Alþýðublaðið - 11.02.1944, Blaðsíða 4

ALÞYOUBLAÐIP
Föstudagur 11. Idarwr ilM4.
[UþijfablaMft
Otgeíaadi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjómar: 4901 og 4902.
Simar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Sigurður Guðmundsson:
Biðendur eiga byr, en bráðir andróða.
Fnrðnlefl erleod
blaðaskrif nm ísland
SAMKVÆMT frásögn eins
dagblaðanna hér hefir
staða íslands eftir stríðið, verið
rædd nú nýlega í amerísku tíma
ritinu Time. I þýðingu hins ís-
lenzka blaðs eru urnmæli Time
m. a., sem hér segir:
„iEf ísland væri óháð Dan-
mörku, mundi iþað annað hvort
verða innan áhrifasvæðis Banda
ríkjanna eða Bretlands. Sendi-
herra íslands í Washington,
Thor Thors, hefir tekið af öll
tvímæli um það, að ísland muni
fyrst og fremst líta til Banda-
róikjanna. En það eitt út af fyrir
sig mundi ekki skera úr þessu.
Þegar setzt verður við samninga
borðið á friðarráðstefnunni mun
staða hins litla íslands verða
vandamál, sem Bandaríkin og
Bretland verða að ráða fram úr.“
❖
Þetta er hjáróma rödd. Ríkis
stjórnir beggja hinna engilsaxn
esku stórvelda hafa gefið ís-
lenzku þjóðinni hátíðleg heit
um það, að verða héðan á brott
£með öll hervirki sin og styrjald
arviðbúnað iþegar að stríðinu
loknu. Þau hafa ennfremur heit
ið því að blanda sér ekki í inn-
anlandsmál íslendinga og viður
kennt fullveldi þjóðarimiar. Á
grundvelli þessara loforða þykj-
ast íslendingar hafa óskorðaðan
rétt til að skipa málum sínum
til frambúðar og búast sízt af
öllu við því, að hin engilsaxn-
esku stórveldi muni sitja yfir
rétti þeirra í þeim efnum.
Það skal heldur ekki dregið
í efa hér, að öll heit þessara
stórvelda varðandi ísland og ís-
lendinga verði haldinn til hins
ítrasta. íslendingar hafa ekki á
annað að treysta í skiptum sín-
um við þjóðirnar en helgi gerðra
samninga og gefin heit. Og sízt
af öllu vænta þeir þess, að þau
stórveldi, sem nú heyja blóð-
ugustu styrjöld veraldarsögun-
ar í því skyni að skapa þjóðun-
um öryggi og tryggja tilveru-
rétt þeirra, verði til að rjúfa á
sér grið, enda sízt af öllu ástæða
til að vænta slíks. En blaðaskrif
sem þessi, er hér hafa verið gerð
að uimtalsefni, eru vissulega
næsta ótilhlýðileg og vandséð,
af hvaða hvötum þau eru sprott
in. Á sízt af öllu að láta þau óá-
talin og ómótmælt af hálfu Is-
lendinga.
'i'
íslendingar hafa ekki hugsað
landi sínu stað á ,,áhrifasvæði“
eins eða neins stórveldis og
mundu á ótvíræðan hátt frá-
biðja sér alla ,,kauphöndlun“ í
bví skyni, ef þær treystu ekki
hiklaust gefnum loforðum engil
saxnesku b.ióðanna um fullan
og ótvíræðan sjálfsákvörðunar-
rétt sinn. Hitt er svo allt annað
mál, að íslendingar hugsa vissu
lega til góðrar samvinnu við þau
tvö stórveldi, sem nú og í fram
tíðinni munu verða mestu ráð-
andi á norðanverðu Atlantshafi.
Reynsla þriggja stórstyrjalda
hefir sannað ótvírætt hversu
anjög öryggi íslands er komið
undir þeim aðilum, er drottna
ó norðurhöfum.
En þetta raskar ekki þeirri
ÉG er einn í flokki hinna
seku og svörtu sauða,
þessara 270 óhappamanna, sem
skoruðu á hið háa alþingi að
„ganga ekki frá formlegum
sambandsslitum við Danmörku
að óbreyttum þeim aðstæðum,
sem íslendingar og Danir eiga
nú við að búa.“ Það er því ekki
hvítt að velkja, þótt ég birti
hér kafla úr’ bréfi, þar sem
greint er frá áliti Svía á fram-
komu íslendinga við Dani í
sjálfstæðismálinu, eftir því
sem ástatt er fyrir sambands-
þjóð vorri nú á þessari tíð.
En áður en ég vík að þessum
bréfakafla, ætla ég að skjóta
hér að nokkrum athugasemd-
um um skilnaðarmál vort.
Ég hefi látið mér í léttu rúmi
liggja þær ásakanir um óþjóð-
rækni og landráð, sem riðið
hafa á oss, sem rituðum und-
ir þessa áskorun. Þótt það sé
í sjálfu sér hvorki skemmtun
að því né frami í því, að vera
vísað til sætis hið næsta föð-
arlandsvininum norska, Quis-
ing, er þó auðveldara að taka
slíkri sæmd, er hún veitist
mörgum í senn. Raunar er því
ekki að leyna, að ég hefði feg-
inn viljað vera betri íslending-
ur en mér hefir tekizt að vera,
viljað vinna þjóð minni og
þjóðerni voru meira gagn en
mér hefir auðnazt. Eg held
samt, að ég að innræti og í
hugarinni sé ekki lélegri Is-
lendingur en ýmsir þeir, er nú
iskjala mest og hjala hæst í
sjálfstæðismáli voru. En auð-
vitað er ég ekki óhlutdrægur
dómari í því efni. Það getur
oft verið erfitt, að skera úr því,
hverir séu þjóðræknastir og
hverir óþjóðræknastir.
Ég get ekki að því gert, að
ég tel það raunalegt og óheilla-
vænlegt, að skilnaðarmál vort
bar að höndum, þá er „öldin
var úr liði“, sem segir á fræg-
um stað, veröldin öll æðilega
og ægilega af göflum gengin.
Það er, að minni hyggju, magn
að ólán, að báðar þjóðirnar, ís-
lendingar og Danir, búa nú við
ástæður og kjör, sem eru mjög
sérstaklegs eðlis. Danska þjóð-
n er nú í fyrsta sinni í, æva-
langri sögu sinni hertekin þjóð
og íslendingar í „hervernd“
ríkis í annarri heimsálfu, eins
og sannlyndum stjórnmála-
mönnum vorum þókknast að
kalla slíkt. Aldrei hefir það
verið eðlilegra né skiljanlegra
en nú, að skoðanir með vorri
sundurlyndu þjóð séu sundur-
leitar um, hversu aka beri
seglum eftir þessum nýja
vindi. Það virðist því ekki ó-
sanngjörn krafa, að þetta mál
v^eri rætt með meiri rökum,
rosemd og umburðarlyndi, en
siðvenja er í íslenzkum stjórn-
málum. En sú hefir samt orðið
raunin á, aðjum fátt hefir ver-
ið rætt með meiri æsingi, of-
stæki og skorti á röksemdum
heldur en skilnaðarmál vort.
Ég fæ#ekki ráðið við það, að
sú er óhagganleg sannfæring
mín, að það sé mjög illa farið,
að frjálsir íslendingar gátu
ekki í bróðerni og með hrein-
skilni, rósemd og einurð samið
við frjálsa Dani um skilnað og
sambandsslit við þá. Slíkt er
báðum þjóðunum óviðráðan-
legt. En hitt er viðráðanlegt,
hvort vér frestum því, að
ganga fá sambandsslitum, unz
vér sjálfir náúm tali af dönskum
stjórnmálamönnum og konungi
vorum, eða vér slítum sam-
SIGURÐUR GUÐMUNDSSON skólameistari á Akureyri
hefir sent Alþýðublaðinu grein þá, sem hér birtist.
Gerir hraðskilnaðarmálið í henni að umtalsefni og varar við
þeirri afgreiðslu þess, sem forystumenn hraðskilnaðarflokk-
anna hafa boðað. Vitnar hann aðvörun sinni til stuðnings
meðal annars í nýkomið athyglisvert bréf frá Svíþjóð, sem
sýnir, hve alvarlegum augum þar er litið á þá meðferð, sem
skilnaðarmálið hefir fengið hjá okkur síðustu mánuðina.
bandinu þegar í stað, án þess
að fulltrúar beggja þjóða, er
til slíks væru sérstaklega
kjörnir, eins og í samningunum
1918, hafi getað talazt við. Þá
hefði verið auðveldara að skapa
sér skoðun á þessu mikilsverða
máli, er hugsandi menn þætt-
ust geta treyst.
Það er mörgum og stórum
orðum farið um það, að, þjóð
vor verði að hugsa hátt, vera
djörf og stórhuga og þora að
stofna sér í nokkra hættu. Sízt
vildi ég lasta slíkt. En örugg-
ara virðist mér samt að gæta
drengskapar í viðskiptum við
aðrar þjóðir. Það er heimsins
mikla mein, hve siðferðilegum
lögum er lítt fylgt í viðskipt-
um þjóða og ríkja. Þar er farið
eftir lögum er tíðkast í viðskipt-
um merkra einstaklinga hverir
við annan meðal menningar-
þjóða. Þvílík smáþjóð sem vér
íslendingar getur lítil áhrif
haft í alþjóðamálum. En eitt
gætum vér gert: Vér gætum
sjálfir farið drengilegar að,
leitazt við að vera svo grand-
varir, að sæmdarskjöldur þjóð-
ar vorrar verði tvímælalaust
og vafalaust óflekkaður. Vér
gætum freistað að vera veg-
lyndir, gleyma gömlum rang-
indum, þá er fornir andstæðing
ar eru staddir í hinum mestu
nauðum, og ekki sízt er þeir
eru beittir hinni mestu kúgun,
ofsalegasta ofbeldi og ránum,
er sögur fara af. Smáþjóð
gæti reynt að kenna stórþjóð-
unum veglyndi í viðskiptum
og viðureign.
Annarri háspeki virðist og
nokkuð á lofti haldið í sam-
ræðum um málið. Ég hefi spurt
suma hraðskilnaðarmenn að
því, hvort núverandi stjórn
brezka heimsveldisins hafi
lofað að viðurkenna stofnun
lýðveldis vors, hvort þing og
stjórn hafi tryggt sér slíka
viðurkenning. Enginn hefir
kveðið já né nei við þessari
eðlilegu spurningu. En sumir
Thafa svarað: „Vdð eigum að
vera bjartsýnir.11 Með slíkum
andsvörum og slíkri lífsspeki
kref jast leiðtogar lýðsins fylgis
við sig í ‘ þessu ’mikla máli.
Bjartsýni-boðið er að því leyti
rétt, að sigurvænlegra er að
stýra eftir von en kvíða. En
eigi má ábyrgum mönnum
sjást yfir hitt, að skammt er á
milli bjarsýni og léttúðar. Það
var bjartsýni, óskhyggja,
„wishful thinking“ — þ. e.
óskþrungin hugsun, óskum
fyllt hugsun, sem átti drjúgan
þátt í því,. að heimsstyrjöldin
skall á. í brezkum blöðum og
tímaritum er „wishful think-
ing“ nú með lítilsvirðingu not-
að um margt, er þykir grunn-
úðlega hugsað. Rausæi og hlut-
sæi má hvergi skorta í ábyrgð-
ar mikla ráðagerð, ekki frem-
ur en slíkt má bresta í gildan
skáldskap né listaverk.
Fjármálamenn vita, að fjár-
gæzla fer nokkuð eftir því,
hvernig auðs er aflað. Það er
sagt, að það sé ekki minni vandi
að gæta fengins fjár en afla
þess. Ég hygg, að sjálfstæði
þjóða lúti sömu lögum. Ef þess
er aflað með ugg og ótta og
æsingi, er hætt við því, að
minnsta kosti fyrst í stað, að
þess verði gætt með sama
taugaóstyrk og sama geig,
sem barizt er með fyrir því.
Ef til vill ætla sumir, að sjálf-
stæðisbaráttu vorri sé lokið, er
við losnum við Dani, úr hinni
dönsku úlfakreppu, er sumum
virðist finnast mikið til um,
þótt vér höfum öllu ráðið í
eiginmálum, allt átt undir oss
sjálfum, síðan vér urðum full-
valda þjóð 1918. Þótt ég minni
á slíkt, felst ekki í því, að ég
neiti hinu, að sú sé hugsjónin,
að vér verðum sjálfstætt lýð-
veldi. En ekki er vanþörf á að
vekja eftirtekt á því, að sjálf-
stæðisbaráttu vorri er alls ekki
lokið með stofnun lýðveldis,
eins og núverandi forsætisráð-
herra minnti rækilega á í hinu
þjóðkunna erindi sínu fullveld-
isdaginn 1. desember 1942 og
gerr var góður rómur að meðal
alþjóðar. Og það er, ef til vill,
ekki óhyggilegt, að gera ráð
fyrir, að vér eigum þá við þjóð-
ir, sem í sumu verða oss hættu
legri en Danir. Þess vegna
skiptir miklu, að vér í loka-
baráttu vorri við Dani beitum
„vopnum guðanna" eða þeim
vopnum, sem eigi verður efað
um, að séu vopn drengskap-
ar og þjóðargöfgi. En hvað
sem því líður, er víst, að sjálf-
stæðisbaráttu vorri lýkur ekki,
meðan vér viljum vera sjálf-
stæð menningarþjóð, ekki
fremur en fjárgæzlu nokkurs
einstaklings lýkur fyrr en á
banadægri hans, nema ef hann
er sviptur fjárforræði, sökum
ellihnignunar, geðbilunar eða
ráðleysis.
Nú er það auðvitað hinn mesti
vandi að skera úr, hvað er
drengskapur og hvað er ódreng-
skapur. Vísindaaðferðum verð-
ur ekki beitt á slíkum vettvangi.
Næmleikur einstaklinga og
þjóða í þeirri grein er geysi-
misjafn, eins og aðrir hæfileik-
ar þeirra eru mismiklir og ólík-
ir. Og iþá er menn eða þjóðir
greinir á í því efni, væri æski-
legt, að öll rök og dæmi væru
vandlega könnuð og hugsuð. í
iþessu efni er risinn mikill á-
greiningur í skilnaðarmáli voru.
Ýmsum finnst það hvorki
drengilegt, djarfmannlegt né
stórmannlegt, að skilja alger-
lega við Dani án annarra um-
ræðna en þeirra orðsendinga,
sem farið bafa á milli ríkis-
stjórna Íslands og Danmerkur.
Verið getur, að sumir séu ör-
uggir um, að þjóð vor ynni mál
sitt á lögfræðlega vísu, ef því
væri skotið til gerðardóms. Hitt
veit þó alþjóð, að löglærða menn
greinir alvarlega á um rifting-
arrétt vorn. Og því má ekki
igleyma, að það er eins konar
„vis major,“ er veldur því, að
vanefndir hafa orðið af Dana
hálfu í fullnægingu samnings-
ins frá 1918, ef hægt er með
réttu að kalía slíkt vanefndir.
En „líf er eftir þetta líf,“ var
mælt forðum. Þótt það væri
mikilsvert, að vér ynnum mál
vort fyrir gerðardómi, er til
réttur ofar þeim rétli. Annars
er það grunur minn, að í mörg-
um foringjum hraðskilnaðar-
rnanna og málsvörum þeirra,
ein|hvers staðair neðst í hug-
skoti þeirra, lejynist ofurlítill
ótti við að, ef til vill, sóu þeir
ekki alls kostar á réttri leið.
Stóryrði, hrópyrði um andstæð-
inga, skortur á umburðarlyndi
og frjiálslyndi við þá vekja slík-
an grun. Ef hraðskilnaðar-
menn væru óbifandi í trú sinni
ó réttleika aðferðar isinnar,'
myndi þeir fagna færi á
að leiðrétta misskilning and-
stæðinga sinna og meinvillur,
og þeim veittist með sliku
lagi fcostur á að glæða skiln-
ing þjóð|ar sinnar iá málsltað
sínum. Þeir myndu þá, í hæsta
lagi, brosa góðlátlega að tregðu
vor, hinna skilningstregu. Ef
þeim væri annasit um að kom-
la|st hér að réttri niðlurstöðu,
væru þeir jafnan búnir og boðn-
Frh. af 4. síðu
staðreynd, að ísléndingar til-
heyra hinni norrænu þjóðafjöl-'
skyldu. Og vissulega mun þeim
vera ríkast í huga að rækja vel
frændsemisskyldunar við hin
Norðurlöndin. Það mun verða
þungsótt að fá þá til að segjast
úr lögum við nánustu frændþjóð
ir sínar, þó að hugur þeirra
standi til vinsamlegra skipta við
allar þjóðir heims, og þá ekki
sízt engilsaxnesku stórveldin,
sem þeir eiga svo mikið undir
nvað öryggi þeirra snertir.
ennilasar
fyrirliggjandi.
Lífstykkjabúðin b.f.
Hafnarstræti 11. — Sími 4473.
Sendisveinn óskast
strax tií Iéttra seodiíerföa
hálfan daginn.
Upplýsingar á afgreiðslunBii.
Áiþýðublaðl. — Simi 4900.