en langt um líður. Ekki
verður enn sagt með vissu,
hvaða afstöðu Þjóðverjar
muni taka til uppgjafar ítala.
Margir halda, að þýzki herinn
muni verja Norður-Italíu vegna
hins mikilvæga hergagnaiðnað-
ar, sem þar er. Aðrir halda, að
hann muni hörfa allt að skörð-
um Alpafjalla, þar sem mjög
er gott til varnar. Nú þegar hafa
BiVreiðarstJórl
getur fengið þægilega atvinnu.
Pola Negri á ný
Tilboð sendist á afgreiðslu blaðsins merkt: „Ný $
beifreið1
Þjóðverjar hertekið hafnarborg
irnar Triest og Fíúme við
Adríahaf.
ÞETTA var um ástandið í
Suður-Evrópu. En ekki
hefir gengið betur fyrir mönd-
ulveldunum á austurvígstöðv-
unum á 8. missiri stríðsins. Að
vísu fjaraði vetrarsókn Rússa
smámsaman út. Þjóðverjar gátu
jafnvel hafið gagnsókn í vor hjá
Kharkov og Bielgorod > með
miklum aragrúa skriðdreka. En
þessi sókn stöðvaðizt eftir átta
daga, þó að Þjóðverjum yrði dá-
lítið ágengt í fyrstu. Síðan hefir
frumkvæðið verið hjá Rússum.
Þeim hefir tekizt að vinna hina
mikilvægu boi'g Orel, og Khar-
kov er faílin í hendur þeirra.
Mikilvægast af öllu er þó hitt,
að jafnvel Þjóðverjar hafa orð-
ið að viðurkenna, að Rússar
standi þeim framar, hvað mann
afla og vígbúnað snertir. Þetta
er ekki af því, að hinar nýju
vígstöðvar Evrópu bindi mikið
aí þýzjíu herliöi. Bandamenn
hafa sjálfir skýrt frá því, að
aðeins örfá þýzk herfylki hafi
barizt í Afríku og á Sikiley, en
að Þjóðverjar hefðu enn um 190
herfylki á austurvígstöðvunum.
Rússar verða því enn að bera
hita og þunga stríðsins á landi
Astæðurnar til yfirburða Rússa
hvað mannafla og vígbúnað
snertir eru (auk þess að íbúar
Rúslands eru fleiri en Þýzka-
lands) þessar helztar: Rússar
þurfa enn sem fyrr aðeins að
berjast á einum samfelldum víg
stöðvum. Þjóðverjum hefir ekki
tekizt að fá Japani til þess að
skapa Rússum nýjar vígstöðar
með því að ráðast á Síberíu.
Þjóðverjar eiga aftur á móti
vígstöðar alls' staðar. Þeir verða
að vera viðbúnir að verja alla
Evrópu, jafnvel þótt ekki sé
gerð innrás. Ólgan í herteknu
löndunum bindur æ meiri her-
afla fyrir Þjóðverjum aulc S,-
S.-sveitanna, borgarastyrjaldar-
hersins, sem verður að mestu
leyti.að hafa í Þýzkalandi sjálfu.
Síðast, en ekki sízt hefir stríð-
ið í Rússlandi kostað Þjóðverja
afarmiklar mannfórnir — og
kostar enn. Rússar segja, að
nokkrar milljónir þýzkra her-
manna hafi fallið á austurvíg-
stöðvunum. Þó að þær tölur
séu ef til vill of háar, er enginn
vafi á því, að manntjón Þjóð-
verja í Rússlandi er gífurlegt.
Jafnvel þótt Þjóðverjar grípi til
algerrar herkvaðningar og
kveðji fyrstu árgangana til
vopna, er ekki lengur hægt að
fylla í skörðin. Og enn mikil-
vægara er hitt, að þessir nýju
hermenn hafa hlotið minni
þjálfun en hinir eldri og standa
þeim ekki á sporði. Þó er ekki
vafi á því, að siðferðisþróttur
og baráttuþrek þýzku hermann-
anna í Rússlandi er enn óbugað.
Það má m. a. ráða af því, að
Rússar segja sjaldan frá því, að
þeir taki marga þýzka hermenn
til fanga. Fyrir nokkrum vikum
gáfu þeir út yfirllit um bardag-
ana við Orel og Bielgorod. Seg-
ir þar, að um 100 000 Þjóðverj-
ar (nú 300 000) hafi fallið, en
5000 verið teknir til fanga. Yið
þetta er það að athuga, að á
hverja 100 000 hermenn, sem
falla, særast 1 200 000. Þjóð-
verjar munu hafa flutt flesta
þá hermenn, sem voru ekki al-
varlega særðir, með sér á und-
anhaldinu. Þessir 5000 fangar
hafa að líkindum verið her-
menn, sem voru svo alvarlega
særðir, að Þjóðverjar gátu ekki
flutt þá með sér. Þjóðverjar
hafa því ekki enn beðið annan
Stalingradósigur á austurvíg-
stöðvunum.
*
Aðstaða MÖNDULVELD-
ANNA í sjóhernaðinum er
einnig óhagstæðari en áður. Að
Framhald á 6. cí@u.
Hin fræga kvikmyndaleikkona Pola Negri, sem ekki hefir leik-
ið í kvikínynd í 11 ár er nú byrj uð að leika á ný í Hollywood.
Hún sést til vinstri á myndinni vera að ræða við leikkonuna
June Havoc.
•✓•✓•✓•yíy*.

gegn siglingum bandamanna á-
fram. En þó að hernaðaraðferð-
ir kafbátanna taki sífelldum
framförum, hafa varnirnar gegn
kafbátunum tekið framförum
að sama skapi. Eins og stendur
virðast varnirnar vera öflugri
en ,,úlfahópar“ (réttara væri í
rauninni ,,hákarlahópar“) kaf-
(Framh. á 6. síðu.)
Um húsnæðisvandræðin og bölið, sem af þeim stafar.
Eftirtektarvert bréf frá konu
BLÖÐIN voru í gær aS skrifa
um bráðabirgðahúsnæði, sem
húsaieigunefnd hefir fengið von
um að geta útvegað. Þau hafa
einnig skýrt frá því, að nauðsyn-
legt sé að gera endurbætur á þessu
húsnæði, svo að það geti talizt þol-
anlega íbúðarfært. Það mun gleðja
marga, ef möguleikar opnast fyrir
því, að þeir þurfi ekki að leysa upp
heimili sín eða að búa í skúrum
eins og búningsklefum íþróttavall-
arins eða álíka kofum, eins og
gert var í fyrra, þó að ótrúlegt sé
og næsta óskiljanlegt
EN ÞAÐ ER jafn furðulegt, að
mitt í'öllu peningaflóðinu og alls-
nægtunum skuli ríkja á einu sviði
einhver sárasta og hörmulegasta
neyð, sem getur dunið yfir mann-
eskjuna, að eiga hvergi höfði sínu
að að halla. En þannig hefir nú
verið ástatt í Reykjavík í tvö und-
anfarin ár og er enn. Þetta hefir
haft ægilegar afleiðingar: heimili
• hafa sundrazt, heilsa fjölda margra
hefir bilað, uppeldi barna hefir
farið út um þúfur — og margs
konar óhamingja, sem aldrei verð-
ur hægt að ráða bót á, hefir dun-
ið yfir tugi heimila.
ÉG HEFI FENGIÐ nokkur bréf
um þessi mál. Eins og eðlilegt er,
liafa bréf þessi oftast nær verið
þrungin af gremju og ásökunum
til einstakra stofnana og einstakra
manna. Margar þessar ásakanir og
köpuryrði hafa verið óréttmæt,
því að það er ekki af viljaleysi eða
kæruleysi nú, að húsnæðislaust
fólk fær ekki húsnæði, heldur er
syndin eldri. Ástæðan er sú, að
meiri hluti bæjarstjórnar neitaði
að gera nokkurn skapaðan hlut
fyrr en allt var orðið of seint.
ÞA® HEFIR VERIÐ BARIZT
fyrir því á undanförnum 20 árum,
að Reykjavík hagaði sér eins og
höfuðborgir annarra landa og þá
fyrst og fremst Norðurlanda, að
byggja og byggja, litlar, ódýrar
og góðar íbúðir, sem síðan væru
annað hvort leigðar út eða seldar,
en aldrei var neitt gert. Afleiðing-
una þarf ekki að benda á. Hún er
augljós öllum, sem augu hafa og
eyru. Skammsýnin hefir skapað
hörmungarnar.
ÉG ÆTLA NÚ að taka eitt bréf
og birta. Lýsir það hörmungunum
og örvæntoingu hinna húsnæðis-
lausu betur en flest þau bréf, sem
og örvæntingu hinna húsnæðis-
er það þó látlaust og hógvært, en.
einmitt þess vegna áhrifameira.
Bréfið er frá Halldóru Jei^sen og
er svohljóðandi:
„MIG LANGAR til að skrifa þér
nokkur orð um húsnæðisvandræð-
in. Við hjónin erum búin að vera
húsnæðislaus síðan í nóvember
1942. Við leituðum á náðir húsnæð
isráðunauts, og var ekkert hús-
næði að fá annað en búningsher-
bergin á íþróttavellinum. Við
vorum þar í mánuð ásamt fleirum,
sem líkt var ástatt fyrir“.
„SVO KOM að þeim degi, að all
ir skyldu fá húsnæði og urðum við
fyrir því, að fá litla stofu í Suður-
pólunum. Þar inni þurftum við að
elda og geyma mat.iog yfirleitt
hafa allt inni í þessari stofu. Loftið
var svo óheilnæmt að marga nótt-
ina gátum við ekki sofið“.
„VIÐ GERÐUM þá tilraun og
leituðum til heilbrigðisnefndar og
varð hún vel við bón okkar. Nefnd
in kom og leit á stofuna. Svo kom
héraðslæknirinn og lét hann okk-
Fraaáhalá á 6. síðu.