Alþýðublaðið - 05.08.1944, Blaðsíða 4

alþyðublaðio_____________ Laugardagp 5. ág’ást 1944
Ólafur við Faxafen
Engin lágspenna
I
f^,njíhéUi>tí>
Crtgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: 4r'il og 4902.
Símar afc"_iðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Sogustaðir,
FLESTAR menningarþijóðir
leggja í það metnað sinn
að varðveita vel sögustaði sína
og aðrar minjar frá fortíð sinni.
Hjá okkur íslendingum hefir |
ekki gætt eðlilegs metnaðar í
iþessu efni. Umihirða og viðhald
og umgengi á ýmsum merkum
sögustöðum hefir verið og er
sums staðar enn með þeim
hætti, að þjóðinni er vanzi að.
*
Orsakirnar til þeirrar niður
níðslu, sem margir sögustaðir
okkar hafa kopiizt i ,má að
mjög verulegu leyti rekja til fá-
tæktar þjóðarinnar og umkomu
leysis á liðnum öldum. Annars
vegar voru íslendingar sjálfir
þess með öllu! ómegnugir að
halda við og varðveita sögu-
staði sín. Hins vegar höfðu hin
ir erlendu stjórnendur landsins
að vonum lítinn áihuga lá iþví að
hlúa að sögulegum minjum ís-
lenzku þjóðarinnar.
Með breytingum þeim, sem
orðið hafa í íslenzku þjóðlífi
nú síðustu áratugina hefir vakn
að skilningur margra á því, hve
margt við eigum vangert af því
er snertir verndun sögustaða og
sögulegra minja. En þó fer því
fjarri, að sá skilningur sé eins
almennur og eðlilegt væri. Helgi
sögustaðanna er æði mörgum
lokuð bók enn sem komið er.
Og ekki hefir theldur gætt af
opinberri hálfu þess framtaks,
sem hér er þörf á. Þess vegna
getur enn að líta sumar merk-
ustu sögustaði okkar í fullkom
inni vanhirðu og niðurlægingu.
*
Það er heilbrigður og eðli-
legur metnaður. hverrar þjóðar
að varðveita vel sögustaði sína.
Margar stoðir hníga undir það,
að íslendingum ætti að vera það
hugleikið öðrum þjóðum frem-
ur. Við erum „söguþjóð,“ ís-
lendingar, eins og það er orðað,
og kunnum óverulega glögg skil
á sögu okkar frá öndverðu.
Hins vegar erum við fátækir
að efnislegum minjum frá for-
tíðinni. Við eigum engar forn-
ar byggingar, af þvi að skammt
er síðan farið var að nota var-
anleg efni til bygginga á ís-
landi. Okkur ætti því að vera
sérstaklega hugstætt að vernda
og hlúa að sögustöðunum svo
sem vert er.
Það væri vel við hæfi, að
einmitt nú, með stofnun lýð-
veldisins, ýrði nokkur bréyting
í þessum efnum. Og þó að sjálf
sagt sé að gera ýmsar kröfur
til hins opinbera í þessum efn-
um, þá er slík stefnubreyting
og hér um ræðir þó ekki síð-
ur kominn undir öllum almenn
ingi. Með honum þarf að glæð-
ast miklu almennarí skilningur
í þessum efnum en orðið er. Og
hér er verk að vinna fyrir ýmis
félög almennings, svo sem ung-
mennafélö^ og átthagafélög.
1.
afmagnsstöðip við Elliða-
árnar tók til starfa 1921 og
var afl hennar í fyrstu 1000 kw.
En þetta reyndist, fyrr en varði,
of lítið, og var smám saman
aukið við stöðina, þar til hún
framleiddi 3200 kwk.
En þar kom, að sjá mátti
fram á, að þetta yrði ekki nóg.
Og eftir langvarandi deilur í
bæjarstjórn, var loks ákveðið,
að Reykjavíkurborg reisti afl-
stöð við Sogið.
Lögin um Sogsvirkjunina
voru samþykkt á alþingi 1933,
en höfðu áður legið fyrir tveim
eða þrem þingum. .
Sogið er eins og kunnugt er,
fljót það, er rennur úr Þing-
vallavatni, og stöðin er austan
fljóts við Ljósafoss, sem er efst-
ur af Ljósafossunum þrem.
En í fyrstu hafði verið ætlað að.
gera stöðina við ofanvert Úlf-
ljótsvatn, og nota hæðamuninn,
sem er milli Þingvallavatns og
Úlfljótsvatns, en það eru eitt-
hvað 10 eða 12 mannhæðir.
Aflstöðin við Ljósafoss var
fullgerð 1937. Voru það tvær
vélasamstæður, 440.0 kw. hvor,
samtals 8800 kw. eða að jafnaði
8000 kw. þegar til Reykjavíkur
var komið. Háspennulínan frá
Sogsstöðinni liggur um Grafn-
ing — um og yfir Mosfells-
heiði þvera og ofan í Mosfells-
dal, en síðan sem leið liggur til
Reykjavikur og er alls um 50
rasta (km.) löng, frá stöðinni til
Lækjartorgs.
Þetta var gífurleg aukning
á rafmagni frá þeim 3200 kw.
er fyrir voru, enda átti önnur
vélasamstæðan að vera til vara.
Því pm leið og almenningur
var h’vattur til þess að fara að
nota rafmagn til suðu, og ýms-
ir hófu iðnað með hjálp, raf-
magnsins, tóku yfirvöld borgar-
innar á sig siðferðislegar skyld-
ur, að sjá um að rafmagn
væri alltaf til. Varavélar
þurftu því jafnan að vera til
taks.
En seinna hefur þessi skylda
alveg gleymzt. Og haldið var á-
fram að bæta við notendum,
þar til allar vélasamstæður
þurftu að vera í gangi í einu.
Vera má, að ekki hafi verið
gott að komast hjá þessu, og
ekki komið að sök, ef hafizt
hefði verið handa í tíma, um
aukningu aflsins, og raffræð-
ingarnir bent á það nógu
snemma.
En verra var að haldið Var
áfram, ár eftir ár, að tengja
ný hús og nýja mótora við raf-
magnskerfið, eftir að vitanlegt
var, að rafmagnið væri þegar
of lítið, handa þeim, sem fyrir
voru. Auk rafmagnsmótora,
var mörg hundruð húsum, (og
sum þeirra hituð eingöngu með
rafmagni) tengd við kerfið, eftir
að það var fullsetið. Raffræð-
ingarnir hlutu að vita, að með
því, að raða nýjum notendum
á garðann, þar sem ekki var
nóg handa þeim, sem fyrir
voru, bökuðu þeir öllu atvinnu-
lífi borgarinnar geysilegt tjón
og er hér sízt of sterkt að orði
kveðið, um vandræði þau, er
hlotizt hafa af lágu spennunni.
Hefur þessari útþynningu raf-
magnsins verið líkt við það, ef
IV!, ' ‘kurpmsalan hefði í vetur,
þegar ferðateppan var, og lít-
:ð i.om af mjólk að austan,
þynnt. hana með vatni, þar til
lítratalan var jöfn og áður, en
síðan hækkað verðið um
helming.
Tjónið af lágu spennunni
verður ekki nema að nokkru
leyti metið til peninga, því
hvernig ætti að meta reiði hús-
mæðra, yfir því, að geta ekki
haft matinn til í tíma, og
margs konar önnur leiðindi,
ótal annarra? En það af tjón-
inu, sem hægt er til fjár að
meta, segja sérfróðir menn, að
nemi 10 til 20 þúsund krónum
á dag. Lesandinn veiti eftir-
tekt, að hér er verið að tala um
tjónið almennan lágspennudag,
eins og þeir voru svo margir í
vetur, en ekki um þegar raf-
magnið vantaði algerlega. Þá
daga nam tjónið yfir 100 þús.
kr. á dag, að dómi sérfróðra
manna. En tjónið er falið 1
vinnuafli, sem ekki nýtist,
framleiðslugróða, sem ferst
fyrir og í skemmdum á raf-
magnsmótorum, af völdum
lágu spennunnar. Viðgerð á
rafmagnsmótorum kostar oft
töluvert, en aðaltjónið við þær
skemmdir er þó af því, að
framleiðslan teppist, meðan
verið er að gera við mótorinn.
En viðgerðin tekur oft (að
minnsta kosti um þessar mund-
ir) töluverðan tíma.
Bæjarstjórn samþykkti 1942
að láta stækka aflstöðina við
Ljósafoss. Hafizt var handa ár-
ið eftir, en verkið hefur, eins
og kunnugt er, gengið fremur
illa, en er nú fuílgert, eða um
það bil. Mun nú fást 5500 kw.
viðbót af rafmagni, komið til
Rvíkur. En þó það sé töluverð
aukning,. er það lítið meira en
til þess að tryggja það, að ekki
þurfi oftar að lækka spenn-
una á rafmagninu. En flestir
ættu að' geta komið sér saman
um, að slíkt á ekki að geta
komið fyrir aftur.
Vert er að athuga, að nýlega
varð bilun á annarri (upp-
runalegu) vélasamstæðunni í
Sogsstöðinni, og er þetta í
annað sinn, sem þetta kemur
fyrir. Á þessu má auðvitað
eiga von oftar, og er þetta
góð bending um, hve nauðsyn-
legt það er, að ekki sé að jafn-
aði lagt svo mikið á vélarnar,
að allar þurfi að vera í gangi í,
einu.
Um sama levti og fréttist að
aukningu Sogsstöðvarinnar
væri að verða lokið, Imátti lesa
í blöðunum þá fregn, að lands-
stjórnin væri að undirbúa há-
spennuleiðslu til Keflavíkur.
Jafnframt var skýrt frá því, að
því miður væri ekkert efni til
í háspennuleiðslu til Stokks-
eyrar og Eyrarbakka, svo ekki
væri hægt að leggja neina
leiðslu þangað í bili. Ef efnið
hefði verið fáanlegt, stóð svo
sem ekki á því, að það átti auk
Njarðvíkinga og Keflvíkinga,
að setja Eyrbekkinga og
Stokkseyringa á þessa raf-
magnsviðbót, sem Reykvík-
ingar þurfa sjálfir á að halda.
Ekki hefur verið getið neitt
um, að Grindvíkingar, Sand-
gerðismenn og Garðsmenn eigi
að fá rafmagn, en nærri rná
geta, þegar búið er að leggja
háspennulínu til Keflavíkur,
sem kostar nær 2 millj. króna,
hvort ekki þykir sjálfsagt að
leggja þessa viðbótarpotta, sem
þarf, til þess að Grindavík,
Sandgerði og Garður geti
komizt í rafmagnssamband.
En þeir, sem vilja setja alla
nefnda staði á jötuna með
Reykvíkingum, athuga ekki, að
það er hefndargjöf, er. þessir
staðir hljóta, meðan rafmagn-
ið er ekki nóg. Það er aðeins
til þess að við komumst aftur
í lágspennuvandræðin, og þeir
með. Væri ekki betra fyrir
Keflvíkinga, að þ-eir fengju
mótorknúna rafmagnsstöð, fyr-
ir þessar nær tvær milljónir
króna, sem háspennuleiðslan
framar!
suður eftir til þeirra á að
kosta, (auk liðlega 1 millj. kr.
til innansveitarkerfis í Njarð-
víkum og Keflavík?). Fyrir 2
millj. mætti reisa skrambi
myndarlega rafmagnsstöð hjá
þeim, sem myndi nægja þeim
í bili, en mætti síðan hafa til
vara, þegar búið væri að auka
svo orkuverið við Sogið, að
hægt væri að miðla þeim afli.
Það er rétt, að minnast hér
á, að Hafnarfjörður er þegar
kominn í rafmagnssamband við
okkur, og að við þurfun/að sjá
honum fyrir nauðsynlegri aukn
ingu á næstu árum, að minnsta
kosti til ljósa og heimilisþarfa,
þó vafamál sé um annað raf-
magn, fram yfir það, sem nú
er.
3.
Reykjavík réðist í hið stóra
og kostnaðarsama mannvirki,
Sogsvirkjunina, til þess að geta
látið íbúa sína fá aukið raf-
magn til ljósa, eldunar og iðn-
aðar. Hitt var aldrei ætlunin,
að Reykjavík gerðist rafmagns-
heildsali til annarra sveitafé-
laga, og vantaði svo rafmagn
sjálf. En það var álitið sann-
gjarnt, að Reykjavík léti sveit-
ina, sem orkuverið er í, og
sveitirnar, sem háspennulínan
1MORGUNBLAÐINU í gær
birtist grein eftir Sigurð
Björnsson frá Veðramóti, dag-
sett 1. þ. m. Er hún rituð í til-
efni af viðtali við Ingólf Jóns-
son, form. kjötverðlagsnefndar,
sem birt var i Mbl. þann dag.
í grein Sigurðar segir m. a. á
þessa leið:
„í Morgunblaðinu í dag er birt
viðtal við herra Ingólf Jónsson al-
þingismann og formann Kjötverð-
lagsnefndar. Þar segir meðal ann-
ars að fyrra árs kindakjöt sé þrot.
ið. Þessi ummæli þykja mér furðu
leg, því í fyrradag kom ég norðan
úr landi og hafði tal af mönnum
í fjórum sýslum, bændum o. fl.
og eins og gengur bar ýmislegt á
góma, bæði landsmál, sveitar- og
héraðsmál, afurðasölumál o. fl. o.
fl. Meðal annarra upplýsingá sem
ég fékk yar, að í einu frystihúsi
norðanlands lægju um 10 000 dilk
skrokkar. Nú er mér spurn, hvað
hefir orðið af þessu kjöti ef ekk-
ert er til nú eftir örfáa daga?
í öðru lagi vil ég spyrja út af
þeim ummælum þingmannsins að
kjötfrystihúsin uppfylli vel kröf-
ur tímans um geymslu á matvöru,
hvað veldur þá endurteknum stór
skemmdum á kjöti í þessum fyrsta
flokks frystihúsum? Eða telur þessi
mæti maður að fry.stihús, sem
hvorjki halda frosti inni eða rott-
um úti, séu þess verð að teljast
góð, eða telur hann nútíma kröf-
urnar ekki hærri en það, að meira
og'Hiinna rotnað kjöt og rottuetið,
sé talin forsvaranleg markaðs-
vara? Hvernig, með öðrum orðum
eigum við að skilja svona ummæli,
sem vitum að stórskemmdlr þeirr-
ar tegúndar, sem að ofan getur,
eiga sér stað, hvað eftir annað, og
nú í stórum stíl.“
Um mætvælaskemmdirnar
segir Sigurður ennfremur:
„Sannleikurinn er, 'i að þessar
matvælaskemmdir eru orðnar það
stórmál og alvörumál í þessu landi,
Augiýsingar,
sem birtast eiga lí
AlþýSubíaðina,
verða að vera
komnar til Auglýn- j
5 :* íraskrif stofunnar
í Alþýðuhúsinn,
(gengið ii_ frá '
Hverfisgötu)
fyrir M. 7 a3 kvöidL
þaðan liggur um til Reykjavík-
ur, fá rafmagn, ef þeim væri
það hagkvæmt. Eru fyrirmæli
um þetta í 6. gr. Sogsvirkjun-
arlaganna, og felst engin önn-
ur kvöð í þessa átt á hendur
Reykvíkingum, í þeim lögum, en
hér hefur verið sagt. En það er
óþarfi að deila um það atriði
nú, þótt einhver vildi halda
öðru fram. Því Rvík er ekki
aflögufær um rafmagn, þrátt
fyrir stækkun Sogsstöðvarinn-
ar, hvað sem kann að verða, er
stundir líða. Yið viljum hjálpa
Framhald á 6. síðu.
ekki sízt fyrir framleiðendurna,
að furðulegt er, að jafnvel greind-
ir menn og mikils ráðandi í opin-
taeru lífl, skuli taka því með því-
líkri léttúð og alvöruleysi sem
meðal annars kom fram á síðast-
liðnu hausti þegar rætt var um
kjötútburðinn í Hafnarfjarðar-
hraun. Þá var svarið frá ráða-
mönnum þessara mála eitthvað á
þessa leið, að það væri algengt að
matvara skemmdist í geymslu,
hvað væri að fást um slíkt, fiskur
hefði t. d. oft skemmst o. s. frv.
Þetta er svipað tilsvar og hjá karl-
inum, sem hafði byggt nýja hey-
hlöðu, sem1 hriplak, þegar nokkuð,
muna ringdi. Þegar að þessu var
fundið af manni, sem var að skoða
hlöðuna, svarar karl: Hvað er að
fást um slíkt, það leka jú flest hús
þegar mikið rignir.
Nei, hér þar annars við en glam
urs og kæruleysis tilsvara. Hér
þarf gagngerð rannsókn að fara
fram á staðnum fyrir þessum end-
emum. Hvað veldur -því, að mat-
væli, sem eru aðalframleiðsla
þjóðarinnar skemmist í geymslu
a|vo nemur kannske liundruðum
þúsunda króna á einu ári?“
Um mjólkina og mjólkuraf-
urðirnar farast Sigurði orð sem
hér segir:
„Það er nú svo sem ekki þann-
ig að það sé kjötið eitt, eða slátur
afurðiú, sem »þessari meðferð sæta
á leiöinni frá framleiðendum til
| neytenda. Hvað segja menn um
mjólkina hér í bænum, eftir að
hafa verið í sumarfríum og drukk
ið óskemmda mjólk úti í sveitum?
Þeim fer sennilega fleirum en mér
svo, að þeim verður klígjugjarnt
við fyrsta mjólkursopann eftir
heimkomuna. — Og hvað segja
mæðurnar með ungu börnin sín,
sem mörg eru veik og álitið af
skemmdri mjólk og hafa þess vegna
ekki eðiileg þrif og þroska. Og svo
ostarnir og skyrið, stundum er
þessi vara góð, en oft afleit. Mér
var tjáð að ostum væi*i fleygt í
Framhald á 6. síðu.