Alþýðublaðið - 20.06.1944, Blaðsíða 4

4
Þriðjudagur 20. júní 1944.
fU{>i)ðtibl<iM5
Ritstjóri Stefán Pétursson.
Símar ritsjórnar: 4901 og 4902.
Ritstjóm og afgreiSsla í Al-
I.ýöunúsinu viö II ‘
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn. I
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906. I
Verð í lausasölu 40 aura. I
I
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Forsetakjörið.
ÞAÐ aUignablik, er tilkynnt
var frá Iiögbergi hinu
forna á istofndegi lýðveldisins á
•laugardaginn, að Sveinn Björns
son íhetfði verið kjörinn fyrsti for
seti íslands, mun verða mörgum
minnlisstætit, sem þar voru stadd
ir; þiví að sjaldan mun mikilil
manntfjöidi ihér á landi haía lát-
ið í Ijós fögnuð sinn og sam-
þykkii á einis ósjálfráðan og þó
voldugan hátt log Iþegár þúsund
imar uimhvertfis Lö.gberg sam-
einuðust lí einu dynjandi húrra-
hróipd og lófaklappi, sem áldrei
ætiaði að linna.
S>að leyndi isér ekki á þeirri
stundu, að hinn nýkjörni for-
setd íslands hetfir á þedan þrem-
ur érum, sem liðin eru síðan
hann var kjörinn til ríkisstjóra
til að tfara með æðsita valdið í
landinu til bráðabirgða, unnið
ítök í hjörtum þjóðarinnar, sem
eru óvenjuleg í þessu dandi per-
sónulegs návígis, nábúakrits og
sundurilyndis á flestum sviðum.
Það er og sannast mála, áð þjóð
okkar mlá hamingjusöm teljast,
að eiga á þeim örlagaríku tiíma-
mótum, isem hún stendur nú á,
slíkan mann, með þeirri reynslu,
sem hann íhafir fengið við Jang-
varandi dvöl erlendis, utan við
aiiar flokkadeiilur hér heima,
'sem fyrsti sendiíherra landsins,
og með því áliti meðal bræðra-
þjóða ökkar á Norðurlöndum,
sem hann hatfði unnið sér þegar
í því emhætti áður en hann
hvarf heim og tók við hinu enn-
þá ábyrgðarmeira og vandasam
ara embætti rlíkisstjóranis. Það
var því áreiðanlega vandfundinn
maður með þjóð okkar, sem isvo
vel var undir það ibúinn að verða
fyrsti forseti ísiands, og vissu-
lega var engan hægt að velja
í það emihætti, sem :í augum
bræðraþjóða okkar á Norður-
löndum hefði verið eins órækt
vitnd og Ihann, að við viljuim
oftir sem áður halda láfram að
vera norræn þjóð, í sem nán-
ustum og bróðurlegustum tengsl
um við allar hinar Norðurlanida
þjóðirnar.
Þetta finnur ytfirgnæfandi
mairihluti iMenzku þjóðarinnar
í dag; og því var fögnuður hins
mikla mannfjölda að Lögbergi á
laiugardaginn, þegar kjör Sveins
Björnssonar til fyrsta forseta
íslands, var gert heyrinkunn-
ugt, svo einlægur og einhuga,
sem heyna mlátti.
En hinu verður ekki neitað,
að sú óeining, sem kom í ljós
í hinum fámenna hópi þing-
mannanna um val hans, var í
ömurlegri mótsetningu við ein-
hug imannfjöldams; enda vonu
þeir fáir, sem ekki létu bæði
undrun sína og vanlþóknun í
Ijós á þeim eina óskemmtilega
þætiti lýðveldisstofnunarinnar.
Svo 'lengi var þó húið að brýna
fyrir rnönnum nauðsyn þjóðar-
einingar á isllíktfi stundu, að þeir
bjuggust ekki við því, að sjáift
alþingi myndi reynast ®vo marg
kliofið um fyrsta flprsetakjörið
og allt að iþví þriðjungur þing-
manna sfeila auðum seðlum við
það.
Hins vegar hefir það ekiki far-
•ið svo dult, að þeir, sem bezt
fylgjast með, hafi ekki vitað, að
langjvarandi makk hefir farið
fram meðal einstakra maona úr
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
«'■ lii —iii i. — ■. ..
Ræoa Sveins Björnssonar forsefa í Reykjavík 18. júní:
L''- ■ . -■ ■'. ; : u * j - ..■ . .
Sagan sannar, að oss hefir jafnan vegnað
bezf, er Ijós frelsisins hefir máft njeta sín
Forsetinn talar fyrir framan stjórnarráðshúsið 18. júní.
ARIÐ 1918 gerðu ísland og Dan
mörk rrieð sér sáttmála, sem
fól í sér ákvæði um, að eftir árslok
1943 skyldi hvoru landanna um
sig frjálst og heimilt að réttum lög
um að ákveða sjálft og eitt, hvort
það samband landanna, sem þá
var um samið, skyldi halda áfram,
éða því skyldi slitið. Þannig semja
lýðfrjálsar þjóðir, sem byggja á
þeirri meginreglu, að hver full-
valda þjóð eigi að ráða öllum sín-
um málum sjálf og ein, án íhlut-
unar annara.
Það eru fáar þjóðir í heimin-
um, sem eiga því láni að fagna
að hafa ýms svo góð skilyrði til
fullkomins sjálfstæðis, sem vér
íslendingar. Land vort á ekki
landamæri að neinu öðru ríki.
Það er lukt hafi á alla vegu og
því einangrað frá öðrum þjóðum.
Landið hefir í meira en 1000 ár
verið byggt af einni og samstæðri
þjóð, án blöndunar annara þjóða-
brota. Þjóðin talar og skrifar sína
eigin tungu svo hreina, að hún
er ef til vill eina þjóðin í heimin-
um, sem á engar mállýzkur. Vér
eigum vora eigin sögu, þar sem
skiptist á ljós og skuggi. Þessi
saga sannar að oss hefir jafnan
vegnað bezt er ljós frelsisins hef-
ir mátt njóta sín, en miður ef
skuggi erlendrar yfirdrotnunar
hefir ráðið.
Þess vegna höfum vér jafnan
trúað á undramátt frélsisins. Þess
vegna eigum vér heima í hópi
þeirra þjóða sem hafa sömu trú
og hafa sýnt það svo áþreifanlega
í hinum geigvænlegu átökum und
anfarin ár, hverju þær vilja fórna
í baráttunni fyrir hugsjón frelsis-
ins og fyrir lögskipuðu félagi þjóð
anna, með virðing fyrir rétti
hverrar annarar. Þess vegna
hlýjar það oss um hjartarætum-
ar, að svo margar þessara þjóða
hafa sýnt oss vináttu og velvildar-
hug við þetta hátíðlega tækifæri,
er vér endurreisum að fullu
þjóðveldi Islands. Þær hafa
margar með þjóðhöfðingja sína í
broddi, að vel yfirveguðu ráði,
sýnt, að það eru ekki orðin tóm
að þær vilja byggja framtíðar-
skipulag mannkynsins á þeim
trausta grundvelli, að þá sé mál-
*m bezt skipað, er hver þjóð
ræður sjálf og ein öllum málum
sínum, enda sé ekki á neinn hátt
gengið á rétt annarra.
Þakklæti vort fyrir þessa af-
stöðu þessara vinaþjóða vorra
höfum vér þegar látið í ljós. Vér
getum staðfest það með því að
láta ekki á oss standa um að
leggja fram vorn iitla skerf til
þess að hjálpa til að byggja upp
öruggt framtíðarskipulag allra
þjóða, það sem þær hafa gert að
hugsjón sinni og fórnað svo miklu
fyrir.
Það á sín sögulegu rök, að það
stjórnarform, sem íslenzka þjóðin
hefir nú kosið sér, er lýðveldi og
ekki konungdæmi. Vér höfum
lotið konungum, en þeir hafa ver-
ið erlendir. Vér höfum aldrei átt
íslenzkan konung, og því ekki átt
kost á að mynda sögulega hefð
um konung sem sjálfsagt eining-
armerki þjóðarinnar. Það er lýð-
veldisfyrirkomulagið, sem minn-
ingarnar um blómatíð íslenzkrar
menningar eru bundnar við.
Þessar eru ástæðurnar fyrir á-
kvörðun þings og stjórnar nú, en
ekki það, að skipti vor við kon-
ung eða sambandsþjóð vora hafi
ý-------------1------------------
tveimur flokkum þingsins, Sjálf-
stæðisflokknum og Kommún-
istaflokknum með það fyrir
augum að ná þeim tökum
á hinu / þýðingarmikla em-
bætti fonsetans, sem ivonlaust
var, að þeir gætu náð, ef Sveinn
veitt efni til óánægju. Sambands-
þjóðin hefur efnt samninginn
heiðarlega og konungur hefur
farið með konungsvaldið sem
góðum þjóðhöfðingja sæmir.
Samúð milli sambandslandanna
hefur aukizt þau 25 ár, er sátt-
málinn stóð.
Vér hörmum það, að ytri tálm-
anir, sem hvorugum aðilja eru
viðráðanlegar, hafa aftrað því að
viðræður þær, sem sáttmálinn
gerir ráð fyrir, gætu farið fram nú
á undan lýðveldisstofnuninni. Eg
hygg að flestir eða allir íslend-
ingar hefðu frekar kosið það, þótt
niðurstaðan væri fyrirfram á-
kveðin af vorri hálfu. Enda voru
ályktanir alþingis frá 17. maí
1941 birtar af konungi og dönsku
stjórninni rétta stjórnarleið á
sínum tíma, þegár eftir að þær
voru gerðar. Og með þjóðarat-
kvæðagreiðslunni 20.—23. maí
hefur raunverulega verið full-
nægt í miklu meira mæli en sam-
bandslagasáttmálinn gerði ráð
fyrir, þeirri tjáningu þjóðarvilj-
ans, sem hlýtur að skoðast sem
meginatriðið um form það fyrir
fullnaðarslitum á sambandinu,
sem sambandslögin ákveða.
Af þessum ástæðum verða á-
kvarðanir íslenzku þjóðarinnar
um sambandsslit og’ lýðveldis-
stofnun nú ekki sambæriíegar við
nein sambandsslit milli þjóða,
þar sem skort hefur lagagrund-
völl að alþjóðarétti fyrir slitun-
um.
Einn af aðalleiðtogum frjálsra
Dana kemst svo að orði í bréfi til
mín alveg nýlega, að hann hafi
þá trú, að eins og árið 1918 varð
til þess að bæta sambúðina milli
landa okkar og þjóða, þannig
muni einnig verða það sama um
árið 1944. Að því vilji hann
vinna. Eg er þess fullviss, að
flestir eða allir íslendingar beri
líkar hugsanir í brjósti. Aðdáun
vor fyrir hetjubaráttu konungs
og dönsku þjóðarinnar nú styrkir
vináttuþel vort til beggja. Vér
erum norræn þjóð og höldum á-
fram að vera það. Þess vegna eru
vináttuyfirlýsingar hinna bræðra
þjóðanna norrænu oðs sérstak-
lega kærkomnar.
----o-----
Núverandi forsætisráðherra
komst m. a. svo að orði í út-
varpserindi fyrir rúmum 3 miss-
erum síðan: „Með iýðveldis-
myndun stígum vér engan veginn
lokasporið í sjálfstæðismálinu.
Lokasporið eigum vér aldrei að
stíga .... Sjálfstæðisbaráttan
er í fullum gangi. Núverandi
styrjöld og síðustu tímar hafa
fengið oss ný og mikilvæg við-
fangsefni í sjálfstæðismálinu, við-
fangsefni, sem vér verðum að
glíma1 við á komandi árum.“ Eg
hyggj að flestir hugsandi menn á
Islandi muni viðurkenna þau
sannindi, sem felast í þessum um-
mælum.
Viðfangsefnin, sem vér verðum
að glíma við á næstunni, verða
auðvitað ekki talin í stuttu máli
svo tæmandi sé. En þau eru að
ýmsu leyti svipuð þeim viðfangs-
efnum, sem margar aðrar þjóðir
hafa þegar gert sér ljóst að fyrir
þeim liggi og hafa búið sig undir
að glíma við.
Eins og kunnugt er, mæðir
þungi styrjaldarinnar ekki sízt- á
nágrannaþjóð vorri, Bretum. Þeir
byggja eyland, eins og við. Þeir
Björnsson yrði valinn í þeð. En
því betur hafa þær tfyrirætlanir
n-ú orðið að engu. Gitfta þjóðar-
innar ivarð þeim drýgri við
fyrsta forsetakjörið, þrátt fyrir
hið vanisæmandi reiptog alþing-
is um það.
verða því að fá talsvert af nauð-
synjum sínum frá öðrum löndum
og verða því að geta selt öðrum
sem mest af framleiðslu sinni um-
fram eigin nauðsynjar. Hér má
draga samlíkingar, sem eiga við
hjá oss. En margt er þó ólíkt.
Fyrir styrjöldina var Bretland
talið mjög auðugt land, þar sem
fjöldi manns gat veitt sér meiri
lífsþægindi en vér höfum nokk-
urntíma þekkt. Bretar hafa reynt
að hegða sér eftir breyttum við-
horfum. Þeir hafa kunnað að
breyta lífsvenjum sínum svo, að
nú er hverjum þar í landi
skammtaður biti úr hendi, bæði
um mat og drykk, klæðnað og
annað, sem talið er lífsnauðsynj-
ar. Þeir hafa gert það upp við
sig að þessu verði að halda áfram
að minnsta kosti nokkur ár eftir
styrjöldina. Allir vinnufærir
Bretar, karlar og konur, vinna
„með einni sál“ til þess að vinna
styrjöldina og vinna friðinn á
eftir. Þeir geta með stolti bent á
þá staðreynd, að þjóð þeirra hef-
ur þrátt fyrir takmarkaðra við-
urværi en áður bætt heilsufar
sitt á stríðsárunum frá því sem
áður var, og þó eru flestir sona
þeirra, sem hraustastir eru lík-
amlega, á vígvöllunum. Þeir hafa
nú þegar alian hug á ráðstöfun-
um til að auka og tryggja út-
flutningsverzlun sína að styrjöld-
inni lokinni.
Vér íslendingar tölum oft um
það, í ræðu og riti, að lamd vort
sé auðugt. En framandi mönnum,
sem koma frá frjósömum lönd-
um; mun ekki koma land vort
svo fyrir, að það sé auðugt land.
Og þó er það svo auðugt, að hér
hefur haldist byggð um meira en
þúsund ár, þrátt fyrir plágur og
hörmungar; þrátt fyrir það, að
oss hafi um margar aldir verið
meinað að njóta ávaxta vinnu
vorrar; og þrátt fyrir það rán-
yrkjasnið, sem löngum hefur ver-
ið á atvinnuháttum vorum, sam-
anborið við ræktunarmenningu
margra annarra þjóða.
Eg held að kalla mætti ísiand
auðugt land, ef vér gætum þess í
sjálfstæðisbaráttunni, sem er
fram undan, að vinna öll án und-
antekningar með aukinni þekk-
ingu og notfæra oss aukna tæknt
nútímans. Það er vinnan, fram-
leiðslan, sem rírtur baggamuninn
um auð eða fátækt þjóðanna.
Fyrsta skilyrðið til þess að
„vinna friðinn“ að fengnum um-
ráðum yfir öllum málum vorum
mætti því lýsa með þessjwn orð-
um: Vinna og aukin þekking.
Þess vegna ber að leggja mikið
í sölurnar á þesd(u sviði. Öllum
vimufæi^um mönnum og konum
verður að reyna að tryggja vinnu
við þeirra hæfi og reyna að gefa
þeim kost á aukinni þekkingu við
hvers hæfi. Að vísu er vinnan
venjulega nauðsynleg til þess að
afla einstaklingnum lífsviðurvær-
is. En vinna vegna vinnunnar,
vegna vinnugleðinnar, er meira
virði en allt annað. Vinna, sem
kölluð er strit, er áreiðanlega
meira virði en atvinnuleysi eða
iðjuleysi. Eg held að segja megi,
að vinnuöryggi það, sem fólst í
því, að flestir unnu að landbún-
aðd, og voru bundnir við jörðina,
sem alltaf var gjöful, hafi átt
mikinn þátt í því að halda iífi í
íslenzku þjóðinni á hörmunga-
tímum, þótt við fátækt værr oft
að búa. Slíkt vinnuöryggi þar£
að skapa nú með breyttum við-
horfum.
Vinnuöryggið hygg ég að verði
aðalatriðið. Hvort menn upp-
skera fyrir vinnu sína sömu eða
hærri krónutölu, verður aldrer
að eins miklu atriði. Verðmæti
peninganna er háð sífelldum
breytingum. Þeir eru því að vissu
leyti eins og jnýrarljós, sem vill-
ir mönnum sýn, en er í sjálfu sér
ekkert ljós. Og vinnuöryggi ér
því aðeins hægt að skapa til
langframa, að framleiðsluvörur
verði ekki óútgengilegar vegna
dýrleika. Enginn mun fáanlegur
til að greiða hærra verð fyrir
framleiðsluvörur vorar, en það,
sem hægt er að kaupa sams kon-
ar vörur fyrir annars staðar.
Þessari einföldu staðreynd ættu
flestir að geta gert sér grein fyr-
ir með því að grípa í eigin barm.
Með aukinni þekkingu má öðl-
ast meiri tækni til að framleiða
útgengilegar vörur með sam-
keppnisfærum tilkostnaði. En
þangað til fengin er sú þekking,
og' að því leyti sem hún hrekkur
ekki til, verðum við að gera þa5
sama sem Bretar og ýmsar aðrar
þjóðir hafa gert, annaðhvort af
fúsum vilja, eða vegna kúgunar,
að breyta lífsvenjum vorum,
lækka kröfurnar um stund um
það, sem vér nú teljum nauðsyn,
en hefur reynzt öðrum þjóðum
hægt að komast af án, meðan vér
erum að gera oss hæfari til sam-
keppnisfærrar framleiðslu.
Að sameina kraftana um þetta
verður einn af fyrstu prófstein-
unum í framhaldssjálfstæðis-
baráttu vorri:
Menn skipa sér í stéttir og
flokka um semeiginleg hugðar-
I mál. Svo hefur verið og svo mun
'verða. Barátta milli stétta og
fiokka virðist óumflýjanleg. En
þá basáttu verður að heyja þann-
ig, að menn missi sjónar á
i’í.. h !,< ðu,