Alþýðublaðið - 17.02.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞYPUBLAÐIB
Fimmtudagur 17. febráar 1943
Guðmundur G. Hagalín ;
Höfundur útvarpssögunnar.
Jolian Falkberget norskt námamatlarinBB, sem
varH bæði stérskáM eg stjóramáiamaður.
Otgeíandi: AlþýSuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson. '
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýöuhúsinu við Hverfisgötu.
Bímar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Símar afgreiðslu: 4908 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Hafa orð þeirra
ekkert gildi ?
HVAÐA GILDI hafa gefin
loforð ög gerðir samningar
íslenzkra stjórnmálamanna?
Þessa spurningu leggja margir
fyrir sig í dag, eftir það, sem
síðast hefir gerzt á alþingi í
skilnaðarmálinu.
*
Vikum saman hefir verið
unnið að því að því er Alþýðu-
flokksmenn hafa álitið, að ná
samkomulagi á alþingi um af-
igreiðslu skilnaðarmálsins og
lýðveldisstjórnarskrárinnar í
því skyni að skapa sem mesta
jþjóðareiningu um þessi örlaga-
riku og viðkvæmu mál. Og síð-
astliðinn laugardag virtist þetta
samkomulag vera fengið , að
minnsta kosti milli Alþýðu-
flokksins, Framsóknarflokksins
og Sjálfstæðisflokksins. Þannig
litu í öllu falli þingmenn Al-
iþýðuflokksins á það, og að þeir
höfðu til þess gildar ástæður,
má vel marka á því, að Gísli
Sveinsson, formaður skilnaðar-
nefndar sameinaðs þings, viður-
kennir alveg afdráttarlaust í
viðtali við Morgunblaðið í gær,
að „áljangurjnn af sajhatölum
og samningaumleitunum11 hafi
,,um næstliðna helgi“ verið orð
inn sá, „að samkomulag mátti
kalla innan nefndanna . . . um
að allir flokkar þingsins vinni
saman að afgreiðslu þessara
mála“ á þeim grundvelli, sem
hann tiltekur og er algerlega
samhljóða þeim, sem ALþýðu-
blaðið skýrði frá á sunnudag-
inn.
Þetta samkomulag var í þrem
ur liðum ll) Þjóðaratkvæða-
igreiðsla um sambandsslitin
skyldi ekki fara fram fyrr en
eftir 20. maí í vor. 2) Flokkarn
ir skyldu feeita sér fyrir sem
mestri jákvæðri þátttöku í
henni. 3) Það ákvæði, að lýð
veldisstjórnarskráin skuli
ganga í gildi 17. júní í vor,
skyldi tekið út úr stjórnarskrár-
frumvarpinu, en það sett í stað-
inn, að lýðveldisstjórnarskráin
öðlist gildi, þegar alþingi ákveð-
ur, eftir að hún hefir verið sam-
ur liðum: 1) Þjóðaratkyæða-
greiðslu.
❖
Sem sagt: Þetta var orðið að
samkomulagi síðastliðinn laug-.
ardag, að minnsta kosti á miili
Alþýðuflokksins, Fralmsókiiar-
flokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins. En svo líða tveir dagar. Þá,
á mánudaginn, flytja forystu-
menn Framsóknarflokksins og
Sjálfstæðisflokksins á alþingi,
í félagi við forsprakka komm-
únista, tillögu til þingsályktun-
ar um skipun nefndar til að
annast undirbúning hátíðahalda
17. júní í vor, „vegna gildis-
töku lýðveldisstjórnarskrár ís-
lands þann dag“, eins og það er
orðað í þingsályktunartillög-
unni!
Hvað eiga nú heiðarlegir
menn að hugsa um slíka fram-
komu?
Gísli Sveinsson reynir að
klóra yfir þennan loddaraleik
með skírskotun til þess, að for-
ystumenn hraðskilnaðarflokk-
1. ' / ,
NORSK SKÁLD: Björnson,
Ibsen, Lie, Kielland — allt
eru þetta mjög kunn nöfn með-
al þórra manna hér á landi, en
einnig kannast f jölda margir við
Wergeland, Aasen og Garborg,
Aftur á móti eru þeir fáir, sem
vita nokkur deili á Amalie
Skram, sem var nokkurn veginn
jafnaldra þeim Kielland og
Garborg, og verður að teljast
til norskra stórskálda vegna
hins mikla skáldverks, Helle-
myrsfolket, (I—IV). Af næstu
tveim skáídakynslóðum Norð-
manna kannast svo allir við
Knut Hamsun og Sigrid Und-
set — og einnig Johan Bojer.
Hins vegar eru þeir ekki
margir hér á landi, sem kunna
nokkur skil á Hans Kinck, og
flestir hinna fáu, sem vita um
hann nokkuð verulegt, þekkja
hann einungis sem höfund
mjög merkilegra greina um
ýmsar af persónum íslendinga-
sagna, en Kinck var mikið og
merkilegt skáld og spekingur
að vita, — og einn af hinum
mestu áhrifamönnum Norð-
manna um bókmenntir og
menningarleg viðhorf. Gætti
áhrifa hans mjög mikið hjá
allmörgum norskum höfun'dum
—■ og þeim ekki af lakara tagi
— og telja má, að hann hafi
að ýmsu breytt skilningi Norð-
manna á skapferli og menningu
þjóðarinnar frá upphafi vega.
Þá er Olav Duun svo til óþekkt
ur hér á landi. Hinu ágæta
skáldi, Gunnari Gunnarssyni,
fannst svo mikið til um Duun,
að hann tók sig til fyrir svo
sem áratug og þýddi eftir hann
bók á dönsku, en bækur Duuns
— og ekki sízt sú, er Gunnar
þýddi — eru erfiðar viðfangs,
og er það áreiðanlega ekki að
gamni sínu gert eða til að afla
sér nokkurra króna að taka sig
til og þýða slík skáldrit. Ann-
ars skal þess getið, að pró-
fessor A. H. Winsnes segir, að
skáldsögur Duuns séu eitt af
stóryirkjunum í bókmenntum
tuttugustu aldarinnar, en
Winsnes er einn af þremur höf-
undum hinnar miklu norsku
bókmenntasögu, sem Asche-
hougs-bókaverzlun gaf út
fyrir nokkrum árum. Loks var
svo Johan Falkberget, höfund-
ur útvarpssögunnar, langflest-
um íslendingum með öll-u ó-
kunnur, allt til þessa, svo að
ekki sé nefndur Kristofer Upp-
dal, §em hefir drýgt þá dáð
að lýsa í margþættu, sérkenni-
legu og stórmerku skáldverki,
Dansen gjenom skuggeheimen,
upplausn hins gamla bænda-
þjóðfélags í Noregi, lífi flæk-
ingsverkamanna — hinna rót-
lausu bændasona — og hinni
miklu nýsköpun, verkalýðs-
hreyfingunni, sem fyrir um
það bil áratug leiddi að lokum
til valdatöku alþýðunnar í
Noregi: verkamanna og sjó-
manna — og að miklu leyti
bænda.
2.
Ég man það glögglega, hvar
og hvenær ég heyrði Johan
Falkberget nefndan í fyrsta
skipti.
Sumarið 1918 var ég blaða-
maður við dagblaðið Fréttir,
sem út var gefið í Reykjavík.
Ég þóttist hafa talsvert fé í
höndum og hafði á leigu stórt
og bjart kvistherbergi í Iðnó.
Síðla vors kom Stefán frá
Hvítadal til Reykjavíkur.
Hann hafði þá ekki dvalið þar
árum saman, verið í Noregi og
vestur í Dölum og strítt við
dauðann. Nú var hann hress
og furðu glaður. Ég hafði ekki
þekkt Stefán áður, en við
kynntumst í Unuhúsi. Hann
las þar ljóð og brot úr ljóðum,
og hrifinn varð ég. Hann á-
kvað að gefa út ljóðabók, og
hún kom út um haustið. Það
voru Söngvar förumannsins.
Það varð að ráði, að Stefán
skyldi vera herbergisfélagi
minn um sumarið, en borða í
Unuhúsi. Og þar var yfirleitt
komið á kvöldin. Þá var margt
talað, mikið ort, en sátt og sam-
lyndi ríkjandi. Menn voru róm
antískir, framtíðin óljós og ó-
viss, en veröldin svo fögur, að
menn gátu ekki varizt tárum —
sízt í Ijóði. . . . En Stefán var
fullmótaður og oftast ógrátandi
í sínum ljóðum, þó að klökkvi
væri raunar í rómnum.
Stefán fór nú að starfa að
því að búa kvæði sín undir
prentun. En það var seinlegt
verk, því að mörg af hinum
eldri kvæðum sínum kunni
hann ekki sjálfur nema í brot-
um, en átti aðeins sárfá í hand-
riti. Hann hitti svo að máli vini
sína frá fyrri dögum, og man
ég, að sérstaklega urðu þeir
honum að liði, Erlendur Guð-
mundsson, sonur Unu og Unu-
húss, Þórbergur Þórðarson, rit-
höfundur, og Árni Óla, ritstjóri.
En svo var sá annar vandinn,
að ýmis af hinuxn nýrri kvæð-
um átti Stefán líka í brotum,
og sum voru óort — að mestu.
Hann hafði því ærinn starfa og
vanda, og ékki kastaði hann
höndunum til kvæða sinna,
hvort sem hann var við nýsmíði
eða bræddi saman gömul eða
nýleg brot.
Ég var vanalega úti á tíman-
um frá eitt til fjögur, fimm
eftir hádegi. Þá sat Stefán oft-
ast við, en stundum vildi það
verða, að til hans kæmu menn
og ýmist settust upp eða vildu
fá hann með sér út. Þess vegna
var það, að hann bað mig
stundum að loka sig inni, þegar
hann fann sig sérlega á valdi
andans.
Ég man það svo, að dag einn,
þegar ég kom heim, hafði
Stefán lokið við kvæðið „Hjarta
rím“, sem ekki var nýtt, en
hins vegar hafði ekki verið
nema í brotum. Og nú las
skáldið fyrir mér kvæðið, og
ég ljómaði því meir, sem lengra
leið á lesturinn. Það hygg ég,
að ekki hafi verið erfitt að gera
sér í hugarlund að lestrinum
loknum, hvernig mér líkaði,
enda komst Stefán, sem hafði
verið dálítið beiskur, þegar ég
kom heim, í mjúkt skap og
ÞJÓÐVILJINN spyr í fyrir-
sögn fyrir aðalritstjórnar-
grein sinni í gær: „Hvað er á
seyði í sjálfstæðismálinu?“ En
greinin, sem á eftir fer, ber það
með sér, að mikið hefir komið
á blaðið við þá frétt, sem Al-
þýðuiblaðið birti á sunnudag-
inn, að samkomulag hefði á
laugardaginn verið komið á
með Alþýðuflokknum, Fram-
sóknarflokknum og Sjálfstæð-
isflokknum um afgreiðslu skiln
aðarmálsins á þeim’ grundvelli
að fresta þjóðaratkvæðagreiðslu
um sambandslit fram yfir 20.
maí og taka ákvæðið um gildis-
töku lýðveldisstjórnarskrárinn-
ar 17. júní út úr stjórnarskrár-
frumvarpinu, sem nú liggur
fyrir í þinginu. Þjóðviljanum
hefir bersýnilega þótt það vera
ill tíðindi, að eygður væri
möguleiki á þjóðareiningu um
skilnaðarmálið, þvi hann skrif-
ar:
„Eftir umræðurnar á þingi um
stjórriarskrármálið var Alþýðu-
flokkurinn á algeru undanhaldi í
þessu máli og auðséð að þeir fáu
leiðtogar hans, sem gegn lýðveld-
isstofnun stóðu, voru gersamlega
einangraðir með þjóðinni. Var nú
um að gera fyrir samtök lýðveld-
isflokkanna þriggja að fylgja mál-
inu fast eftir á þeim grundvelli, er
þeir hlöfðu þegar lagt, og láta eng-
an bilbug á sér finna.
Þessir lýðveldisflokkar komu sér
saman um að láta þj óðaratkvæða-
greiðsluna ekki fara fram fyrr en
seint í maí. Með því var undan-
haldsmönnunum gefið tækifæri til
þess að geta greitt atkvæði með
skilnaðinum. Og ef menn vildu
rétta Alþýðuflokksleiðtogunum
eittlivert hálmstrá til þess að
bjarga sér á frá afstöðu þeirri, er
þjóðin fordæmir hjá þeim, þá var
þetta nóg, — og lítill vafi er á að
þeir þeirra hefðu notað sér það,
sem á annað borð geta hugsað sér
að vera með málinu. Þeim var með
þessu móti gefið tækifæri til að
áQfflýsinoar,
sem birtast eiga í
Alþýðublaðirm,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá,'
Hverfisgötu),
fsrrir M. 7 að kvðldi.
Siisai 4906.
glatt, og tók hann nú að ræða
við mig bókmenntir. Hann hafði
áður talað talsvert um norskan
skáldskap, hafði fyrstur getið
við mig um Herman Wilden-
wey og lesið eftir hann kvæði
af mikilli hrifni. Hann hafði
líka talað um Per Silve, sem
hann dáði mjög, enda hafði
hann orðið fyrir nokkrum á-
hrifum frá honum. Þá hafði
hann minnzt á sagnaskáldið
Jens Tvedt, og hafði hann auð-
heyrilega haft mikið yndi af
hinum sérstæðu bændasögum
hans. Og nú ræddi hann um
skáld, sam hann hafði aldrei
drepið á áður, en lofaði mjög.
— Eli Sjursdotter er yndis-
leg bók, sagði hann og hristi
höfuðið. — Ef þeir skrifuðu
(Frh. á 6. síðu.)
framkvæma sína skilyrðislausu
uppgjöf fyrir þjóðinni á meinlaus-
an hátt.“
Menn taki eftir: Hraðskiln-
aðarflokkarnir „komu sér sam-
an um, að láta þjóðarátkvæða-
greiðsluna ekki fara fram fyrr
en seint í maí“! Það er nú svo.
En hvers vegna kölluðu þeir þá
þingið saman þegar 10. janúar?
Og höfðu þeir ekki allt síðan í
haust talað um þjóðaratkvæða-
greiðslu þegar í vetur? Hvað
kom þá til, að þeir skyldu allt
í einu „koma sér saman“ um
að fresta þjóðaratkvæðagreiðsl
unni? Máske Þjóðviljinn vildi
gefa ofurlítið nánari skýringu á
því? Það skyldi þó aldrei vera,
að Alþýðuflokkurinn hafi með
„undanhaldi“ sínu í umræðun-
um á alþingi og utan þings,
eins og Þjóðviljinn kallar það,
átt einhvern þátt í því?
*
Síðar í aðalritstjórnargrein
sinni í gær ræðst Þjóðviljinn á
Framsóknarflokkinn og Sjálf-
stæðisflokkinn fyrir að hafa
gengið það til móts við Alþýðu-
flokkinn í samkomulaginu á
laugardaginn, að fallast á, að
17. júní yrði tekinn út úr stjórn
arskrárfrumvarpinu, sem gild-
istökudagur hennar, og sakar
þá um „alvarlegt athæfi“ í sam-
bandi við það. Þjóðviljinn seg-
ir:
„En, ef Alþýðublaðið hermir
rétt, þá hafa þeir flokkar, sem
fram til þessa störfuðu í samtökum
lýðveldisnefndarinnar með Sósíal-
istaflokknum, gert sig' seka um
mjög alvarlegt athæfi, til þess eins
auðsjáanlega að auðvelda Aiþýðu-
fjokknum uppgjöfina.
Framsókn og íhaldið virðist
hafa gengið inn á að fella ákvæðið
um 17. júní burt úr stjórnar-
skránni. En það myndi þýða, —
þó þingsályktunartiílaga um stofn
un lýðveldisins 17. júní væri sam-
Frh. á 6. stö*.
anna hafa aldrei dregið neina
dul á það í viðræðunum við for-
ystumenn Alþýðuflokksins, að
þeir myndu eftir sem áður
halda fast við 17. júní sem gild-
istökudag lýðveldisstjórnar-
skrárinnar, þó að ákvæðið um
það yrði tekið út úr henni sjálfri
En það skiptir bara engu máli í
þessu sambandi, hvað þeir ætl-
ast fyrir. Þeir hafa gert sam-
komulag við forystumenn Al-
þýðuflokksins um það, að í stað
þess ákvæðis, að lýðveldisstjórn
arskráin taki gildi 17. júní, skuli
koma, ,,að hún taki gildi, þeg-
ar alþingi gerir um það ályktun
eftir að þjóðarat-
k v æ ð a g r e i ð s 1 a n h e f i r
farið fram‘‘ (orð Gísla
Sveinssonar sjálfs í Morgun-
þlaðinu í gær). Og hvemig geta
því þessir sömu menn samþykkt
þingsályktunartillÖgu um það \
á þessu þingi áðurenþjóð-
aratkvæðagreiðslan
fer fram, að lýðveldis-
stjórnarskráin skuli taka gildi
17. júní, nema með því að brjóta
heinlínis gefin loforð og gert
samkomulag við Alþýðuflokk-
inn um afgreiðslu málsins?
*
Gísli Sveinsson lýkur viðtali
sínu um þetta mál við Morgun-
blaðið í gær með því að segja,
„að sjálfsögðu sé gert ráð fyrir
því, að umrætt samkomulag
haldist.“ Þetta eru mjög falleg
orð. En hver á að taka þau al-
varlega eftir það, sem gerzt
hefir? Vel má að vísu vera, að
hann og þeir aðrir, sem þings-
ályktunartillöguna flytja, sjái
að sér og taki 17. júní einnig
út úr henni. Þar með gætu þeir
sýnt í verki að þeir vilji virki-
lega, að samkomulagið haldist.
En geri þeir það ekki, verða
þeir að gera sér það ljóst, að
samkomulagið er rofið af þeirra
hálfu, og með öllu ófyrirsjáan-
legt, hvaða afleiðingar það kann
að hafa fyrir afgreiðslu málsins
við fyrirhugað þjóðaratkvæði í
vor.