Alþýðublaðið - 09.06.1944, Blaðsíða 7

Föstudagúr .9. gúní! 1944;
Næturlæknir er í Læknavarð-
atofunni, sími, 5030.
Næturvörður er í Lyfjabúðinni
Iðunni.
Næturakstur annast Litla bíla-
stöðin, sími 1380.
ÚTYÁRPIÐ:
12.10—13.00 Hádegisútvarp.
15.30—16.00 Miðdegisútvarp.
19.25 Hljómplötur: Harmóníkulög.
20.35 Erindi: Um skátahreyfing- I
una og Baden Powell (Þor-
geir Ibsen kennári).
20.25 Ávarp frá þjóðhátíðarnefnd
(Guðlaugur Rósinkranz).
20.55 Strokkvartett útvarpsins:
Þjóðlög eftir Kassmeyer.
21.10 Takið undir. Æfing undir
þjóðhátíðarsöng á Þingvöll-
um 17. júní(Þjóðkórinn —
Páll ísólfsson stjórnar).'
21.35 Sönglög eftir Brahms.
21.50 Fréttir.
22.00 Symfóníutónleikar (plötur):
a) Symfónía nr. 7 í C-dúr
eftir Schubert. b) Rósa-
munduforleikurinn eftir
sama höfund.
Heimilisritið,
marz—maí heftið er komið út. f
ritinu eru fjölmargar þýddar smá-
sögur og greinar. Þá er í (þessu
hefti framhald af Berlínardagbók
blaðamanns, en hún hefir birzt í
þrem heftum áður.
Happdrætti Háskóla íslands.
Á morgun ki. 1 verður dreigð í
4. flokki happdrættisins, og verða
engir happdrættismiðar afgreiddir
þann dag. í dag eru því allra síð-
ustu forvöð að kaupa miða og end-
urnýja.
Á Sjómannadaginn
voru gefin saman í hjónaband
Guðrún Sigríður Pétursdóttir frá
Skammbeinsstöðum og Ágúst Auð-
unsson sjómaður frá Svínhaga.
Heimili þeirra er á Laugaveg 98.
Jén Sfarfeots.
Frh. af 2. síðu.
menning. Betri skip. Virðing al-
jþingis. Gildi íslandssögu. Far-
sæld 'þjóðanna. Almenningsálit.
Kostað hefir verið kapps uam
að gera úr þessu snyrtilega og
fagra hók. Er hún á fjórða
ihundrað blaðsiíður í stóru broti
JÓg í ágætu handunnu bandi.
Rit Jóns Sigurðssonar hafa
hingað til verið of dreifð og of
•óaðgengileg og lítt kunn. Nú
gefst öllum kostur á að kynn-
ast þeirn, enda hafa þau sér-
stakt gildi s>em heimildarrit og
tótiíðarit á þeim tímamótum,
þegar lýðveldið er stofnað.
Þessi nýja bók, „Jón Sigurðs-
son í ræðu og riti“ er bók eftir
Jón Sigurðsson og um hann.
Kosning frinaSar-
manna!
Fih. af 2. síðu.
<og sjá um, að allir verkamenn
viti af henni með nægum 'fyrir-
vara. Á vinnustöðvum, þar sem
enginn trúnaðarmaður er, þurfa
verkamenn sjálfir að skipu-
leggja kosninguna.
5. Kjörin er sá, er flest at-
kvæði fær. Séu atkvæði jöfn,
ræður hlutkesti.
6. Úrslit kosninganna á hverj
um vinnustað tilkjrnnist félags-
stjórn skriflega og undirritist
af tveimur félagsmönnum úr við
komandi vinnuflokki.
7. Þar sem nýir vinnuflokkar
eru myndaðir þurfa verkamenn
að kjósa sér trúnaðarmann þeg-
ar í stað.
8. Fari trúnaðarmaður af
vinnu9tað eða úr vinnuflokki,
er hann skyldur að sjá um kosn
ingu trúnaðarmanns í sinn stað.“
Nokkur minningarorð.

a
G UÐMUINiDUR V. KRIST-
JiÁNlSSiGN úrsmiður hér í
bænum var greftraður laugar-
daginn fyrir hivítasunnu. Þetta
hefir sjállfisagt farið fram hjá
flesrtum, svo sam vonlegt er,
því að maður sá átti sér ek-ki
mikla sögu hið ytra, hafði ekki
staðið í neinum framkvæmdum
og aldrei gegnt opinberum
störfum eða látið á sér bera á
neinn veg á þeim vettvangi,
sem á bvfla augu almennings.
Og atvinnu siína stundaði hann
einnsamall og í kyrrþey. En
samt er það nú svio, að þeir,
sem hann þekktu og á annað
'borð hafa nokkur skilyrði til
að meía andliegan þroska og
menningu, telja hann í röð
hinna beztu og eftirminnileg-
ustu manna, er þeir hafa
kynnzt.
Guðmundur var fæddur í
Troststamsifirði í Suðurfjarða-
hrepp í Arnanfirði hinn 20. dag
maiímánaðar árið 1880, og var
honum vant tveggja daga á sex-
tíu og fjógur ár, þá er hann
lézt. Hann fluttist barn að aldri
með foreldrum sínum að. Bratta
hllíð á Rauðasandi, og ólst hann
upp þar og 1 Sauðlauksdal, unz
hann árið 1898 fór til Reykja-
víkur til lækninga, en hann
hafði fengið hina svonefndu
ensku sýki, en slíðan lömunar-
veiki.
Hionum batnaði svo, að hann
gat komizt ferða sinna með staf
og hækju. Hann nam úrsmíði
hjá Pótri Hjaltested, var sdðan
um hríð úrsmiður hér í bæn-
um, en dvaldi :því neest eitt ár
hjá vini slínum Pétri Oddssyni
kaupmanni og útgerðarmanni í
Bolungalvík. Síðan setti hann
upþ úrsmiíðavinnustofu á Seyð-
isfirði og var þar mörg ár, en
fluttist loks til Reykjavíkur á
ný og stunidaði hér iðn siína,
unz hann varð berklaveikur og
varð að dvelja á Viífilstöðum.
En enn á ný komst hann til
vinnu, stundaði sömu störf og
áður, en kraftarnir máttu nú
ekki við miklu, og þar kom, að
hann veiktist að nýju, og hann
dó eftir langvarandi vanheilsu
á Liandsspítalanum hinn 18.
maí s. 1.
Þetta mun nú virðasit, fátæk-
leg saga, enda er það svo, að í
rauninni heÆir minnst af því
verið sagt, sem segja má um
Guðmund V. Kristjánsison, og
hér verður ekki við komið að
skýra frá neinu því til nokk-
urrar hlítar, sem merkast var
í fari hans.
Guðmundur þótti snemma
greindur, og lestur bóka var
honum þegar kœrastur alls,
einkum þó þeirra, seim að ein-
hverju leyti viku að vandamál-
um tilverunnar. Sóknarpresitur
• hans reyndist honum vel, og þá
er Guðmundur kom til Reykja-
víkur og naut þar læknishjáíp-
ar hins ágætasta manns, Guð-
mundar Bjöirn'ssonar, þá hér-
aðslæknis, en síðar landlæknis,
rann upp fyrir hinum unga
manni stjarna á himni hugsun-
ar hans og hugsjóna. Guðmund
ur Björnsson var ekki lengi að
finna það, að nafni hans var
ekki aðeins óvenjulegur örlag-
anna Job, heldur Hka sérstak-
ur að greind og hugsun. Sagði
Guðmundur úrsmiður mér, að
ótrúiega miklum tíma hefði
hinn önnum kafni og ágæti hér-
aðslæknir varið til að tala við
drenginn, sem var hrakinn og
hrjláður af forsjóninni — að
því er. virtist •— og læknirinn
lánaði honum bækur og skýrði
og ræddi við hann efni þeirra.
Dönsku mun Guðmundur hafa
byrjað að nema hjá sóknarpresti
sínum, ágætum manni, en e;nsk-
an varð hans eftirlæti. Hann
nam hana fyrst hjá Þorsteini

Guðmundur V. Kristjánsson.
skáldi Erlingssyni, sem varði
ekki -ávallt öllum tímunum í
enskuna og reiknaði ekki held-
ur mínúturnar mjög svo grannt
heldur talaði um bókmenntir
og þjóðfélagsmál. Dáði Guð-
Guðmundur jiafnan gáfur Þor-
steins og góðmennsku, en þó
ekki slízt sannleiksást hans og
þrá eftir réttlæti.
Eins og áður er getið, þótti
Guðmundi það hin bezta
skemmtan að lesa bækur, en
það varð snemima uppi á ten-
ingnum hjá honum, að meta
meira en fagrar bókmenntir
heimspekirit og bækur um sál-
arfræði og trúfræði. Þó var
honum jafnan yndi að góðum
akáld'skap, einkum þeim, þar
sem meiri áberzia er lögð á
myndir, Mkingar og djúphygli
heldur en hið lótta og ljóðræna.
Mest hygg ég, að hann hafi met
ið Einar skáld Benediktsson, en
á síðari árum sínum hafði hann
ekki augnastyrk til að lesa mjög
mikið og þvá las hann Mtt skáld-
skap, mat meira þau rit, sem
voru fyrst og fremst bans yndi
og eftirlæti. Hins vegar var það
honum hinn mesti unaður að
fyriir hann væru lesin fögur ljóð
og ótrúlega vel fylgdist hann
með í þróun íslenzkra bók-
mennta, skildi hana vel og mat
margt það er nýstárlegt þótti,
sem nauðsynlega tilraunastarf-
semi á sviði formsins.
Hann las fyrst almennt um
heimsspeki, sálarfræði og trúar-
brögð, á dönsku og þó einkum
á ensku. Það mál lagði hann við
miklia alúð, og einn vetur var
hann á heimili menntaimanns í
Lundúnum og kynniti sér þá
betur enska tungu en hann hafði
áður átt kost á. Smátt og smátt
hneigðist hugur hans meira og
meira að dulspeki, spiritisma,
guðspeki, stjörnufræði og ýms-
um austrænum fræðum. Og loks
var svo komið, að hin aust-
rænu fræði, trúarbrögð Ind-
verja og Kínverja og trúarleg
heimspeki þeirra og dultrúar-
legur skáldskapur, voru orðin
hans aðalviðfangsefni. Hann
skrifaðist á við enska austur-
landafræðinga og indverska,
japanska og kín|verska heim-
spekinga og dulvitringa — og
er mér kunnugt um, að þeir
tóku fyllilega alvarlega spurn-
ingar og aithugasjemdir þe^sa
úrsmiðs við íshaf norður. Hann
átti og mikið af bókum um þau
efni, sem hann einkutm lagði
rækt við, því að bæði var það,
að ekki voru hér fáanlegar á
söfnum þær bækur, sem hann
hafði hug á að lesa, og svo
fannist honum hann þurfa að
eiga bækurmair, sjá þær jafnan
fyrir sér og vita sig geta grip-
ið tili þeirra, en sú er art allra
sannra bókavina — og er þessi
manntegund bókmenntunum
eins konar tiryggingarsveit. Safn
sitt um Austurlandafræði og
skýld efni, sex til sjo hundruð
bihdi gaf hann Háskóla íslands,
og hefir prófessor dr, phil. Al-
exander Jóhannesson, sem Guð-
mundur kvaddi til sín í sam-
bandi við gjöfina,. tjáð mér, að
þetta muni vera hið merkasta
safn. sMkra fræða á landi hér
og það er hið prýðilegasfá að
búnaði öllum.
Það þarf varla að taka það
fram, að Guðmundur Kristjáns-
son hugsaði mikið um duMn rök
tlQíverunnar. Hinu þykir mér
rétt að skýira frá, að hann hugs-
aði skýrt og skarplega, og hann
var skeimimtilega djaríur og
hugkvæmur, og er það hinn
mesti skaði, að hann skyldi ekki
skrifa neitt samfellt um hugs-
anir sínar og viðihonf, og ekki
mun hann einu sinni hafa tekið
aifirit af bréfum sínum til er-
lendra manna um þessi efni, en
þau voru mörg löng og ýtarleg.
Hleypidóma- og fordómalaust
var hann með öMu, og .hann batt
sig ekki á neinn klafa, hvorki
trúarlega né siðferðilega. Hitt
er annað mlál: Hann efaði það
engan veginn, að á morgun
vetrði aftur dagur. Hins vegar
var honum nokkurt vandamál,
hvernig í dag skyldi stefnt, lif-
að og starfað til þess að morg-
undagurinn yrði sem fegurstur
og heillarlíkastur. Þó er víst um
það, að skilyrði fyrir eiliífðar-
hieill taldi hann réttsýni, mann-
úð, sannleiksást og sannleiks-
leit, og öllum þóim, er hann
taldi stefna að slíku, þó að margs
væri annars ávant um aðferðir
og hátterni, var hann fylgjandi
af hug o.g hjarta. Hluitskipti sitt
harmaði hann aldrei, svo að ég
vissi, og hversu mjög hefði þó
högum hans verið á annan veg
háttað, hins djúpúðga og óþreyt
andi sannleiksleitanda, ef Mk-
amsheilsan hefði staðið í nokk-
urn veginn réttu hlutfalli við
hinn andlega mátt, sem í hon-
um bjó. Ég varð aldrei var við
beiskju í orðum hans eða at-
höfnum, og öllum unni hann
hins bezta gengis. Ég hygg, að
sú hin innri þróun hins dulda
hugsana- og tilfinningastarfs-
ins, hafi að fullu bætt honum.
upp vegtyllur, hús og heimili,
konu og börn — svo rlíkt var
hið innra líf þessa manns, sem
gat þess á engan hátt notið, sem
flestir aðrir telja sér höfuðgleði
og gæfu. í viðmóti var hann á-
vallthinn ljúfasti. Stundum var
svipurinn mjög alvarlegur, en ,
aldrei gremj'Utolandinn, en oft
var hann launkíminn, stundum
fullur gleði og Mfsnautnar. Þið
hefðuð átt að sjá hann tala við
börn, hefðuð átt að sjá, hve
börn sóttust eftir að hitta hann.
Sonur minn, þriggja ára gamall,
kom með okkur hjónum til Guð-
mundar. Næst þegar við fór-
um fram hjá bústað hans, tog-
aði drengurinn okkur þangað
heim. Þegar inn kom sagði hann
og hljóp tiil Guðmundar og flaug
í fang honum:
— Guðmundur klukka, Guð-
mundur klukka!
Já, þið hefðuð þá átt að sjá
svipinn á Guðmundi Kristjáns-
syni.
í þjóðmálum var Guðmundur
jafnan frjálslyndur, en þó hóf-
samur, en honum veittist ekki
örðugt að umgangast þá, sem
höfðu aðrar skoðanir. Hann gat
raunar haft gaman af að rök-
ræða höfuðstefnur og sjónarmið,
en ef í hart ætlaði að fara hjá
þeim, sem hann átti orðastað
við, þá brosti hann laundrjúgt
eins og við barni, og svo var
vindurinn lægður. Hann var
miskunnsamur og umbar þá sem
erfitt áttu í einu eða öðru, og
sumir “þeir, sem voru að ein-
hverju leyti komnir út fyrir
skækil hins venjulega og jafn-
vel æskilega áttu hjá honum
víst athvarf. Þá voru og allir
til hans hjartanlega velkomnir,
sem höfðu hug á andlegum mál
um eða nýsköpun á einhverju
sviði, og myndlist unni hann
sérstaklega.
Þó að Guðmundur hefði ekk-
ert heimili annað en úrsmíða-
stofuna, og þó að hann tæki eng
an þátt í neinni opinberri starf-
semi, kom til hans, ekki fjöldi,

'ieilli 11.1
SKIP/IUTCERÐ
wmwt-B&BPaess
' E

„Helgi"
Tekið á móti flutningi til Vest-
mannaeyja í dag.
aldri, og nókkrir sóttust mjög
en þó allmargt manna að stað-
eftir fundum við þennan sér-
stæða mann og urðu einlægir
og ævarandi vinir hans. Vina-
hóp hans frá Seyðisfirði þekki
ég einkum, og 4il ég sérstaklega
minnast þeirra, sem nú búa hér
í Reyjavík og reyndust' Guð-
mundi slíkir vinir í raun, að
framkoma þeirra er í mím”~
augum, svo órækur vottur
manndóms og vinfesti, að þar
ber ekki á neinn efasp'rcdc>v”ip
skugga. Vil ég þar til nefna
Svein Árnason fiskimatsstjóra,
en þó einkum Hall Hallsson
tannlækni, sem jafnvel á náms-
árum sínum var Guðmundi stoð
og stytta. Af listamönnum, éem
þekktu Guðmund náið og þótt-
ust geta eitthvað til hans sótt
af hreinleika hugans og virð-
ingu fyrir andlegum verðmæt-
um vil ég nefna þrjá af okkar
mestu meisturum og brautryðj
endum í myndlist, einn af hinni
elztu kynslóð, annan af þeirri
næstu og þann þriðja af 'hinni
næstyngstu, þá Einar Jónsson
myndhöggvara, Jóhannes Kjar-
val og Gunnlaug Óskar Schev-
ing. A Seyðisfirði og eins hér í
Reykjavík, kom mjög oft til
Guðmundar Sigfús Sigfússon
-ságnaþulur frá Eyvindará, og
?þótti þeim gamla og sérkenn-
lega manni að þvi hin mesta
fróun, að útausa beiskju hjarta
síns út af vondri og vantrúaðri
veröld fyrir hinum stillta,
kímna og gjörhugula úrsmið,
er gjarnan brá úrsmiðskíki sín-
um fyrir augað og kipraði munn
vikin, þegar alvarlegustu ákær-
unum ringdi sem eldi og brenni
steini yfir hina ungu og spilltu
kyhslóð, sem „spjátraði og spor
aði,. háleit og leggjalöng“ eíns
og>^igfús. Jcomst að orði.
;;l Guðmundur V. Kristjánsson
var, eins og vænta má, þá er
menn hafa heyrt getið þeirra
sjúkdóma, sem þjáðu hann í
æsku, lítill maður og saman-
knýttur. Það er ekkert sérstak-
lega nýtt að sjá slika menn á
götum Reykjavíkur, en það hygg
ég þó, að eftir Guðmundi hafi
þeir menn tekið all-náið, sem
nokkurt auga toafa fyrir svip
manna og hinum ytri persónu-
einkennum. Ennissvipurinn var
hvorttveggja í senn, gáfulegur
og virðulegur, og augun voru
ávallt björt og heið, athugul og
jafnvel hvöss, ef hann beindi
þeim að einhverju sérstöku, sem
honum þótti þess vert, að virða
það fyrir sér allnákvæmlega. En
ef hann t. d. sá barn á götunni,
brá allt í einu ljóma yfir and-
litið frá hinum björtu og blik-
skæru augum, og stundum gat
að líta í þessum ljóma blæ af
hlýrri og hjartanlegri léttúð.
Okkur vinum hans, sem eigum
samvistunum við hann mikið að
þakka, er hann jafnkær í minn-
ingunni í báðum þessum mynd-
um: alvarlegur, skírlegur og
skarplegur, grundandi rök hinn
ar líttræðu tilveru — og hýr,
glettinn, barnslega njótandi, en
um leið skynjandi af djúphyggju
hins þroskaða athuganda lífsins
gróandina í sínxim hálfbroslega,
en þó töfrandi hjúp þeirrar um
sköpunar, sem getur oft og tíð-
um komið álappalega fyrir
sjónir um leið og hún þó felur
í sér og skírskotar til hins mikla
leyndardóms, sem Guðmundi V.
Kristjánssyni var erfið gáta, en
um leið dýrlegt og töfrandi við-
fangsefni: Hvaðan, hverniq og
hvert?
Guðmundur G. Hagalín.