Alþýðublaðið - 12.11.1943, Síða 5

Föstudagur 12. nóvember 1943.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
d
DAGURINN hefst í Varsjá
með líkum hætti og fyrr-
um. Fyrsti bóndinn ekur í aft-
urelding skröltandi vagni sín-
um eftir steinlögðum strætum
undirborgarinnar. Förinni er
heitið til markaðarins, og vagn
inn hefir grænmeti aö geyma.
En grænmetið verður ekki selt
Pólverjum, heldur látið Þjóð-
verjum í té. Sama máli gegnir
um alla ávexti, sem Pólverjar
framleiða. Pólverjar fá aðeins
það grænmeti og ávexti til
neyzlu, er Þjóðverjar girriast
eigi.
Klukkan um sex árdegis
halda fyrstu verkamennirnir,
sem Þjóðverjar hafa þröngvað
til þess að starfa í þjónustu
sinni, áleiðis til verksmiðjanna.
Þetta eru flest menn, sem mjög
hafa látið á sjá, enda þjást þeir
af fæðuskorti og ýmsum sjúk-
dómum öðrum. Matvælaskammt
urinn er svo knappur, að það
má heita ógerlega að draga
fram lífið af honum einum.
Sérhverjum fulltíða Pólverja
eru ætluð átta lóð af brauði á
dag. Aðrar fæðutegundir eru
skammtaðar til mánaða'rins
eins og hér greinir: tólf lóð af
kjöti, tólf lóð af mjöli, tvö egg
og tólf lóð af aldinrriauki. íbú-
um Varsjáborgar er ætlað að
komast af án alls feitmetis,
mjólkur og sykurs.
Þýzku hermennirnir láta
greipar sópa um forðageymslur
verzlanna í Varsjá, enda hafa
ströng fyrirmæli verið um það
gefin, að þeir skyldu njóta þar
forréttinda í hvívetna. Þýzku
hermennirnir þyrpast í póst-
afgreiðslurnar og senda íjól-
skyldum sínum heima í
Þýzkalandi hvern matarböggul-
inn af öðrum. Pólvérjar verða
hins vegar að tengja allar von-
ir sínar um öflun matvæla við
leyniverzlunina. Pólverjar líta
leyniverzlunina alls ekki van-
þóknaraugum. Þvert á móti er
hún talin bjargarstarf, því að
henni á pólska þjóðn það að
þakka, að almennur hungur-
dauði hefir ekki orðið hlut-
skipti hennar.
Þúsundir smyglara ferðast
dag hvern með ýmsum ráðum
til og frá Varsjá. Þeir hætta
lífi sínu við að flytja matvæli
frá landsbyggðinni til höfuð-
borgarinnar. Margir þeirra eru
teknir höndum, en nýir menn
koma brátt í þeirra stað. Þeir
ferðast langar leiðir og hverfa
aftur til Varsjá með birgðir
matar. Leikni þeirra við að villa
Þjóðverjum sýn og blekkja þá
með alls konar ráðum er hin
undaverðasta. Hvarvetna eru og
menn á verði, sem vara þá við
launsátrum Þjóðverja.
Um áttaleytið getur að líta
mikinn mannfjölda á strætum
borgarinnar. Sumir hraða för
sinni á vinnustað. Aðrir skipa
sér í raðir úti fyrir sölubúðun-
um, til þess að bíða þar eftir
afgreiðslu. Enn aðrir hverfa til
þátttöku í leyniverzluninni. Það
glymur hátt í trésólunum við
steinlögð strætin. Um þriggja
ára skeið hafa leðurskór eigi
verið framleiddir í Póllandi
samkvæmt fyrirmælum Þjóð-
verja.
Þjóðverjar hafa lagt bann
við allri kauphækkun meðal
pólskra verkamanna frá því
sem var fyrir styrjöldina. En
verðlag hefir hins vegar allt að
því sextugfaldazt í Póllandi
frá því, sem var fyrir stríð.
Pólskur vinur minn keypti
sér nýlega sardínudós. Hann
varð að greiða fyrir hana sömu
fjárupphæð og húsaleiga hans
nemur á mánuði hverjum. Til-
finnanleg|ajst er þó hið geipi-
lega verðlag á brýnum nauð-
þurftum, svo sem kartöflum og
skófatnaði.
Ég spurði hvernig Varsjábú-
um væri auðið að draga fram
lífið, þar sem kaupgjaldinu væri
haldið svo lágu, en verðlagið
færi hins vegar upp úr öllu
valdi. Mér var svarað því til,
ítalskir stríðsfangar vestan hafs.
Á mynd þessari sjást ítalskir stríðsfangar vinna að því að taka upp kartöflur á búgarði í
grend við borgina Prinaeton í Minnesota í Bandaríkjunum, en hún stendur um 75 km.
norðvestur af Minneapolis. Fangavörðurinn, sem heitir O. J. Odetgard, hefir skýrt frá því,
að sumir þeirra hafi brosað, en aðrir gerzt hnuggnir í bragði og stunið þungan, þegar þeim
barzt fréttin um uppgjöf ættlands síns.
Varsjá í hernámshlekkjum.
GREIN þessi er eftir Rose
Marie Hodgson. Lýsir
þún lífinu í Varsjá, þrauta-
þag pólsku þjóðarinnar og
baráttu hennar fyrir tilveru
sinni. Greinin birtist upp-
þaflega í brezka blaðinu
Daily Telegraph en er hér
þýdd úr tímaritinu English
Digest.
að áttatíu af hverjum hundrað
íbúum Varsjáborgar fengjust
við einhvers konar verzlun nú
orðið. Fjölmargir taka þátt í því
aö smygla matvælum inn í
borgina og selja þau þar. Hinir
kaupa matvælin og selja þau
svo hver öðrum. Þannig eru
jafnan peningar í umferð.
Meginhluti þessara peninga
er frá hinum þýzku hermönn-
um kominn. Pölverjar selja'
þeim sem sé allt það, sem þeir
geta án verið. Peir hafa næga
peninga, að því er virðist, og
kaupa flest það, sem á boðstól-
um er.
Þar til nú fyrir skemmstu
var Karcelaktorgið verzlunar-
miðstöð Varsjábúa. — En eftir
að styrjöldin hófst, urðu þar
nokkur umskipti. Auk hinna
venjulegu seljenda lagði heldra
fólkið í Varsjá þangað leiðir
sínar venju fremur. Erindi þess
var að selja þar dýrgripi sína
og skrautmuni. Flestum þeim,
er verzlun þessa ráku, bjó ugg-
ur í brjósti. Jafnan voru menn
á verði, sem höfðu það hlutverk
með höndum að fylgjast með
ferðum Þjóðverja.
Þjóðverjar höfðu ávallt illan
bifur á Karcelaktrorginu. —
Þar var löngum margt um
manninn. Ef til vill var ekkert
við það að athuga, en þó bar
að gjalda varygð við því að
fólk safnaðist saman meira en
góðu hófi gegndi. Dag nokkurn
sendu þeir svo hersveit á vett-
vang. Hersveitin kom á torgið
öllum að óvörum, þegar þim,-
undir Pólverja voru þar fyrir.
Þýzku hermennirnir brutu sölu-
pallana og rændu eða eyði-
lögðu varning þann, sem á boð-
stólum var.
En Pólverjar létu það ekki á
sig fá. Brátt voru búðir opnar
og sölupöllum fyrir komið jafn-
vel á hinum ólíklegustu stöð-
um, eftir að Karcelaktorgið var
úr sögu sem verzlunarmiðstöð
Varsjábúa. Starfseminni var
haldið áfram jafnvel af enn
meira kappi en fyrr. Varsjábú-
ar liggja ekki á liði sínu, enda
þótt hættur ægi þeim. Æðri
sem lægri taka þátt í því að
koma nauðþurftum til Varsjá
og dreifa þeim um borgina. —
Flestir vinna þó að því í tóm-
stundum sínum, en rækja jafn-
framt sín fyrri störf.
Kona, sem hefir tekið stofu
á leigu, leitast við að selja
gömlu spariskóna sína, til þess
að geta fest kaup á hrörlegum
stól eða ferðarúmi. Annars er
ekki kostur, því að sérhver
Varsjábúi verður að verja öll-
um launum sínum í matarkaup.
Dag og nótt er rekin skipu-
lögð og markviss starfsemi gegn
Þjóðverjum í Póllandi. Forustu
menn hennar hafa jafnan sam-
band við hina útlægu ríkis-
stjórn Póllands, sem hefir að-
setur sitt í Lundúnum. Þegar
Gestapomenn eru drepnir,
skemmdaverk unnin í verk-
smiðjum eða járnbrautir rofn-
ar, eru það ekki verk eins eða
nokkurra ættjarðarvina. Slíkt
eru verk skipulagðs félagsskap-
ar, sem nær til flestra eða allra
borga og bæja landsins.
Fjölmargir Pólverjar sæta
pyndingum og eru af lífi teknir
dag hvern. Það verður eigi hjá
slíku komizt. Eigi alls fyrir
löngu stöðvaði járnbrautar-
verkamaður nokkur járnbraut-
arlest örskammt utan við Var-
sjá og skýrði farþegunum frá
því, að fjölmargir Gestapo-
menn væru fyrir á stöðinni og
biðu þeirra. Hann var tekinn
af lífi. Hann gerði sér fyrirfram
fulla grein fyrir því’ hvað
myndi bíða hans. En eigi að
síður hikaði hann ekki við það
að gjalda líf hundraða sam-
landa sinna lífi sínu. ,
Blaðadrengir leggja og fram
sína liðveizlu. Þeir hrópa inn
um opna glugga sporvagnanna
frétt sem þessa: — Bretar hafa
gert innrás á Sikiley. Herðið
upp hugann_ Styrjöldinni senn
lokið. — En blaðadrengirnir
eru sendiboðar, sem hrópa þessa
frétt og aðrar slíkar, er þeim
hafa verið lagðar á varir.
Iðulega eru hetjudáðir unn-
ar að tilhlutan félagsskapar
þessa, sem skapa þjóðinni nýj-
ar vonir og glæða dirfð hennar
og ibaráttuþrek. Hitt er og al-
gengt, að Þjóðverjum sé ýmis-
legt það til miska gert, er veld-
ur því, að þeir verða að at-
hlægi í augum hinnar pólskú
þjóðar. Þess er skemmst að
minnast, að Þjóðverjar til-
kynntu, að myndastyttan af
Kilinski yrði flutt brott úr Var-
sjá samkvæmt fyrirmælum
hins þýzka landstjóra, vegna
þ^ss hversu slælega væri unnið
í verksmiðjum borgarinnar. En
Kilinski, sem var skósmiður að
atvinnu, varð frægur fyrir
skelegga framgöngu sína í
byltingunni 1794, þá hann
tókst á hendur /orustu upp-
reisnarinnar í Varsjá. Eftir það
hafa Pólverjar talið hann til
þjóðhetja „ sinna. Þess var
enginn kostur að hindra Þjóð-
verja í því að flytja mynda-
styttuna brott. En daginn eftir
gat að líta svofellda yfirlýs-
íngu, sem máluð hafði verið á
aðra myndastyttu Varsjárborg-
ar, myndastyttuna af Nikulási
Copernicus, frægasta stjörnu-
fræðingi, sem Pólland hefir al-
ið: — Ég hef ákveðið að refsa
Þjóðverjum fyrir hinn blygðun
arlausa stuld þeirra á mynda-
styttu Kilinskis með því að
framlengja vetririum á austur-
vígstöðvunum um þrjá mánuði.
Nikulás Corpernicus. — Og
hláiturinn hljómaði um ger-
valla Varsjá.
Slíkir atburðr gerast iðulega,
enda þótt Þjóðverjar efni til
fjöldahandtakna meðal pólskra
ættjarðarvina og flytji þá til
Þýzkalands.
Þegar líða fer að kvöldi og
vinnudagurinn er liðinn, er
margt um manninn á strætum
Frh. á 6. síðu.
Önnur góð kvöldvaka. Vinur minn talar um Gils Guð-
mundsson, alþýðlega fræðimennsku, ferskeytluna,
skáldin okkar og músikina.
KKI VAR kvöldvaka útvarps-
in í fyrra kvöld síðri en sú
í fyrri viku. Frásögn séra Árna
Þórarinssonar um Þuríði Kúld,
rituð af Þórbergi og flutt af hon-
um var alveg ágæt og síðari hlut-
inn enn betri en sá fyrri. Þá var
þáttur Gils Guðmundssonar kenn-
ara af Bjarna Sívertsen mjög
skemmtilegur og fróðlegur, eins
og raunar öll erindi þessa ágæta
fræðimanns, rithöfundar og fyrir-
lesara. Hygg ég að ef atkvæða-
greiðsla ætti að fara fram meðal
útvarpshlustenda um hverjir væru
vinsælastir þeirra sem komið hafa
fram í útvarpinu síðast liðið ár, þá
myndi Gils Guðmundsson fá lang-
flest atkvæði.
VINUR MINN, kominn við ald-
aldur, búsettur utan Reykjavíkur
hlustaði með mér á þessa kvöld-
vöku. Þessi vinur minn er gáfað-
ur í bezta lagi. Þegar Gils hafði
lokið erindi sínu, stóð vinur minn
upp, gekk svolítiff um gólf og
sagði: „Já, íslenzk alþýða er sterk.
Enn á hún svona menn, eljumenn
við alþýðleg fræði. Sumir halda
að alþýðumennirnir séu hættir að
hugsa um þjóðleg fræði og sinna
þeim. Svo er ekki. Gils er víst
sjómaður — og nú er hann kenn-
ari. Mér þykir vænt um svona
menn. Þeir eru dýrmætir.“
OG VINUR MINN hélt áfram:
„Hinir lærðu menn ganga fram
hjá svo rnörgu. Hugsaðu þér til
dæmis ferskeytluna. Hún lifir góðu
lífi hjá alþýðunni. Það þekki ég.
Ég hef unnið í vegavinnu nú um
margra ára skeið. Þar logar allt
í ferskeytlum. Þær fljúga jafn
vel af vörum hinn ólíklegustu.
Hægustu menn, sem allt af vinna
baki brotnu luma á dýrmætustu
ferskeytlum um dagsins önn, ástir
og vinnu, yfirleitt um allt milli
himins og jarðar.“
„SKÁLDIN OKKAR sinna ekki
ferskeytlunum. Þau eru ef til vill
ekki andvíg þeim. En þau sýna
þeim lítilsvirðingu með tómlæti
sínu. Ég á stórt safn ferskeytlna,
flestar eða allar eru kveðnar af
verkamönnum, bændum, vinnu-
stúlkum, sem hafa unnið með mér
í vegavinnu og við önnur störf.
Þarna eru margir gimsteinar að
mínu viti og engir þeirra, sem
kveðið hafa, gera kröfu til þess að
þeir séu kallaðir skáld.“
„HELDUR ÞÚ að næsta kynslóð
dái eins núlifandi skáld okkar —
og við dáum nú Matthías, Þor-
stein Stephan G. Steph., Einar
Hannes, Steingrím eða Bólu-
Hjálmar? Ég efast ekki um það'.
Ég veit að hún gerir það ekki. Af
hverju heldur þú? Ég held, að
það sé vegna þess að aldarhátt-
urinn er nú svo mjög breyttur.
Fjölbýlið býður upp á önnur við-
fangsefni, en áður var. Kösin í
kaupstöðunum er allt. af iðandi.
Þar er aldrei kyrrð ég tala nú
ekki um þennan mikla stað hér.“
„ÉG SKAL SEGJA ÞÉR: f
gamla daga, þegar ég var ungur,
kunnu allir ungir piltar og ungar
Frh. á 6. síðu.