Alþýðublaðið - 16.01.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAD8Ð
Suimudagur 15. janúar 1944
fUþíjðnbUðið
Otgefandi: Alþýðufloklturinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjómar: 4901 og 49.02.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðj.an h.f.
Ræða Stefáns
Jóhanns.
Ræðu stefáns jó-
HANNS STEFÁNSSON-
AR, formanns Alþýðuflokksins,
við fyrri umræðu þingsálykt-
unartillögunnar um sambands-
slitin í sameinuðu þingi í fyrra-
dag, mun síðar meir tvímæla-
laust verða minnzt sem einnar
af hinum stóru ræðum þing-
sögunnar. Það þarf að leita mörg
ár aftur í tímann til þéss að
finna í þingtíðindunum nokk-
uð það, sem sam.jöfnuð þoli við
hana. Og það voru ömurleg við-
brigði, að heyra á alþingi í fyrra
dag, að hinni stórbrotnu, vitur-
legu, drengilegu og hnjóðsyrða-
lausu ræðu Stefáns Jóhanns
lokinni, hinn ómerkilega, per-
sónulega róg þeirra ræðumanna,
sem á eftir honum töluðu, svo
sem Ólafs Thors og þó einkum
Einars Olgeirssonar. Það leyndi
sér ekki, að í ræðum þeirra var
alþingi aftur komið inn í hið
þekkta andrúmsloft hversdags-
leikans. Enginn mun eftir það
hafa haft það á tilfínningunni,
að verið væri að ræða stórmál
á einni af örlagastundum þjóð-
arinnar.
*
Ræða Stefáns Jóhanns var
sú alvarlegasta og rökfastasta
gagnrýni, sem nokkru sinni hef-
ir komið fram á flani hraðskiln-
aðarliðsins. Eftir að hann hafði
bent, með þungvægari orðum,
en nokkur hingað til, á nauðsyn
þess fyrir okkur, litla og vopn-
lausa þjóð, að gæta ótvíræðs
réttar og velsæmis í viðskiptum
okkar við allar þjóðir, og leyst
upp í reyk öll þau tyllirök, sem
fram hafa verið færð af hálfu
hraðskilnaðarliðsins fyrir tafar-
lausum sambandsslitum á grund
velli svokallaðs riftingarrétts
okkar, kom hann að sjálfum
kjarna skilnaðarmálsins, sem
hraðskilnaðarliðið hefir að sjálf
sögðu hingað til farið í kring-
um eins og köttur í kringum
heitan graut. En það er sú stað-
reynd, sem mörgum hefir hul-
ízt í moldviðri hraðskilnaðar-
áróðursins, að sambands-
lagasáttmálinn er enn
í g i 1 d i og þá einnig uppsagn-
arákvæðin í 18. grein hans, og
aðhann verður þar af
leiðandi ekki löglega
niður felldur, nema
farið sé eftir þeim,
eínnig við væntanlega þjóðar-
atkvæðagreiðslu um skilnaðínn.
En það hefir, sem kunnugt er
ekki verið ætlun hraðskilnaðar-
liðsins.
Það fer ekki hjá því, að þessi
röksemd hljóti að vega þungt á
metaskálunum í skilnaðarmál-
inu, að minnsta kosti hjá öllum
þeim, sem vilja fara örugga og
sómasamlega leið við lausn
þess. En það er einkennandi
fyrir rakaleysi hraðskilnaðar-
stefnunnar, að enginn af þeim
forsprökkum hennar, sem á
eftir Stefáni Jóhanni töluðu á
alþingi í fyrradag, treystu sér
til þess, að minnast á hana eða
andmæla henni með einu orði í
hinum löngu og innihaldslitlu
ræðum sínum.
❖
. En ræða Stefáns Jóhanns var
Eimskipafélagið 30 ára.
Samtal við GnOmund Vfilhjálins*
son, forstjéra félagsins.
EIMSKIPAFÉLAG ÍSLANDS er 30 ára á morgun. Það
var stofnað 17. janúar árið 1914, nokkrum mánuðum
áður en fyrri heimsstyrjöldin braust út.
Alþýðublaðið átti í gær samtal
við Guðmund Vilhjálmsson for-
stjóra félagsins af tilefni þessa
afmælis.
„Reikningar félagsins fyrir
síðastliðið ár eru ekki tilbúnir",
sagði forstjórinn, „en ég get sagt
það um rekstur skipanna á þess-
um styrjáldartímum að það eru
bókstaflega ómögulegt að gera
nokkrar áætlanir um hann. Ég
skal geta þess sem dæmis að í
fyrra var gerð „klössun“ á Lagar
foss og Goðafoss og var talið
að hann mundi verða rúm millj-
ón króna, en hann hefir orðið
um 2,5 milljónir.“
—* Hvað hafa mörg af skipum
félagsins verið í fullkomnu
starfi s. 1. ár?
Aðeins þrjú Fjallfoss, Detti-
foss og Brúarfoss — Lagarfoss
var í 7 mánuði í viðgerð og
Goðafoss 5 mánuði. Selfoss er
svo seinfær að hann fær ekki
að vera með í skipalestum.“
— En heildaryfirlit um rekst-
urinn? „Stórkostlegt tap hefir
orðið á rekstri þeirra skipa, sem
við eigum sjálfir, en gróði hefir
verið á leiguskipunum. En þetta
er engin framtíð. Við verðum
strax og um hægist að eignast
ný skip — á því foyggist allt líf
okkar.“
— En hvernig hefir afkoma
félagsins verið þessi umliðnu ár.
„Frá • stofnun félagsins til
ársloka 1942 hafa tekjur skipa
þess af farmgjöldum og -far
gjöldum numið samtals kr.
106.220.736 en allar tekjur
þess, að meðtöldum tekjum af
leiguskipum o. fl. kr. 157.614,-
081. Gjöld skipanna hafa num-
ið allls kr. 95.859.639, en heild-
argjöldin að útgjöldum fyrir
leiguskip meðtölduum kr. 137.-
329.818. Samanlagður tekjuaf-
gangur 1915—1942 hefir því
alls numið kr. 20.284.203.
Þessi tekjuafgangur hefir nær
allur farið til þess að afskrifa
eignir félagsins og mynda sjóði.
Þannig hefir verið afskrifað af
skipum og fasteignum félagsins
kr. 10 milljónir 680 þús. eða
rétt um helmingur tekjuaf-
gangsins. í sjóði hafa verið
lagðar 9 millj. 93 þús. kr. (þar
af til Eftirlaunasjóðs félagsins
1 millj. 115 þús. kr.) og eru
sjóðirnir í árslok þessir:
Varasjóður kr. 1.808.622
Byggingarsj. skipa — 4.030.000
Vátryggingarsj. — 4.691.842
Arðjöfnunarsjóður — 450.000
Gengisjöfnunarsj. — 348.433
Sjóðir samtals kr. 11.298.897.
Vátryggingarsjóður er ekki
myndaður af tekjuafgangi fél-
agsins, heldur eru greiðslur til
hans taldar til vátryggingar-
gjalda í reikningum félagsins,
sem iðgjald fyrir eigin áhættu.
Af tekjuafganginum hefir að-
eins verið greitt til hluthafa
alls kr. 1.424.258 af þessum 20
milljónum kr. ágóða, þannig að
hluthafar hafa ekki fengið
nema 3.4% að 'meðaltali á ári í
vexti af fé sínu eða lægri vexti
en sparisjóðsvextir hafa að jafn
aði verið á þessu tímabili. Ef
bera á saman útgjöld skipanna
í fyrra stríði og nú, er „Lagar-
foss“ eina skipið af skipum
þeim, sem félagið á nú, sem er
fullkomlega sambærilegt, að
því er snertir gjöld og tekjur,
þareð hann sigldi allt útgjalda-
hæsta sti'íðsárið fyrra (1918) og
einnig nú, Til samanburðar er
hér einnig getið gjalda og tekna
árið 1938, sem telja má síðasta
eðlilega árið fyrir þetta stríð.
Vátryggingargjöld 1918: 204
þús. 1938: 42. þús. 1942: 623 þús
Kaup skipshafnar, fæði,
virrna við fermingu og afferm-
ingu o. s. frv. 1918: 111 þús.
1938: 202 þús. 1942: 895 þús.
Kol 1918: 215 þús. 1938: 86
þús. 1942: 257 þús.
Aðgerðir og viðhald 1918: 24
þús. 1938: 22 þús. 1942: 229
þús.
Heildarútgjöld þessa skips
voru árið 1918 671 þús. kr. en
1942 2 millj. 202 þús. kr. (1938
voi'u þau 465 þús. kr.)
Tekjur voru aftur á móti 1
millj. 358 þús. kr. árið 1942
(1938 voru þær 378 þús. kr.).
Þetta hefir því snúist þannig
við að í stað þess að árið 1918
er ágóði af rekstri skipsins 543
þús. er tap á rekstrinum, sem
nemur 825 þús. kr. árið 1942.*
Siglingar skipsins voru svip-
aðar hvað mílufjölda snertir,
og nam kostnaður fyrir hverja
siglda sjómílu 1918 kr. 24.73,
1938 var hann kr. 14.98 en 1942
er kostnaðurinn kr. 90.70.
Tekjur skipsins reiknaðar á
sama hátt eru 1918 kr. 44.28,
1938 kr. 12.00 og 1942 kr. 55.95
fyrir hverja siglda sjómílu.
í þessu sambandi má til sam-
anburðar geta þess að á fyrsta
reikningsári félagsins 1915
vonx öll útgjöld þess kr.
393.525, árið 1938 eru þau kr.
4.125.109 en árið 1942 nema
ekki aðeins neikvæð gagnrýni á
fyrirhuguðum lögleysum hrað-
skilnaðarliðsins; hún var jafn-
framt jákvætt tilboð um sam-
komulag í skilnaðarmálinu.
Stefán Jóhann lýsti yfir
því, að enda þótt hann teldi
lang öruggast, eðlilegast og
drengilegast, að við frestuðum
sambandsslitunum þar til sam-
bandsþjóð okkar hefir aftur
fengið frelsi sitt, þá vildi hann
og Álþýðuflokkurinn þó vinna
það til samkomulags um þetta
viðkvæma og örlagaríka mál,
að fallast á sambandsslit, þ. e,
a. s. niðurfellingu sambands-
lagasáttmálans sjálfs, eftir 19.
maí 1944, þegar þrjú ár eru lið-
in frá uppsögn hans af hálfu al-
þingis 1941 og því löglega hægt
að fella hann úr gildi, svo fram-
arlega, að fylgt verði uppsagn-
arákvæðum hans við þjóðarat-
kvæðagreiðsluna. En hann lagði
áherzlu á að afgreiðslu og gildis
töku lýðveldisstj órnarskrárinn-
ar yrði frestað nægilega lengi
fram yfir þann tíma til að gefa
konungi kost á að segja af sér
áður en lengra er gengið; því
að þannig myndi sæmd okkar
ótvírætt bezt borgið gagnvart
umheiminum ,svo stórkostlegr-
ar virðingar, sem sá þjóðhöfð-
ingi nýtur nú sakir hetjulegrar
baráttu í broddi. þjóðar sinnar.
Það verður erfitt fyrir hi'að-
skilnaðarflokkana að halda því
fram eftir slíkt samkomulags-
tilboð, svo vel og viturlega rök-
stutt, að Alþýðuflokkurinn sé í
vegi fyrir nauðsynlegri þjóðar-
éiningu í skilnaðarmálinu. Al-
þýðuflokkurinn hefir sannar-
lega sýnt vilja sinn til sam-
komulags með ræðu Stefáns
Jóhanns á alþingi í fyrradag,
samkomulags að vísu aðeins á
grundvelli ótvíræðs réttar og
velsæmis; en á öðrum grund-
velli getur heldur enginn ærleg
ur íslendingur óskað þess.
Guðmundur Vilhjálmsson
núv. forstjóri Eimskipafélagsins
gjöldin 37.616.124. Tekjurnar
voru hinsvegar árið 1915 kr.
495.243, árið 1938 kr. 4.662.700
en árið 1942 kr. 38.154.957.“
— Hvemig hefir útagjalda-
breytingin verið?
„Ef miðað er við útgjaldaupp
hæðir árið 1938, hafa helstu út-
gjaldaliðir skipa félagsins
hækkað þannig fyrir árið 1942:
Vátryggingai'gjöld um 1532%
(aðallega stríðsvátrygging og
trygging skipshafnar). Kaup
skipshafnar, fæði og vinna við
fermingu og affermingu um
407 %. Aðgerðir og, viðhald um
334%.
Heildarútgjöld skipanna hafa
hækkað samtals um 304% eða
rúmlega fjórfaldast, en tekjur
þeirra hafa hinsvegar aðeins
aukist um 206% eða rúmlega
þrefaldast.
— Um skipastólinn?
„Fyrra stríðstímabilinu má
telja lokið 1919. Á því tímabili
hafði félaginu græðst 3.507 þús.
kr. og af því hafði um 1500 þús.
kr. verið notað til afskrifta á.
eignum félagsins, en um 1 millj.
lögð í varasjóð.
Á næstu 10 árum lét félagið>
byggja 3 skip, „Goðafoss‘%
„Brúarfoss“ og „Dettifoss“ og
keypti „Selfoss“, enda voru þá
allir sjóðir félagsins gegnir til
þurðar, þannig að allt andvirði
síðasta skipsins (Dettifoss) varð
að taka að láni, og skuldaði fé-
lagið á þriðju millj. kr. eftir
þessi ár, aðallega erlendis.
Síðan 1930 hefir félagið ekki
getað bætt neium skipum við
skipastól sinn, meðfram vegna
þess að þeir sjóðir, sem félagið
eignaðist voru í íslenzkum kr.,
en vegna g j aldey ris vandræða
landsins fékkst ekki yfirfært
neitt fé til skipabygginga, og
þó félagið gæti fengið lán er-
lendis til byggingar skips fékkst
ekki trygging fyrir því að hægt.
yrði að standa skil á vöxtum.
og afborgunum af slíku láni,.
eins og ástandið var fyrir stríð-
ið.
Sú aukning skipastólshxs, sem
orðið hafði fyrir 1930 var þó
hvergi nærri nægileg, eins og
sýndi sig nú er þetta stríð skali
á, og erlend skip hættu að sigla
hingað. á sama hátt og þau
höfðu áður gert.
Er vandalaust að gera sér
grein fyrir hvernig farið hefði
ef ekki hefði fengist skip á.
leigu til siglinga hingað, þegar
það er athugað að skip félags-
ins ein hafa ekki getað annað'
nema þriðjungi af innflutningí
til landsins.“
— Vörumagnið, sem flutí,
hefur verið?
Árið 1938 fluttu skip félags-
ins um 46 þús. smálestir af vör-
um til landsins, en 1942 að-
eins 27 þús. smálestir, sems.
Frh. á 6. síðu.
BLAÐAUMRÆÐURNAR um
skilnaðarmálið hafa hing-
að til miklu meira snúizt um
sambandsslitin en um lýðveldis
stjórnarskrána. En nú hefir lýð
veldisstjórnarskrárfrumvarpið
verið lagt fyrir alþingi og blöð-
in eru að byrja að ræða það.
Jón Blöndal gerir það að um-
talsefni í grein í fyrsta tölublaði
„Varðbergs“, sem nefnist „Það
er krafizt einingar þjóðarinnar
— en um hvað?“ Þar segir með-
al annars:
„Hvað ætili þeir yrðu margir ís-
lenzku kjósendurnir, sem fengjust
til þess að athuguðu máli, að ljá
þessari stjórnarskrárómynd at-
kvæði sitt, ef þeir ættu nokkurn
annan kost?
Tökum til dæmis um kosningu
forsetans. — í 3: gr. stendur: „Sam
einað alþingi kýs forseta lýðveldis
ins“.
5. gr. byrjar þannig: „Til þess að
kosning forseta lýðveldisins sé lög-
mæt, þurfa meir en % hlutar þing
manna að vera á fundi og skila
þar gildu atkvæði“.
í 11. gr. stendur: Sameinað Al-
þingi getur samþykkt, að forseti
lýðveldisins skuli þegar láta af
störfum, enda beri 10 þingmerin
hið "fæsta fram tillögu um það,
% hlutar þingmanna séu á fundi
og séu tillagan samþykkt með a.
rii- k- % gildra atkvæða þeirra,
sem á fundi eru“.
Við skulum hugleiða svolítið þessi
dæmalausu ákvæði, sem þjóðin á
segja annaðhvort já eða nei við,
og krafizt er 100% þjóðareining-
ar m.
Ef 10 þigmenn koma sér saman
um að setja forsetann af fyrirvara
laust og án nokkurra saka, þá geta
þeir það, ef 20 þingmenn, auk
þeirra, greiða því atkvæði.
Þannig á að búa að hinum þing-
kosna forseta, æðsta embættis-
manni þjóðarinnar. Hann á með:
öðrum orðum að vera algerlega
valdalaus toppfígúra, sem meiri
hlutinn getur sett af, hvenær sem
er, ef honum mislíkar eiihvað
smávegis við hann, og jafnvel lítill
minnihluti þingsins getur hrakið
hann frá völdum, þ. e: hindrað
endurkosningu hans, ef hann skyldi
að einhverju leyti ekki falla í
kram einhverra 13 þingmanna.
Það er jafnvel ekki sýnilegt annað
en að þeir geti hindrað, að nokkur
forseti sé kosinn!
Hvað eru það margir íslenzkir
kjósendur, sem , vilja fela alþingi
því, er nú situr, slíkt vald?
Skoðanakönnun, sem nýlega hef
ir farið farm, virðist benda ótví-
rætt í þá átt, að þjóðin vilji sjálf
fá að ráða vali forsetans, enda er
allt, se mmælir með því: Þjóðin
myndi aldrei sjálf kjósa í sitt
mésta virðingarsæti aðra en þá,
sem borið gætu forsetanafnið, —
heiðursnafn Jóns Siðurðssonar —
með sóma. Hún myndi ekki telja
það nóg, að forsetinn væri hlýðinn
og auðsveipur flokksmaður ein-
hvers stjórnmálaflokksins. En,
hætt er við, að slíkir menn veld-
ust í embættið, ef flokkai'nir mættu
ráða því. En auk þess gæti forset-
inn ekki látið til sín taka á sama
hátt og ef hann hefði umboð sitt
frá þjóðinni, þar sem hann hefði
stöðugt sverð flokksvaldsins hang-
andi yfir höfði sér
Hugleiðið þetta vel, áður en þið
takið ákvörðun ykkar. — Um
þetta skipulag er ykkur boðið að
sameinast“
■ Já, yþað er flest á sömu ibókina
lært fyrir hraðskilnaðarleiðtog
unura!
Frh. á 6. síðu.