Alþýðublaðið - 20.06.1944, Page 6

Gardínufðu
á kr. 2,5«.
Silkisokkar 4,45
ísgarnssokkar 5,60
Sumarkjólatau 8,25
Nærfatasett 12,70
Brjósthaldarar ...... 7,70
Sokkabandabelti .... 20,50
Barnasokkar 3,40
Barnabuxur 7,50
Barnasloppar 19,50,
Taft . 7,20
DYN6JA
Laugaveg 25.
bAWMES Á HORNIMU
(Frh. af 5. síðu.)
undrunarsvipnum á fólkinu, sem
ég horfði á, þegar fyrsti auði seð--
illinn kom fram og ekki minnkaði
þessi undrunarsvipur, eftir því,
,sem þeir urðu fleiri, og atkvæði
fóru að falla á annan mann. Svo
vék þessi undrun úr svipnum —
og gremja kom í staðinn — og það
fóru að heyrast háðsyrði: „Auður
hefur það!“ „Alltaf eru þeir góðir,
nú ætla þeir að gera herra auðan
að forseta. Það verður dáfallegur
forseti það!“ „Hver er þessi Jón
Sigurðsson?" „Hvað er þetta eigin-
lega?“ „Hvað meina menirnir?“
EN ÞEGAR KOSNINGUNNI var
lokið, greip fagnaðaralda fólkið.
Það hyllti fyrsta forseta landsins.
— Það hyllti Svein Björnsson,
manninn, sem nú er treyst betur
en nokkrum öðrum íslendingi.
Fólkið safnaðist um hann, sem
persónugerfing þeirra vona, sem
það gerir sér nú um framtíðina. —
En gleymið því ekki, að í fagnaðar-
látunum fólust og mótmæli gegn
sundrungu alþingis í þessu máli.
ÉG VERÐ AÐ SEGJA ÞAÐ, að
ég er sannfærður um, að þjóðin'er
meira einhuga í kosningu forsét-
ans en alþingismennirnir sýndu
sig. Það var furðulegt að alþingi —
alþingismennirnir skyldu valda
einu vonbrigðunum, einu gremj-
unni, — einu reiðinni, sem ég varð
var við á Þingvelli 17. júní 1944.
Og mér þykir vænt um að vita, að
sú reiði hittir ekki flokk minn,
Alþýðuflokkinn.
HÁTÍÐAHÖLDIN í REYKJAVÍK
é sunnudaginn, báru sama svip og
hátíðahöldin á Þi-ngvelli. Þarna
var fólkið sannarlega sjálft. Það
bjó börn sín hátíðaskrúða, það
tæmdi heimilin. Áttræð kona, sem
ekki hefur komið niðru- í bæ í
mörg ár, fór með áttræðum manni
sínum oían af Grettisgötu, um
allan miðbæirin, að Alþingishús-
inu, um Austurvöll og eftir Aust-
urstræti og heim til mín, vestast í
bæ — til að hvíla sig, áður en þau
legðu aftur í gönguförina heim til
sín í Austurbænum. Og hvernig
sem á því stendur, þá held ég að
heimsókn þessara öldruðu vina
minna, muni alltaf verða bundin
beztu minningunum, sem ég á frá
þessum hátíðahöldum.
OG BLESSUÐ BÖRNIN í skrúð-
görigunni! Það var sama blóma-
breiðan, aðeins enn fegurri á
Stjórnarráðsblettinum, umhverfis
styttu Hannesar Hafsteins — eins
og ég sá í brekkunni á Þingvelli.
Og svo breiddi fyrsti forsætisráð-
herra íslands, leiðtoginn og skáldið,
út lófann, eins og hann vildi segja:
„Sjáið blómin ykkar“, — og mér
datt í hug ljóðlína hans: „Þá hug-
sjónir fæðast fer hitamagn um
lönd.“
ÞETTA ALLT fann ég, þegar ég
þreifaði á slagæð fólksins í Reykja-
vík og á Þingvelli 17. og 18. júní
1944, þegar lýðveldið var endur-
reist og fyrsti forseti íslands var
kosinn.
Hannes á horninu.
Kveðja Richards Beck írá Vestur-íslendingum 17. )úní:
■j í | . ii 5 'f ié &' íií 5 S 4 !s 8-4
stofninn einn
ERRA FORSETI! Góðir ís-
lendingar! Sumir dagar í
æfi þjóðanna eru eins og tindar,
af þeim frétta, sem henni má til
sveipaðir Ijóma hækkandi sólar.
Dagurinn í dag er slikur dagur í
sögu hinnar íslenzku þjóðar.
Því er það mikil gæfa og óum-
ræðilegt fagnaðarefni að méga
lifa þennan dag, upprisudag
hins íslenzka lýðveldis. Veglegt
hlutverk hefi ég einnig með
'höndum, er ég ávarpa yður frá
l þessum helgistað þjóðar vorrar,
j og hugþekkt að sama skapi. Ég
er hingað kominn um langa
vegu sem boðberi góðvilja,
ræktarhuga og heillaóska Is-
lendinga í Vesturheimi til ætt-
þjóðar vorrar á þessum mikla
heiðurs- og hamingjudegi henn-
ar; en talið er, að vestanhafs
séu nú búsettir um eða yfir 30
þúsundir manna og kvenna af
íslenzkum stofni. Brennur öllum
þorra manna enn þá glatt í
brjósti eldur ástarhuga og djúp-
stæðrar ræktarsemi til „gamla
landsins, góðra erfða“. Rödd ís-
lands slær á næma strengi í
brjóstum yngri eigi síður en
eldri kynslóðarinnar íslenzku í
Vesturheimi.
Já, hingað á þennan helga
sögustað þjóðar vorrar, stefna
hugir þúsundanna íslenzku
vestan hafs, á þessari hátíðar-
stundu. Ástarhugur þeirra leit-
ar heim um haf sem heitur
straumur, umfaðmar land og
lýð, samfagnar ættsystkinunum
heima fyrir yfir unnum sigri,
yfir því, að þær frelsishugsjón-
ir þjóðarinnar, sem voru leiðar-
ljós hennar á liðnum öldum og
beztu menn hennar hafa vígt
krafta sína, rætast að fullu á
þessum degi.
Saga íslands er og verður
alltaf sigursaga andans. Þjóðin
íslenzka hefir sigrað í viður-
eigninni við óvæg ytri öfl og
andvígt umhverfi, af því að
hún bjó yfir nægilega miklum
andans þrótti, glataði aldrei
frelsisást sinni né slitnaði úr
tengslum við glæsilega fortíð
sína, og átti á öllum öldum leið-
toga, sem voru henni eldstólpar
á eyðimerkurgöngu hennar og
héldu vakandi sigurtrú hennar.
Hin fríða og djarfa fylking
þeirra líður oss fyrir hugskots-
sjónir á þessari stundu. Og þó
„vík skilji og fjörður frændur“,
sameinast íslendingar í Ver"L ■
heimi ættþjóð sinni, er hún á
þessum degi blessar nöfn þeirra
allra, sem ruddu henni veg til
áfangans, sem nú hefir verí^
náð, og þessi fagnaðarhátíð er
helguð.
Þó að vér íslendingar í Vest-
urheimi eigum eðlilega fyrst og
fremst borgaralega skuld að
gjalda þeim löndum, eigum vér
eigi að síður fullan þegnrétt í
hinu íslenzka ríki andans og
höldum áfram að vera hlutháfar
í hinum margþætta íslenzka
menningararfi. Vér erum tengd-
ir ættjörðinni og heimaþjóðinni
íslenzku órjúfarilegum böndum
blóðs og erfða. Saga Vestur-ís-
lendinga er órofsþáttur í sögu
íslands, og verður því aðeins
rétt skilin og metin, að það sé í
minni borið.
Það er ánægjulegt til frásagn
ar á þessum s.tað: — að íslend-
ingsnafnið er orðið heiðwwafn
í Vesturheimi. íslendingum
vestan hafs hefir verið og er
það enn hið mesta metnaðar-
mál, að ættjörðin megi það eitt
sem gnæfa hátt við himin,
sæmdar verða. Hins vegar hefir
meðvitundin um það, að þeir
væru af góðu bergi brotnir,
hvatt þá ti! dáða oe menningar-
arfleifðin íslenzka orðið þeim
Dr. Richard Beck talar á Þingvelli 17. júní.
bæði þroskalind og andlegur
orkugjafi. Sagan hefir, með öðr-
um orðum, verið íslendingum
vestan hafs, eigi síður en heima-
þjóð vorri, vængur til flugs, en
aldrei fjötur um fót.
Með þá staðreynd í huga höld-
um vér íslendingar þeim megin
hafsins, ótrauðir áfram þjóð-
ræknisstarfsemi vorri. En vitan-
lega er það grundvallaratriði í
þeirri viðleitni vorri að halda
sem nánustu menningarsam-
bandi við heimaþjóðina. Þess
vegna er það oss hið mesta fagn-
aðarefni, að gagnkvæm sam-
skipti og samúð milli íslendinga
beggja megin hafsins hefir stór-
um farið vaxandi hin síðari ár.
Er mér bæði ljúft og skylt,
að þakka í nafni Þjóðræknisfé-
lagsins og íslendinga vestan
hafs heimsóknir ágætra gesta
héðan að heiman og hin mörgu
vináttumerki, sem Þjóðræknis-
félagið hérna megin hafsins,
ríkisstjórnin og íslenzka þjóðin,
hafa sýnt oss á undanförnum
árum; nú seinast þann höfðings-
skap og mikla sóma, sem ríkis-
stjórnin vottaði oss með því að
senda sem fulltrúa sinn og þjóð-
arinnar á aldarfjórðungsafmæli
Þjóðræknisfélags vors, sjálfan
herra biskupinn yfir íslandi, dr.
Sigurgeir Sigurðsson. Var 'hann
oss að vonum hinn mesti auÞV ’
gestur, ferð hans mikil frægðar-
för, og koma hans Vestur um
haf oss mikill styrkur í þjóð-
ræknisbaráttu vorri og íslandi
til gagns og sæmdar út á við.
Einnig tjái ég Sveini Björns-
syni, forseta íslands, hugheilar
þakkir stjórnarnefndar Þjóð-
j ræknisfélagsins og félagsmanna
■ þess, fyrir þann góðhug og
' sóma, er hann sýndi félagi voru
■ með því að gerast verndari þess
í tilefni af aldarfjórðungsafmæl-
inu.
Loks vil ég þakka hjartan-
lega, ræktarsemina og höfðings-
lundina, sem ríkisetjórnin sýndi
oss með því að bjóða fulltrúa
vestan um haf á þessa ógleym-
anlegu frelsishátíð þjóðar vorr-
ar.
Kæru þjóðbræður og systur!
Vér þökkum innilega fyrir
handtakið hlýja vestur yfir ál-
ana djúpu, og vér réttum fram
höndiina á móti, austur um haf-
ið. Það handtak frændsemi og
bræðralags verður að halda á-
fram að brúa djúpið breiða, sem
skilur oss Íslendingabörn aust-
an hafs og vestan. Allt annað
yrði báðum aðilum til vansæmd-
ar og hins mesta tjóns. Minn-
umist orða Einars Benecliktsson
ar, er átti svo dýran metnað
fyrir hönd þjóðar vorrar:
„Stánda ckal í starfsemd andans
Þa-iðjudagur 20. júní 1944.
“f* ,"C i .W.; M ýj' i,
stofninn einn með greinum
tveim.“
Herra forseti! Ég flyt ríkis-
stjórn íslands og íslenzku þjóð-
inni, landi og lýð, hjartans
kveðjur og heillaóskir Þjóð-
ræknisfélags Islendinga í Vest-
.uriheimi og hinna mörgu þús-
unda íslendinga í landi þar í
heild sinni. Þeir myndu hafa
fjölmennt á þessa sigurhátíð
þjóðar vorrar, eigi síður en þeir
gerðu á Alþingishátíðina til-
komumiklu og minnisstæðu
1930, ef óviðráðanlegar ástæð-
ur hefðu eigi verið þrándur í
götu. En hjörtu þeirra og hugir
sameinast hjörtum og hugum
þjóðsýstkina þeirra hér heima í
þökk og bæn á þessari helgu og
hátíðlegu stundu.
Vissulega leikur bjartur ljómi
og fagur um hátindana í sögu
íslands, og mikill orkugjafi
hafa minningarnar um afrek
forfeðranna, um foVna frelsis-
og frægðaröld, hin sögulega arf-
leifð vor, verið þjóð vorri á
liðnum öldum og fram til þessa
dags. Enn þá fegurri er samt
morgunroðinn á fjöllum þeirra
vonalanda hínnar íslenzku þjóð-
ar, sem rísa í hillingum af
djúpi framtíðarinnar í djörfum
draumum sona hennar og dætra.
Aukið frelsi og aukinn mann-
dómur haldast löngum í hend-
ur, enda ber sagan því vitni, að
sjálfstraust þjóðar vorrar, djörf-
ung og framsóknarhugur henn-
ar hafa vaxið í hlutfalli við
aukið sjálfsforræðí úPr---
vegna er það von og trú, barna
hennar vestan hafs, að hún fari
svo með fjöregg síns endur-
fengna forna frelsis, að hennar
bíði „gróandi þjóðlíf með þverr-
andi tár“, helgað framkvæmd
þeirra þjóðfélags- og menning-
arhugsjóna, sem verið hafa
henni leiðarstjarnan í sjálfstæð-
is'baráttu 'hennar og hana hefir
fegurstar dreymt. En réttur
skilningur á hlutverki þjóðar-
innar, trúnaður við hið æðst.a o"
göfugasta í arfi hennar, þjóð-
hollusta og þegnskapur, er
grundvöllur framtíðarhlutskipt-
is hennar og hamingju.
Blessunar- og bænarorðum
vor íslendinga vestan hafs, ætt-
jörðinni og ættþjóðinni til
handa, fæ ég svo, að málslok-
um, eigi valið hæfari búning
heldur en þessar ljóðlinur frú
Jakobínu Johnson, er ortar voru
nýlega til íslands:
„Gefi láns og gæfustjarna
gullöld nýja fyrir dyrum.
LeiQin var myrk og langsótt
■ ' gegnum hættur.
Lýðveldið — íslands stóri
draumur rættur!“
Guð blessi ísland og íslend-
inga! Lengi lifi og blómgist hið
endurreista íslenzka lýðveldi!“
Ræða Sveins Björns-
soriar forseta 18. júní
Frh. af 4. síðu.
því, að þegar allt kemur til alls,
erum vér allir á sama skipinu. Til
þess að sigla því skipi heilu í
höfn, verðum vér að læra þá list
að setja öryggi þjóðarheildarinn-
ar ofar öðru. Hér á landi er ekk-
ert gamalt og rótgróið auðvald
eða yfirstétt. Heldur ekki kúguð
og undirokuð alþýða. Flestir okk-
ar eiga frændur og vini í öllum
stéttum þjóðfélagsins. Oss ætti
því að vera auðveldara en ýmsum
öðrum, að vilja hver öðrum vel.
Að bera ekki í brjósti heift og
hatur, öfund og tortryggni hver
til annars, þótt vér höfum lent í
'mismunandi stéttum í þjóðfélag-
inu. Oss ætti að vera auðveldara
að leggja hver sinn skerf æftir
efnum og ástæðum til þess að
byggja upp fyrirmyndar þjóðfé-
lag á þjóðlegum grundvelli.
Vér verðum að sækja þekk-
ingu til annarra -um margt. En
vér verðum að temja oss það, að
semja þá þekkingu að íslenzkum
högum og háttum. Það mun
aldrei blessast að færa íslenzku
þjóðina í erlendan stakk, sem
sniðinn er eftir öðrum aðstæðum.
Vér verðum að sníða stakkinn
sjálfir eftir vorum eigin vexti. Eg
hef veitt því eftirtekt í löggjöf
vorri, að innflutt löggjöf annarra
landa svo að segja óbreytt, án
þess að laga hana eftir íslenzkum
aðstæðum, hefur ekki komið að *
því gagni, sem ætlast var til.
Það eru ekki margir áratugir
síðan vér þóttumst vanfærir um
að færast nokkuð verulegt í fang,
vegna fátæktar. „Vér höfum ekki
ráð á því“ var viðkvæðið. Á því
sviði hefur oss vaxið svo ásmeg-
inn, að sumir telja oss nú hafa ráð
á hverju sem er. Vér verðum að
reyna að temja oss þá hugsun, að
það er til takmarkalína, sem
ekki verður farið út fyrir, ef vel
á að fara. Sú takmarkalína er
framleiðslugeta þjóðarinnar sem
heildar. Oss ber að varast þá
hættu, að eyða rrieiru en vér öfl-
um, þjóðin sem heild og einstak-
lingarnir. Merkur danskur bóndi
sagði við mig á kreppuárunum
eftir 1930: „Búskapur getur alltaf
borið sig, hvernig sem árar, ef
hann er ekki byggður á skuldum.
Hæfilegt bú mun alltaf sjá bónd-
anum farborða. En það gefur
aldrei þau uppgrip, að það geti
staðið undir háum vöxtum og
afborgunum af skuldum.“
Má ekki heimfæra þetta upp á
þjóðarbúið íslenzka? Vorum vér
ekki fyrir fáum árum að sligast
undir þessari skuldabyrði? Nú
teljum vér oss vel stæða vegna
gróða á stríðsárunum. Otalmörg-
um hefur tekizt að losa sig úr
skuldum og standa því betur að
vígi en nokkru sinni fyrr, ef þeir
kunna sér hóf. Þjóðarbúið mundi
einnig standa allt öðruvísi að
vígi, ef ríkið gerði sama og ein-
staklingamir, að losa sig úr
skuldum. Og okkur ætti að vera
það hægt.
Ef vér svo gætum þess, að nota
þá fjármuni, sem oss hafa safnast,
að öðru leyti til þess að auka
þekkingu vora, framleiðslutækni
og aðra menningu, þá getum vér
horft með bjartsýni fram á veg.
Þá ættum vér að geta skapað
vinnuöryggi fyrir allt vinnufært
fólk í landinu. Þá gætum vér
orðið liðtækir í samvinnunni með
öðrum lýðfrjálsum þjóðum til
þess að skapa betra framtíðar-
skipulag þjóðanna.
Þetta er hægt, ef mönnum
tekst að samlaga skoðanir sínar
og stefnur betur en verið hefur
á þessu sviði og vilja færa þær
fórnir, sem nauðsynlegar erú til
þess.
Með þessum orðum flyt ég allri
þjóðinni, hverjum einstökum,
kveðju mína og bið þess, að
blessun megi fylgja þjóð vorri á
þeirri braut, sem hún hóf með
stofnuri lýðveldisins á Lögbergi í
gær.