Alþýðublaðið - 25.01.1944, Qupperneq 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Þriðjudagur 25. janúar 1S44.,
«
fUþijÍtablaðti
Otgeíajftdi: AlþýSufiekkuriau.
Eitstjóri: Stefán Péturssou.
Eitstjórn og afgreiðsla í Al- j
þýðuluisinu við Hverfisgötu. I
Simar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð 1 lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Bréf rfkisstjðrans.
ÞAÐ er vissulega ekki venju
legur viðburður, að þjóð-
höfðingi í þingræðislandi geri
opinberlega tillögur um með-
ferð og afgreiðslu þjóðmála,
eins og ríkisstjóri okkar hefir
mú gert um afgreiðslu skilnað-
armálsins enda ber hið stórat-
hyglisverða bréf hans til al-
þingis þess vott, að honum er
það fullkomlega ljóst sjálfum.
Og með tilliti til þess, af hve
einstakri gætni og háttvísi þessi
fyrsti innlendi þjóðhöfðingi
okkar hefir gegnt hinu vanda-
sama emfoætti sínu, munu marg
ir ætla, að sterk rök hafi knúið
hann til þess, að skerast þannig
persónulega í leikinn um með-
ferð og afgreiðslu þess örlaga-
ríka máls, sem nú er á dagskrá.
■t%. * *
Það er ekki hægt fyrir þá,
sem éru aðeins áhorfendur, að
gera sér neina fulla grein fyrir
ástæðunum til hins óvenjulega
skrefs ríkisstjórans í skilnaðar-
málinu. En á ýmislegt er bent
í bréfi hans, sem að margra dómi
mun vera talið ærin rök til þess„
að hann taldi sér sem æðsta
trúnaðarmanni þjóðarinnar ekki
unnt að láta það afskiptalaust
lengur.
Öllum er kunnugt hvernig
nú er komið. Hatramm-
ar deilur eru upp komnar um
afgreiðslu málsins, og veruleg-
ur 'hluti þjóðarinnar er þeirrar
skoðunar, að þær aðferðir, sem
þingmeirihlutinn vill hafa við
sambandsslitin, séu bæði ólög-
legar og vansæmandi fyrir þjóð
okkar. Ef þannig verður haldið
áfram er engin von til þess, að
sú þjóðareining fáizt um skiln-
aðinn, sem þó svo mikið er tal-
að um, að nauðsynleg sé.
Þegar viðhorf skilnaðarmáls-
ins eru orðin slík, munu allir,
sem ekki eru blindaðir af ofur-
kappi og ofstopa. áreiðanlega
fagna sérhverri einlægri tilraun
til þess að stilla til friðar og
tryggja sómasamlega lausn
málsins.
Tillaga ríkisstjórans er, að
afgreiðsla skilnaðarmálsins og
stofnun lýðveldisins verði lögð
í hendur þar til kjörins þjóð-
fundar. „Þjóðin hefir ekki verið
spurð . . .“, segir hann í bréfi
sínu, ,,eða henni á annan hátt
gefinn kostur á að láta í Ijós fyr-
irfram skoðun sína á þeim mál-
um . . . Þessa rödd þjóðgrinnar,
frjálsa og óbundna, virðist mér
vanta. En hún myndi koma fram
á þjóðfundi, sem kvatt væri til
í því skyni.“
Og svo er sundrungin í mál-
inu, þó að öllum komi saman
um, hve miklu varði, að öll þjóð
in geti sameinazt um lausn
þess. „Því þykir mér svo“, seg-
ir ríkisstjórinn, „að einskis
megi láta ófreistað til þess að
skapa þennan einhug; og til
þess sé þjóðfundarkvaðning lík
legri en flest annað.“ Og um-
fram allt leggur ríkisstjórinn á-
•herzlu á, að „einróma éða sama
sem einróma samþykkt þjóð-
fundar myndi sýna þjóðarvilj-
ann með þeirri alvöru og þeim
þunga, að enginn myndi vé-
Þriðja grein Arngrims Kristjánssonar:
Fögur borg, heilnæm borg.
þær klekjast út. Þaðan fljúga
þær inn um gluggana, taka
þátt í kaffiþoðum og virðast
hafa beztu lyst á vínarbrauð-
um, sætindum og raunar öllu,
sem á borð er borið. Er óþarft
að lýsa, hve nærgöngular þær
eru, en hættan, sem af þeim
stafar, getur verið talsverð, að
ógleymdu því, hversu ógeðs-
legt er að sjá þær í húsum
sínum, í brauðsölubúðum og
matvöruverzlunum.
Það er í sjálfu sér lofsvert
að eitra fyrir rottur og kaupa
sér flugnaveiðara. En leggja ber
áherzlu á, og hana ríka, að af-
nema klakstöðvar fyrir flugur
í hálfúldnu sorpi fyrir utan
stofugluggana, og eigi síður
ber að afnema hins búmanns-
legu tvínotkun sorpsins, sem
fólgin er í því, að stríðala á því
rottur í útjöðrum bæjanna á
eftir. Eins og nú standa sakir.
(árið 1942) ber að ganga ríkt
eftir því, að öllu rusli og úr-
gangi sé brennt í húsunum, og
að ekkert sé sett í sorpílátin
nema gjall og aska. Mun þá
bæði flugum og rottum þykja
nokkru þrengra fyrir dyrum.
Þegar hitaveitan kemur,
skapast nýtt vandamál einmitt
á þessu sviði í Reykjavík, því
að fjöldi fólks hér í bæ brennir
öllu, sem brunnið getur. En,
þegar menn hætta að taka upp
eld í húsum sínum, verður eigi
hjá því komizt, að bærinn setji
á stofn allsherjar hrennslustöð
fyrir sorpið, og er nauðsynlegt,
að mál þetta sé rannsakað þeg-
ar í stað. Rétt er að benda á í
þessu sambandi, að mikill á-
burður er fólginn í þeim fisk-
sem bixtast eiga í
Alþýðúblaðina,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fj/rir kl. 7 afi kvfilfiL
Sími 490«.
úrgangi, sem til fellur á heimil-
unum hér í bænum. Reykvík-
ingar munu neyta um 6 tonna
af fiski á dag. Talið er, að úr-
gangur úr fiski nemi allt að
þriðja hluta eða helmingi af
brúttó þyngd hans, og er því
ljóst, að allmikið áburðarmagn,
er fólgið í þessum úrgangi.
Virðist sjálfsagt, að rannsakað
sé, hvort eigi megi hagnýta
hann til áburðarvinnslu og slá.
tvær flugur í einu höggi, þ. e.
afla nokkurra tekna til að
standast aukinn kostnað við
fullkomnari sorphreinsun, og
stuðla að ræktun hollra mat-
jurta í stað skaðræðis kvik-
inda.‘“
, Vonandi verða þessi skyn-
* samlegu viðvörunarorð yfir-
læknisins, tekin til greina af
bæjaryfirvöldum, og sorphreins
un í bænum komið í það horf,,
að þeirra hluta vegna verði unnt:
að lifa heilbrigðu lífi í höfuð-
borginni. A. K.
I.
ISÍÐUSTU greinum mín-
um, hafði ég m. a. gert
skemmtigarða höfuðstaðarins að
umhugsunarefni. Þar minntist
ég og á, að hér þyrfti hið allra
fyrsta að koma á fót:
a. Fyrirmyndar ræktunar- og
upplýsingastöð fyrir almenn-
ing.
b. Skólagörðum, þar sem 12
—13 ára börn ættu kost á að
kynnast að nokkru, ræktun og
gróðri og læra einföldustu
handtök, er að ræktun lúta.
c. Almennum jurtagarði, þar
sem almenningur gæti sér til
gagns og ánægju kynnzt gróðri
og' gróðrarfari lands síns.
Ef bæjaryfirvöldunum (heil-
brigðis- og lögreglueftirlitinu)
er alvara með það, að fá al-
menning í lið með sér til þess
að taka til í þessari borg, og
sýna í verki sómasamlega fé-
lagslega umgengni, þá verður
að byrja á byrjuninni og gefa
almenningi kost á að glæða
fegurðartilfinningu og smekk,
og auka þekkingu sína á gróðri
og ræktun.
Starfræksla framangreindra
stofnana er því byrjunarskref
í rétta átt. Hún er, ef vel er að-
gætt, grundvallaratriði í þessu
efni, og án þessa er meira að
segja gersamlega vonlaust, að
úr rætist, svo viðunandi sé.
Almennt félagslegt hrein-
læti, og félagslegir umgengnis-
hættir, eru hér á svo lágu stigi,
að þeir eru verri en í löku með-
allagi og á þetta hvorutveggja
við, um einstaklinga og hið op-
inbera.
Þetta höfum vér gott af að
viðurkenna, og gera okkur grein
fyrir, einmitt nú, þegar nokkur
vilji virðist vera fyrir hendi,
til þess að taka sig á, eða sjá
að sér, eins og það er kallað.
I
II.
Ef menn skyldu nú ætla, að
það sem hér hefir verið sagt,
væri af ósanngirni mælt, þá
ætla ég að taka hér upp í grein
mína tvö dæmi af handa hófi
(úr mýmörgum), og sýna þau
glögglega hvernig ástatt er í
þessu efni:
Um. n.L tveggja ára skeið,
hefir það verið látið viðgang-
ast, að starfrækt hefir verið all
stórt viðgerðaverkstæði fyrir
bifreiðar, á gangstétt við mjög
fjölfarna götu, nálægt miðhluta
borgarinnar. Að vísu mun þetta
verkstæði telja sér heimilis-
fang í húsi við götuna, en af-
notaréttur þess að húsakynn-
um mun ekki vera meiri en svo,
að hann nægi fyrir verkfæra-
geymslu, og eina bifreið til við-
gerðar. Enda eru oft 3—4
menn, sveinar og lærlingar í
þessari iðn, að vinnu á gang-
stéttinni og hafa þar til við-
gerðar, þetta 4—6 bíla, og
leggja þá undir sig 40—50
metra af stéttinni.
Á kvöldin hefir síðan gagn-
stéttin verið rýmd, til afnota
fyrir hina réttu eigendur henn-
ar!! Þá er það, sem hinir fót-
gangandi borgarbúar fá loks
náðarsamlegast að ganga eftir
gangstéttinni, sleipri og forugri
frá verkstæðinu. — En sagan
um viðgerðarverkstæðið og
gangstéttina er ekki öll búin
enn.
Þannig stendur á, að strætis-
vagn nemur staðar gengt þessu
verkstæði, en einmitt þeim
megin hefir enn ekki verið lok-
ið við að leggja gangstétt. Veg-
farendur verða því að bíða eftir
strætisvagninum á gangstéttar-
stæðinu, óbrotnu landi, þar sem
staksteinar og klapparhorn rísa
við þeim. — En bílaeigendur,
bílstjórar, bílaviðgerðarmenn
og bílskrjóðar hafa afnotin af
gangstéttinni hinum megin.
Þetta dæmi er hér tekið til
þess að sýna hvernig ástatt er
um umgengnismenningu, og að-
búnað frá hálfu hins opinbera,
því enginn þarf að segja mér,
að það séu ekki einhver yfir-
völd, sem bera ábyrgð á að aðr-
ir eins hlutir geti átt sér stað
árum saman, svo að segja í
hjarta borgarinnar.
Yfirvöld borgarinnar haga
sér í þessu efni ámóta og eig-
andi að stóru leiguhúsi, er léti
það átölulaust, að einhver íbú-
anna tæki sig til og setti upp
skósmíðaverkstæði í forstofunni
eða í stigaganginum.
Hið síðara dæmi, er ég hyggst
að taka, snertir einstaklingana,
og á það að sanna hversu mis-
jafnlega mönnum er sýnt um
það að hirða um lóðir sínar og
girðingar.
Mér er kunnugt um það, að
sumstaðar hefir verið gripið
til þess ráðs, áð veita verðlaun
fyrir framúrskarandi umgengni
á einkalóðum, hirðing þeirra og
prýði, en beita hins vegar sekt-
arákvæðum, fyrir hið gagn-
stæða.
Þannig stendur á hér í borg,
að ef slíkum ráðum væri beitt,
mundu m. a. tveir borgarbúar,
er um langt skeið hafa sólað
sig á hátindi virðinga og met-
orða í bæjarfélaginu, koma til
greina, hjá hlutaðeigandi dóm-
nefnd. Öðrum bæru verðlaun,
en hinn muni að öllum líkind-
um fá sekt.
m.
Menning og heilbrigði bæjar
búa er að verulegu leyti undir
því komin, að sorphreinsuninni
sé haganlega fyrir komið, og
góð samvinna sé í því efni á
milli einstaklinganna annars
vegar og þeirra er framkvæma
hreinsunina af hálfu bæjarfé-
lagsins hins vegar, og þeim
mönnum sé látin í té sem hent-
ugust starfsskilyrði.
Það vill nú svo til, að nýtt
viðhorf og vandamál skapaðist
í þessu efni, er hitaveitan var
tekin til afnota, og hætt var að
brenna í heimahúsum öllum
megin þorra af matarúrgangi og
öðru rusli er til fellst.
Eg hefi hvergi séð opinber-
lega tekið á þessu máli af
meiri skynsemi og fyrirhyggju,
en í grein hr. Jóhanns Sæmunds
sonar yfirlæknis, er hann ritaði
og nefnir: „Bakteríur, .vinir og
féndur lífsins". Grein Jóhanns
birtist í tímariti Rauðakrossins,
„Heilbrigt líf“, 1,—2. hefti
1942.
Ég birti hér í þessum greina-
flokki, lítinn kaíla úr nefndri
grein, með leyfi höfundarinas:
„Þegar minnzt er á sorp, er
rétt að fara nokkrum orðum
um rottur og flugur, sem geta
flutt sýkla víðs vegar. Sorp-
hreinsun er víða mjög áfátt.
Sorpílátin eru oft illa gerð og
of sjaldan tæmd, að minnsta
kosti á sumrin. Oft má finna
ýldudaun og rotnunarlykt
leggja ur húsagörðum á sumr-
in, og sjá flugurnar sveima í
þéttum fylkingum yfir krásun-
um í sorpílátunum, þar sem
AÐ mun marga hafa furð-
að á hátterni Morgun-
blaðsins varðandi birtingu
fréttanna af skipun sendiherra
okkar í Moskva og opnun stjórn
málasambandsins við Rússland.
Vísir ræðir þetta mál í forustu-
grein í gæi». Blaðið bendir á hin
þungu viðurlög, sem við því
liggja, allt að 10 ára fangelsi,
að Ijóstra upp um „leynilega
samninga, ráðagerðir eða álykt-
anir ríkisins um málefni, sem
heill þess eða réttindi gagn-
vart öðrum ríkjum eru undir
komin“ o. s. frv. í áframjjaldi
af því segir Vísir:
„Er af þessu ljóst, að löggjafinn,
sem setur svo ströng ákvæði, tel-
um miklu skipía að ekki sé í ó-
leyfi birtar opinberlega neinar
ráðagerðir ríkisins, ef sú birting
getur haft í för með sér skaða
fyrir heill qða hag þjóðarinnar.
Þess vegna er raunverulega ó-
heimilt að birta eða gera opinber
á nokkurn hátt utanríkismál, sér-
staklega stjórnmálalegs eðlis,
nema leyfi hafi verið gefið til þess
af viðkomandi stjórnarvöldum.
Engum ætti að vera þetta kunn-
ará nú á tímum en blöðunum, sem
verða þráfaldlega að leiða hjá sér
birtingu ýmsra frétta, sem snerta
utanríkismál, vegna þess að stjórn-
arvöldin telja ekki tímabært að
fregnin komi fram. Það er því enn
meira áberandi og að öllu ámælis-
verðara, er eitthvert blað brýtur
þessa sjálfsögðu reglu og þar með
lögin, til þess eins að koma fram
með fregn, sem það veit að hin
blöðin muni e'kki birta samtímis,
vegna þess að þau halda sig innan
vébanda viðurkenndrar og sjálf-
sagðrar háttsemi.“
Síðan ræðir Vísir um áður-
nefndan fréttaflutning Mbl. og
farast þá svo orð:
„Margir munu hafa veitt því at-
hygli, að eitt blað hér í bænum,
Morgunblaðið, flutti löngu á und-
an öðrum blöðum fregn um það,
hver ætti að verða sendiherra í
Moskva. Næsta dag flutti blaðið
grein um það á mjög ólundarlegan
hátt, að því hefði borizt „leiðrétt-
ing“ á því frá utanríkisráðherra,
að mál þetta væri ekki enn afráðið
og því ótímabært að birta fregn
um þetta. Blaðið vildi þó auðsjá-
anlega ekki bera fregnina tíl baka
og sagði að tíminn mundi leiða 1
ljós, hvort það hefði ekki rétt fyr-
ir sér.
Öðrum blöðum var auðvitað
kunnugt um þann orðróm, sem
gekk í bænum um væntanlega
skipun sendiherra í Moskva, en
jafnvel eftir að Morgunblaðið
hafði birt fregnina, varð ekkert
hinna blaðanna til þess að minnast
á málið, af þeirri einföldu ástæðu,
að hér'. var um mikilsvert utan-
ríkismál að ræða, sem íslénzk stjórn
arvöld höfðu ekki enn gert opin-
bert. Blöðunum var víst flestum
einnig kunnugt um, að málið var
þá ekki til lykta leitt í mikils-
verðu atriði, er sneri að því stór-
veldi, er við var samið. Gat þv£
birting málsins á þeirri stundu
haft hin óþægilegustu, ef ekki
skaðlegustu, áhrif. En í stað þess
að taka fregnina hreinlega til baka
sem blaðið undir kringumstæðun-
um hefir vafalaust haft skyldu til
að gera, heldur það áfram að rita
um málið á mjög ósmekklegan
hátt.“
Þá vakti ekki síður furðu
(Prh. á 6. síðu.)
fengja, hverjar væru raunveru-
legar óskir þjóðarinnar.“
*
Það eru þungvæg rök, sem
ríkisstjórinn færir í þessum
orðum fyrir tillögu sinni. Og
þjóðin mun áreiðanlega eiga
erfitt að skilja, að þingið geti
gengið fram hjá þeim án þess,
að taka þau til alvarlegiar at-
hugunar, hvað sem segja má
um einstök atriði í uppástungu
hans.