Alþýðublaðið - 08.03.1944, Blaðsíða 6

6
Fyrir 6 krónur
á mánuði fáið þið bezta og læsilegasta dagblað lands-
jaas og gildir það verð í Reykjavík og nágrenni. Ann-
arstaðar 5 kr. (Ekki 4 kr., eins og misprentast hafði
í fyrri auglýsingu).
KAUPIÐ ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Vísindin í lífi pjóðanna.

Tveir verkamenn um
Jén Magraússoii skáld-
ið og Iðnaðarmanninn.
(Frh. af 5. síðu.)
1835. Þó var það ekki fyrr en
undir 1880, sem stræti Lund-
únaborgar voru lýst með raf-
ljósum. Clerk Maxwell, sem
var fyrsti prófessor í eðlisfræði
við háskólann í Cambridge,
gerði endurbætur á hinni
fyrstu uppgötvun á vettvangi
rafmagnsins og segulmagnsins
árið 1865. Herz jók svo við þátt
hans aftur árið 1888, en þó
komu þráðlaus símskeyti eigi
til sögu fyrr en árið 1890. Eftir
það hefir hver uppgötvunin
rekið aðra.
Því fer alls fjarri, að hin
hreinu vísindi séu gróðafyrir-
tæki að öllum jafni fyrir þá,
sem helga þeim kraft sína. Það
orsakast af því, að starf margra
manna, er hefir tekið mörg ár,
verður til að koma áður en
unnt er að fullkomna verk það,
sem að er unnið. Verkfræðing-
ar þeir, sem stjórna byggingu
skipa, byggja á þekkingu, sem
á sér tvö hundruð og fimmtíu
ára sögu, eða allt frá dögum
Newtons til vorra tíma. Ef til
vill ætti ég að kveða þannig
að orði, að þeir byggðu á þekk-
ingu, sem ætti sér tvö þúsund
ára sögu, eða allt frá því að
Arkimedes var uppi. Þegar
þessa er minnzt, liggur það í
augum uppi að menn þeir, sem
öfluðu þessarar þekkingar kyn-
slóð fram af kynslóð hafá ekki
auðgazt á þeirri iðju sinni.
Það er næsta skiljanlegt, að
hin hreinu vísindi hafi löngum
átt örðugt uppdráttar fjárhags-
lega. Þó munu flestir vera sam-
mála um mikilvægi þeirra
fyrir einstakar þjóðir og mann-
kynið í heild. Þetta orsakast af
því, að þótt einhverjir vilji
verða til þess að styðja slíka
starfsemi, geta þeir ekki vænzt
þess að njóta góðs af framlagi
sínu, þar eð þróun þessara mála
tekur jafnaðarlega svo langan
tíma, sem raun ber vitni.
Copernicus gat ekki selt einka-
rétt á þeirri uppgötvun sinni,
að jörðin snerist kringum sól-
ina. Sömu sÖgu er að segja um
uppgötvun Newtons á þyngdar-
lögmálinu. En þegar fram liðu
stundir, sannfærðust menn um
það, hversu mikilvægt starf
þessara manna raunverulega
var. Það olli þáttaskiptum
meðal annars í hagnýtum efn-
(um eins og siglingum til dæmis.
Uppgötvanir þessar urðu meðal
annars til þess, að nýjar starfs-
greinar komu til sögu og eru
enn við líði. Mikilvægi þeirra
verður því aldrei metið til
fjár.
Ég hefi hér gert grein fyrir
því, hversu hin hreinu vísindi
skipta miklu máli fyrir hin
hagnýtu vísindi. En ég get ekki
skilizt svo við þetta mál, að ég
geti ekki jafnframt mikilvægis
hinna hagnýtu vísinda fyrir hin
hreinu vísindi. Þegar ljúka
skyldi uppgötvuninni um raf-
magnið var það til dæmis mikl-
um erfiðleikum háð að finna
nothæfa rafmagnsþræði. Fara-
day lýsir því í dagbók sinni, að
hann hafi vafið þráðum um
segulstálið, sem, að því er ég
bezt veit, eru enn í dag notað-
ir í kvenhatta. Sömu sögu er
að segja um aðrar uppgötvanir
og aðra hugvitsmenn. Það að
hin hreinu og hagnýtu vísindi
fylgist að, gefur fyrirheit um
nýjungar og framfarir, sern
munu ef til vill eigi síður móta
líf vort og framtíð en uppgötv-
anir þær, er lögðu grundvöll
að hinum nýja iðnaði, gerðu á
sínum tíma. Hér er því ekki um
andstæður heldur samstæður
að ræða.
Þess ber að minnast, að vís-
indalegar uppgötvanir eru ekki
því að þakka, að'einhver ein-
stakur maður vinni þrekvirki
af einskærri tilviljun. Þar verð-
ur þáttur margra til að koma.
Vísindalegum uppgötvunum
liggja til grundvallar þarfir og
siðir menntaðra þjóða. Þær eru
og mjög mikið undir því komn-
ar, að vísindamennirnir njóti
velvilja og fulltingis þjóða sinna
og þeirra, er hafa forustu þeirra
með höndum. Aukin menntun
og betri skipun fjármála er
mikið atriði fyrir vöxt og við-
gang vísindanna. Vér nútíma-
menn eru ekki forfeðrum okk-
ar atorkusamari né dugmeiri.
En vér höfum aflað okkur
meiri þekkingar úr ríki náttúr-
unnar síðustu hálfa öld er for-
feðrum okkar tókst að afla sér
á fimmtán öldum samkvæmt
okkar tímatali. Og við munum
engan veginn setjast í helgan
stein, þótt merkum áföngum á
vettvangi vísindanna hafi þeg-
ar verið náð. Vér munum þvert
á móti leggja á það áherzlu að
skapa vísindamönnunum sem
bezt starfsskilyrði fullvissir
þess, að enn má vænta mikilla
n.Ýjunga og framfara frá þeirra
hálfu. Vísindin eiga eftir að
verða sterkari þáttur í lífi þjoð-
arma .en nokkru sinni fyrr, og
þeir snillingar, sem helga þeim
fræðum líf sitt og starf, munu
í komandi framtíð vinna nýja
/og stærri sigra til heilla og
hamingju fyrir gervallt mann-
BLANNES Á HORNINU
Frh. af 5. síðuj
við borun eftir vatni og undirbún-
ingsframkvæmdir. Búið var að fá
leyfi fyrir bor, en hann er enn
ekki kominn. Talið er að’ hægt
verði að ná miklu betra vatni en
er í þessum brunni og er þá mein-
ingin að dæla því um þorpið með
rafmagni. Var mér sagt áð nú væri
unnið að þessu.
STARF SJÓMANNA er svo erf-
itt og vinna þeirra sjóðaleg, að
það verður að búa vel að þeim.
Það hefur að vísu aldrei verið gert
og fullyrt er við mig að þetta sé
sízt verra í Sandgerði en í öðrum
verstöðvum, en það er engin bót
í máli. Ég get ekki betur séð en að
hér verði um að bæta. En allir
verða að gera skyldu sína. Eig-
endur verstöðvarinnar og sjómenn
irnir. Umgengnismenning er eitt
fyrsta skilyrðið. Ef hún er í lagi
þá mun ekki þolað að vanræktar
séu frumstæðustu kröfur manna
um sómasamlegt líf.
Hannes á horninu.
Áheit
á Strandarkirju, gamalt og nýtt,
frá Þ. kr. 45.00.
Sænsk kvikmynd.
Tjarnarbíó sýnir um þessar
mundir ágæta sænska kvikmynd,
sem heitir „Æskan vill syngja“
(En trallande jánta). Aðalleik-
endurnir eru: Alice Baks Nilsson,
Nils Kihlberg og Anna-Lisa Eric-
son. Hefur verið ákaflega mikil
aðsókn að þessari mynd, síðan
byrjað var að sýna hana.
Tvær greinar 'hafa Alþýðu-
blaðinu borizt um Jón
Magnússon, skáldið og iðn-
aðarmanninn, til viðbótar
við hina ítarlegu grein
Guðmundar G. Hagalín.
Eru þær báðaf eftir reyk-
víkska verkamenn, önnur
eftir Magnús Gíslason, hin
eftir Sigurjón S. Svanberg.
Fara greinar þeirra hér á
eftir:
ENN er fallinn maður í val-
inn, sem mikill mann-
skaði er að. Ekki einungis fyrir
nánustu vandamenn hans, held-
ur og fyrir þjóðina alla, því
að Jón Magnússon var einn af
þeim mönnum, sem vann að
dýrmætum arfi handa þjóð
sinni.
Ég veit að það munu verða
ýmsir til að skrifa um Jón
Magnússon nú við fráfall hans,
og það miklu færari menn til
þess en ég. En þó get ég ekki
setið hjá, án þess að leggja orð
þar að, af því að ég þekkti hann
svo vel.
Jón var við beykisnám hér í
Reykjavík, þegar ég kynntist
honum fyrst. Var hann þá nv-
kominn úr sinni síhugstæðu
sveit — Þingvallasyeitinni. Bar
hann þá flest einkenni sveita-
drengsins, sem hann í raun og
veru sleppti aldrei alveg, þó að
hann lifði að mestu -leyti eftir
þetta borgarlífi. —
Um þessar mundir tók Jón
fyrir alvöru að yrkja, og hafði
hann ætíð gaman af að láta mig
heyra kvæði sin, þó að ég væri
ekki skáld, eða dómbær um
ljóðagerð. En ég hefi jafnan
haft gaman af fallegum kvæð-
um, og kvæði Jóns Magnússon-
ar voru þegar í byrjun falleg.
Sum af fyrstu kvæðum hans
birtust í Æskunni og Heimilis-
blaðinu. En svo tóku önnur rit,
sem talin voru meiri bók-
menntarit, en fyrrnefnd blöð,
að sækjast eftir kvæðum hans,
því að Jón var að komast í
skáldatölu, og stóðu þegar von-
ir til að hann yrði gott skáld.
Þær vonir brugðust heldur
ekki, því að Jón Magnússon
varð eitt með fremstu ljóðskáld
um þjóðarinnar á þessum
tíma.
Það hafa þegar komið út
fjórar ljóðabækur eftir Jón, og
mun vera til nægilegt í þá
fimmtu af 'kvæðum, sem hann
hefir ort síðan sú síðasta kom
út. Má þetta kallast mjög mik-
ið af manni, sem jafnan hefir
haft annað lífsst’arf með hönd-
um en ljóðagerðina. En mest er
um það vert, að kvæðin eru öll
mjög vönduð að efni og formi.
Og það munu allir mæla, sem
skyn bera á þessa hluti, að Jón
hafi sífellt verið í framför á
listamannsbraut sinni.
Jón var mesti dugnaðarmað-
ur, að hverju sem hann gekk,
hvort heldur það voru andleg
eða líkamleg störf. Og drengur
var hann góður í orðsins beztu
merkingu, enda hvers manns
hugljúfi, þeirra er honum
kynntust.
Vorið 1930 giftist Jón heit-
mey sinni, Guðrúnu Stefáns-
dóttur frá Fagraskógi. Fóru
þau brúðkaupsför sína á al-
þingishátíðina á Þingvöllum,
og dvöldu þar um vikutíma.
Hygg ég að Jón hafi hvergi
fremur kosið að eyða þessum
fyrstu sæludögum hjónabands-
ins en einmitt þarna við
Hvannagjáarbrekkur, sem hann
unni svo heitt.
Jón mun jafnan hafa talið
sig mjög lánsaman, að bindast
samvistarböndum við sínía á-
gætiskonu, enda var heimilis-
líf þeirra til fyrirmyndar. Þar
var jafnan gott að koma, og
mun flestum hafa fundizt þeir
vera þar eins og heima hjá sér
— alít var svo hlýtt og lát-
laust. í
Jón átti við vanheilsu að
stríða allmörg ár að undan-
förnu, en hann bar krankleika
sinn með karlmennsku og still-
ingu, og vann með sínum með-
fædda dugnaði meðan stætt
var.' Síðastliðið ár var heilsan
orðin svo lömuð, að hann varð
að vera rúmliggjandi langa
tíma,- ýmist í sjúkrahúsi eða
heima.
Síðustu mánuðina vann hann
liggjandi í sæng sinni, að
nýrri útgáfu á öllum ljóðmæl-
um sínum, sem hann mun hafa
gert ráð fyrir að kæmu út á
þessu ári, hvernig sem færi. —
Nokkrum dögum áður en hann
fór á sjúkrahúsið til uppskurð-
ar, kom ég til hans. Var hann
þá að yrkja kvæði, sem mun
hafa orðið hans síðasta kvæði.
Var það ættjarðarkvæði, og
átti að nefnast: ísland. Hann
lofaði mér að heyra það, sem
búið var af því, og fannst mér
það dásamlega fallegt. Sagði ég
að þetta kvæði myndi lengi
lifa. Hann var búinn með þrjú
erindi, en sagðist myndi bæta
einhverju við áður en lokið
væri. Vonandi veitist mér tæki-
færi til að sjá og heyra kvæði
þetta síðar, ásamt með öðrum
kvæðum harrs.
Það var ómetanlegur skaði
fyrir fslenzkar bókmenntir, að
missa Jón Magnússon svona
fljótt. Enginn getur vitað hvað
mikið hann hefði átt eftir að
gjöra, ef honum hefði hlotnazt
lengrá líf. Það þýðir aldrei að
reyna til að geta neinar gátur
ur slíka hluti. En hann skilur
þjóð sinni eftir góðan arf, þó
að æfin yrði ekki lengri. Og
þjóðin mun , geyma nafn hans
meðal sinna beztu sona frá
þessum tíma.
Blessuð veri minning hans.
Magnús Gíslason.
IðnaðarDsaðuriiin
VIÐ ÚTFÖR Jóns Magnús-
sonar skálds urðu margir
til að minnast hans sem slíks.
En fáest skáld vor, þótt í fremstu
röð séu, lifa á skáldskapnum
einum saman, og svo var og
um Jón Magnusson. Æfiskeiði
hans, hinu ytra eða sýnilega,
mun einkum mega skipta í
þrennt: sveitaveruna. iðnaðar-
mannsferilinn • og kaupsýsluár-
in.
Nú kynntist ég ekki Jóni
Magn.issym fy"r en hann hafði
runnið hið fyrsta skeið æfi sinn-
ar, sem á kafla mun ’hafa verið
honum all erfitt. En með því, að
rétti efniviðurinn hefir í hon-
um verið, munu þeir erfiðleik-
ar, ásamt þeirri gæfu hans, að
eíga óvenju góða móður, ein-
mitt hafa átt sinn drjúga þátt
í því að skapa úr honum þá
heilsteyptu persónu, sem hann
náði að verða og var til hinstu
stundar.
Það er sem iðnaðarmanns og
frábærs samstarfsmanns, sem
mig á þessari stundu, langar til
að minnast Jóns ]\/r---
með nokkrum hversdagslegum
orðum.
Árið <1916 hóf hann nám sitt
í beykisiðn hjá Jóni heitnum
Jónssyni beyki, og lauk því eins
og venjulegt er um iðnaðarnám
á 4 árum. Þau árin var mikið
að gera í þeirri iðn, og þurftu
þeir ekki að vera neinir veifi-
skatar, sem skiluðu þar full-
komnu dagsverki, sem þá var
kallað. En sá sem síðar kvað
(er hann var að grafa fyrir
grunni húss síns að Bjargarstíg
7): „Þótt mér sterkir steinar
Miðvikudagur 8. marz 1944.
standi mót, á ég afl, að sigra
allt það grjót“, stóð hér engum
að baki sem burðarmeiri virt-
ust vera í flýti við hin erfiðu
störf, og ekki var það á kostn-
að handbragðsins, því vart gat
betri frágang á smíðisgripum
en einmitt hjá honum. Jón
Magnússon vann ekki störf sín
með ól'und eða hangandi hendi,
enda hefði það verið ólíkt þeim
er kvað: „iSöm er iðjan, ætíð
ný óskagyðja mannsins...“ og
,, . . . Starfið er minn styrkur,
stál og rönd.“
Margt ljóða sinna, frá hinum
fyrri árum a. m. k., mun Jón
hafa kveðið við störf sín, en
eigi vann hann þá ver en ella,
nema síður væri. Þannig varð
t. d. Steðjahreimur, hið langa
og snjalla hringhendukvæði
bans, til að mestu leyti. Yorum
við þá tveir einir að sama starfi.
Gjörðist hann þá þögull um
stund, en tók síðan að smá
kíma til mín, og er ég inti liann
eftir hvað að honum gengi,
hafði hann yfir fyrir mér 3—4
vísur úr þessu kvæði. Og áfram
dundu höggin á steðjanum með
sýnu meira krafti en fyrr, og
vísunum fjölgaði jafnt og þétt,
þar til mynduð var upnistaðan
í þessu kunna kvæði hans.
Það var eftirtektarvert hversu
ávallt fór vel á með þeim nöfn-
um, Jónunum, nemanum og
meistaranum, hinum unga
manni nýkomnum úr sveitinni
og hinum aldraða manni, sem
dvalizt hafði svo áratugum
skipti með öðrum þjóðum. Mun
þar hafa komið til greina hið
andlega atgjörfi Jóns Magnús-
sonar, sem snemma kom í ljós,
ekki síður en starfsleikni hans.
Einhverju sinni er gamli
maðurinn var eitthvað úrillur
við starfsmenn sína, varð hon-
um að orði: ,,Það .er jú eini
maðurinn, sem svarar vísilega,
Jón Magnússon.“ (íslenzkan að
vonum ekki góð eftir um 30
ára dvöl erlendis og á heims-
höfunum). En meiningin er
auðskilin. Þessum unga manni
treysti hann alltaf skilyrðis-
laust, jafnvel þótt kastaðist í
kekki við ýmsa aðra, sem átti
sér þó sjaldan djúpar rætur og
var fljótt að firnast. Mátti og
glöggt marka það af minning-
argrein er Jón Magnússon rit-
aði um nafna sinn látinn 1929,
skömftiu eftir að hann lauk
sínum eigin iðhaðarmannsferli
og fór inn á kaupsýslubrautiná,
að þetta traust þeirra nafnanna
var gagnkvæmt.
Og hvernig átti annað.jað.;
vera? Ég þekki engan, sem ekki
var hlýtt til Jóns Magnússonar
og virti hann. Ekki fyrir það,
að hann var hið verðandi þjóð-
skáld (því skáld geta vitanlega
verið upp og ofan menn eins og
aðrir), heldur vegna mannkosta
hans, því Jón heitinn var vissu-
lega hvort tveggja í senn, gott
skáld og hið mesta valmenni.
Skáldskapurinn og lífið var
honum eitt hið sama, heilög
köllun. Hvorugt misnotaði
hann. Hvort tveggja var í þjón-
ustu fains góða, fagra og hreina.
Klúryrði eða óhreinar hugsanir
er ófinnanlegt í ljóðum hans,
heldur ber þar hver ljóðlína
vott um siðfágun og heilbrigt
hugarfar. Þakjkir og kveðjúr.
S. Svanberg.
Ullarkjólaefni
og silkiefni í mörgum litum.
Unnur
(horai Grettisgöíu og
Barónsstígs).
Ofbreiðið Albýðubiaðið.