Alþýðublaðið - 19.08.1944, Blaðsíða 4

ALÞÝÐUBLAÐiÐ
Laugardagur 19. ágúst 1944.
floijðtabU&ii)
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4-r'Zl og 4902.
Símar afgr_iðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Strætisvaparnir.
REYKJAVÍKURBÆR hefir
nú ákveðið að taka rekstur
strætisvagna í bænum í sínar
hendur. Þetta er gamalt bar-
áttumál Alþýðuflokksins, sem
nú hefir sigrað. Lengi Ihafa kyrr
stöðumennirnir oig afturhaldið
streitzt gegn þessu sjálfsagða
máli. En nú hafa þeir loks látið
undan síga, og er það vissulega
ekki vonum fyrr.
*
Með hinni sívaxandi útþenslu
bæjarins hafa fólksflutningarn-
in innanbæjar orðið æ veiga-
meiri þáttur í bæjarlífinu. Sfi
er svo komið, að orðið er ger-
samlega óbúandi í víðáttumikl-
um og fjölmennum bæjarhlut-
um, ef ekki er haldið uppi skipu
legum og greiðum ferðum al-
menningsvagna um bæinn.
Allar stöðir hníga undir það,
að bæjarfélagið sjálft annizt
þessa starfsemi. Rekstur almenn
ingsvagna í bænum er nú orð-
inn jafn knýjandi og óhjákvæmi
leg nauðsyn eins og hver önn-
ur almenn þægindi, sem bæjar-
félagið selur íbúunum, svo sem
vatn og rafmagn. í þessum efn-
um geta einstaklingarnir ekki
verið sjálfum sér nógir, fremur
en þeir geta t. d. aflað sér vatns
og rafmagns hver út af fyrir sig
og af eigin rammleik. Strætis-
vagnar eru svo óhjákvæmileg-
ur þáttur í lífi boirgaranna,
að ekki er eðlilegt að þeir þurfi
að eiga neitt undir einkafyrir-
tæki í þeim efnum. Þar á að
koma til sameiginlegt framtak
þeirra undir forystu bæjarfé-
Iagsins.
Það skal tekið fram, að með
þessu er engan veginn verið að
sveigja að' fyrirtæki því, sem
rekið hefur strætisvagnana.
Það hefur átt við margs konar
örðugleika að etja og sjálfsagt
tekizt eftir öllum vonum að
leysa af hendi ætlunarverk sitt.
*
Bæjarrekstur strætisvagna í
Reykjavík er nú um það bil að
hefjast. Eftir það eru það borg-
ararnir sjálfir, sem eiga þessi
nauðsynlegu tæki. Höfuðsjón-
artmið í rekstri vagnanna á <því
tvímælalaust að' vera það, að
honum sé í hvívetna hagað í
samræmi við hagsmuni borgar
anna, samkvæmt óskum og kröf
um fólksins, sem notar ]óá og
er hinn raunverulegi eigandi
þeirra, Það skal heldur ekki ve-
fengt fyrirfram, að svo verði
gert. Vonandi bera valdhafarn
ir í bænum giftu til að reka
þetta fyrirtæki með sóma, enda
þótt þeir stæðu gegn stofnun
þess meðan stætt var.
Með bæjarrekstri strætis-
vagnanna er eitt af baráttumál
um Alþýðuflokksins komið heilt
í höfn. En raeff því er raunar
ekki nema hálfur sigur unninn.
Nú er allt undir framkvæmd-
inni komið og hún <er í hönd-
um gamalla andstæðinga máls-
:ins . En það er vonandi, að mál-
ið gjaldi þess ekki, þegar til
kemur heldur verði sýndur fuil-
ur trúnaður í framkvæmd þess.
Og það verður ekki þolað óá-
talið, ef raunin yrði önnur.
Skýrsla Landsbankans:
ferilao og verðlaiseftirlit 1943
FRÁ |því að stríðið brauzt
út haustið 1939 og til loka
ársins 11943 varð mákil hækkun
á verðlagi hér á landi. Vísitala
framfærslukostnaðar hækkaði
úr 101 í september 1939 í 111
í desember sama ár. Árið 1940.
hækkaði hún úr 112 í 142, arið
1941 úr 146 í 177, og mesta
hækkunin varð svo á árinu
1942, úr 183 í 272. Á árinu sem
leið stöðvaðist þessi þróun, og
má þakka það ýmáum ráðstöf-
unum, sem gerðar voru í því
skyni að hamla gegn verðbólg-
unni. Verður þeirra getið hér á
efir. Vísitalan var 263 í janúar,
262 í febrúar og marz og 261 í
apríl. í maí lækkaði hún niður
í 249 og í júní, júií o.g ágúst var
hún 246, 245 og 247. í septem-
ber hækkaði hún í 262, vegna
verðhækkunar á kartöfíum, í
október var hún 260, og 259 tvo
síðustu mánuði ársins. Meðal-
vísitala ársins var 256,3, en árs
ins á undan 205,6. Aðalflokkar
vísitölunnar breyttust eins og
hér segir: Matvörur hækkuðu
7,8’% j þó þannig, að kjöt, mjólk,
mjólkurafurðir og garðávextir
lækkuðu 12,4% en aðrar mat-
vörur hækkuðu 4,4%. Eldsneyti
hækkaði 5,7%, fatnaður 3,3%,
húsnæði 11,2% og ýmisleg út-
gjöld 10,3%. — Á árinu urðu
litlar verðlagsbreytingar í þeim
löndum, sem ísland stendur í
viðskiptasambandi við. í Eng-
landi var heildsöluvei’ðvísitalan
(Board of Trade) hin spma í
desember sem hún var í janúar,
167 (janúar 1942: 161), og fram
færsluvísitalan var líka hin
sama fyrst og síðast á árinu, 129
(janúar 1942: 130). í Bandaríkj
unutm ihækkaði heildsöluverðvísi
talan úr 133 í janúar í 135 í des-
ember (janúar 1942: 126), og
framfærsluvísitalan á sama tíma
úr 122 í 126 {janúar 1942:
113). -I Svíþjóð hækkaði vísitala
framfærsluíkoistnaðar úr 141 í
desember 1942 í 143 í desember
1943, en' í Danmörku var fram-
færsluvísitalan 156 í desember
1942 og óbreytt í september
1943. Tölurnar eru allar miðað-
ar við verðlag í löndunum eins
o.g það var fyrra helming árs
1939. — Með lögum, sem sam-
þykkt voru á vorþinginu, var
ákveðið, að húsaleiguvísitalan
skyldi reiknuð út fjórum sinn-
um á ári, miðað við hækkun
viðhaldskostnaðar 1. marz, 1.
júní, 1. september og 1. desem-
ber, og breytist húsaleigan sam-
kvæmt vísitölunný frá 1. næsta
mánaðar að telja. Áður var húsa
leiguvísitalan reiknuð út tvisv-
ar á ári, vor og haust. Vísitala
þessi var 132 í marz og júní,
en 135 í september og desem-
ber.
í ágúst; 1943 skipaði Fjármála
ráðuneytið þriggja manna nefnd
til þess að athuga, hvort .grund-
völlur undir útreikningi fram-
færsluvísitölunnar væri réttur
og sanngjarn hvað snerti húsa-
Meirihlutinn taldi, að grundvöll
ur vísitölunnar væri ekki réttur
og sanngjarn hvað snerti húsa
leigu þá, sem reiknað ,er eftir
við ákvörðun vísitölunnar, og
lagði til, að launþegar, sem búa
í nýjum ibúðum, fengju sér-
staka uppbót til jöfnunar
á húsaleigu í nýjum og
gömlum íbúðum. Áð öðru
leyti yar það álit meiri hlutans,
að með smávægilegum endurbót
um á grundvelli vísitölunnar
gæti hann talizt réttur. Minni
hlutinn taldi, að eftir atvikum
væri ekki ástæða til - að gera
neinar breytingar á grundvelli
vísitölunnar.
Ríkisstjórn sú, er tók við völd
um í desember 1942, gaf hinn
19. desembér s. á. út auglýsingu
um almennt verðhækkunar-
bann er skyldi gilda til loka
febrúarmán. í jan. lækkaði vísi
talan úr 272 í 263, vegna þess
að ríkisstjórnin ákvað verð-
lækkun á kjöti og smjöri, sam-
kvæmt heimild í dýrtíðarlögun-
um frá 1941. Ríkisstjórnin lagði
í febrúar fyrir alþingi framvarp
um dýrtíðarráðstafanir, er varð
að lögum mjög miikið breytt
hinn 14. apríl. Þar var ákveðið,
að nefnd sex manna skyldi finna
grundvöll fyrir vísitölu fram-
leiðslukostnaðar landbúnaðaraf-
urða og hlutfall milli verðlags
landbúnaðarvara og kaupgjalds
stéttarfélaga, er miðaðist við
það, að heildartekjur þeirra, er
vinna að landbúnaði yrðu i sem
nánustu samræmi við tekjur
annarra vinnandi stétta. Yrði
nefndin sammála, skvldi verð
á land'búnaðarvörum með-
an stríðið stæði ákveðið sam-
kvæmt ' niðurstöðum hennar.
Hagstofustjóri og forstöðumað-
ur Búreikningaskrifstofu ríkis-
in skyldu taka sæti í nefndinni
og hinn fyrrnefndi vera for-
maður hennar. Auk þeirra
skyldu 2 nefndarmenn tilnefnd
ir af Búnaðarfélagi íslands, 1
af Alþýðusambandi íslands og 1
af Bandalagi starfsmanna ríkis
og bæja. Nefndin skyldi skila
áliti til ríkisstjórnarinnar fyrir
15. ágúst 1943, en þar til verð
landbúnaðarafurða kynni að
verða ákveðið samkvæmt niður
stöðum hennar, var ríkisstjórn
inni heimilað að fengnu sam-
þykki Búnaðarfélags íslands að
lækka allmikið verð á kjöti og
mjólk með framlagi úr ríkis-
sjóði. Loks ákváðu lögin, að lagð
ur skyld nýr skattur, svo nefnd-
ur verðlækkunarskattur, á tekj
ur ársins 1942, stighækkandi á
skattskyldar tekjur 10.000 kr.
og þar yfir. Tekjur af honum
voru áætlaðar 6 millj. kr. og
skyldi 3 millj. kr. varið til efl-
ingar alþýðutrygginga og af-
gangur fara til greiðslu kostn-
aðar við verðlækkun á kjöti,
mjólk og mjólkurafurðum. Vör
ur þessar voru lækkaðar í verði
frá 1. maí, og fór vísitalan þá
úr 261 í 149. Verðlækkunin
varð þegar til kom ekki eins
mikil og lögin heimiluðu. —
Landbúnaðarvísitölunefndin
skilaði áliti á tilsettum tíma og
var full samkomulag um niður-
stöðurnar. (Er skýrt nánar frá
nefndarálitinu í kaflanum um
landbúnað.) Verð það, er hún
ákvað, að bændur skyldu fá fyr
ir landbúnaðarafurðir, var
hærra en þeir höfðu fengið til
þessa, og varð allmikil hækkun
á smásöluverði kjöts frá 15.
september, en verðhækkunin á
mjólk var smávægileg. Ríkis-
sjóður hélt áfram greiðslum til
verðlækkunar á kjöti og mjólk
(og mjólkurafurðum). — Frá 1.
okt. ákvað Atvinnumálaráðu-
neytið útsöluverð á kartöflum,
sem var miklu lægra eh svo,
að það samsvaraði því verði,
sem Landbúnaðarvísitölunefnd
lákvað til framleiðenda, og frá
I. nóvember var verðið afur
lækkað. Búizt er við, að kostn-
aðurinn við þessa verðlækkun á
kartöflum fáist greiddur með
hagnaði . Grnæmetisverzlunar
ríkisins af sölu á innfluttum
kartöflum. Útgjöld ríkissjóðs til
verðlækkunar á landbúnaðar-
vörum, sem seldar voru innan-
lands á árinu, hafa numið
II. 746 þús. kr. Þar af fóru
6.565 þús. kr. til verðlækkunar
á kjíöti og 5,181 þús. kr. til
verðlækkunar á mjólk og mjólk
urafurðum. Á árinu 1942 lagði
ríkissjóður fram fé til verðlækk
unar á kolum, fiski, smjörlíki
tilbúnum áburði og L •ski- Og
síldarmjöli. Framlagið til verð-
lækkunar á hinum tveim síðast
nefndu vörum nam 499 þús. kr.,
en hvað greiðslur með öðrum
ofangreindum vörum snertir
vísast til ársskýrslu 1942. Út-
flutningsgjald það (10% af fob-
verði), er í ágúst 1942 var lagt
á útfluttan afla . togara sam-
kvæmt heimild í dýrtíðarlögun
um 1941, til greiðslu kostnaðar
við dýrtíðarráðsafanir, var af-
numinn í júní 1943, vegna verð-
lækkunar á’ fiski í Bretlandi.
Tekjur ríkissjóðs af þessu gjaldi
námu á síðasta ári 2.350 (1.438)
þús kr.
Um miðjan september skip-
uðu Alþýðusamband íslands og
Búnaðarfélag íslands, sám-
kvæmt beiðni ríkisstjórnarinn-
ar, hvort fyrir sig 3 menn í
nefnd, til þess að „athuga mögu
leika á því að færa niður verð-
bólguna með frjálsum samning-
um milli launþega og framleið-
enda ladbúnaðarafurða“. Eng-
inn árangur varð af starfi þeirr-
ar nefndar.
í Ibyrjun ársins var verðlags-
efirlitið ‘endurskipulagt, til þess
að það gæti orðið virkari þáttur
í baráttu við verðbólguna en
það hafði verið til þessa. í lög-
um frá 16. janúar 1943, um inn-
flutning oog gjaldeyrismeðferð,
Suglýsinpr,
sem birtast eiga í
AlþýðuhlaSÍEU,
verða að ver*
komuar til Auglýa-
inítaskrifstofimnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið i'L«. frá
Hverfisgötu)
fyrir kL 1 aS kvöld).
var ákveðið, að Viðskiptaráð
skyldi ásamt öðru fara með verð
lagsákvarðanir og verðlagseftir-
lit, í stað Dómnefndar í verð-
lagsmálum, sem þar með var
lögð niður. Ilinn 13. febrúar
voru staðfest ný lög frá alþingi
um verðlag. Samkvæmt þeim
skyldu jafnan tveir menn víkja
úr Viðskiptaráði, þegar bað fjali
aði um verðlagsmál, og í stað
þeirra koma tveir menn, er rík-
isstjórnifi skipaði, með atkvæð-
isrétti um verðlagsákvarðanir.
Stofnað var nýtt embætti verð-
Frh. af 6. sfðu.
T FYRRADAG hófst í Vísi
greinaflokkur undir hinu-
sameiginlega heiti „Eftir stríð-
ið“. 1 greininni, sem í blaðinu
birtist þann dag, segir m. a. á
þessa leið:
,,Hér á landi verður mikil
breyting I stjórnmálum, þjóðfé-
lagsmálum og efnalegri þróun.
Einn flokkur manna, sem skamm
sýnastur er og óheilastur, stefnir
að því að leggja allt það í rúst,
sem bezt er í aldagamalli þróun
hins íslenzka þjóðfélags. Þessir
menn ætla að nota sér þá upp-
lausn og lausung, sem styrjöldin
skapar, til að koma fram áform-
um sínum. En hin heilbrigðu öfl
íslenzku þjóðarinnar eru í mild-
um meiri hluta og munu tengja
hina nýju þróun við þann þúsund
ára stofn íslenzks þjóðfélags, sem
iandsmenn hafa nú byggt á hið
nýja lýðveldi. Uppskera hiiis nýja
tíma á að verða: framtak, sam-
hjálp og jöfnuður, en ekki upp-
lausn, öngþveiti og einræði.
Stjórnmálaflokkarnir íslenzku
standa nú á krossgötum. Vafasamt
er hvort nokkur af þeim þekkir
sinn vitjunartíma. - Starfsemi
þeirra er að mörgu leyti orðin ó-
frjó og steinrunnin. Þá skortir
víðsýni, sveigjanleik og leiðsögu.
Óánægja þjóðarinnar með flokk-
ana fer vaxandi. Þeir fullnægja
ekki lengur bugmyndum hennar
pg kröfum • um þjóðfélagsforystu.
Áf þessu leiðir óhjákvæmilega
miklar breytingar áður en langt
um líður í stjórnmálum vorum.
Hinn nýi tími mun sjálfur smíða
sér þáu vopn, sem hann þarfnast
í þessum éfnum. Örlagatími flokk
anna stendur nú yfir. Enginn
þeirra gengur nú heill til skógar,
en fæstir af foringjunum sjá hvar
meinið er falið, því til þess þyrftu
þeir að gagnrýna sjálfa sig.
Stofnun lýðveldisins mun skapa
ný pólitísk viðhorf. Þessi örlaga-
ríku þáttaskipti í lífi þjóðarinnar
er inngangurinn að breytingum
hins nýja tíma, sem hefjast rnun
eftir styrjöldina. Flokkaskipting
mun riðlast. Nýjar stefnúr munu
koma fram. Endurfæðing íslenzkra
stjórnmála verður ekki umflúin.
En sá flokkurinn, sem vill sundra
þjóðfélaginu, deila því og síðan
drottna, hann mun líða algert
skipsbrot fyrir þjóðernistryggð
og heilbrigðri skynsemi lands-
manna.“
Þessum hugleiSingum var
svo haldið áfram í Vísi í gær,
og var þá m. a. látið svo um
mælt:
„Fyrsta skilyrðið fyrir friði og
jafnvægi í landinu er sterkt fram-
kvæmdarvald. Það verður að vera
næsta sporið til þess að skapa
iþjóðinni vinnufrið, til þess að hag
nýta sér enn betur auðæfi hafs-
ins og moldarinnar, til þess að
koma í íramkvæmd stórfelldum
þjóðfélagslegum umbótum, í sam-
ræmi við strauma hins riýja tíma;
Til þess þarf að sameina alla þá
pólitísku krafta, sem stefna að
jafnvægi! í þjóðfélaginu og vilja
viðhalda því sem þjóðlegt er, heil-
brigt og sterkt í núverandi þjóð-
félagsskipun. Sameining þeirra
krafta getur hjálpað atvinnuveg-
unum að hagnýta sér auðæfi lands
ins betur en nokkru sinni hefur
áður þekkzt og með því skapað
þjóð’inni meiri velsæld og jafnari
kjör en verkföll og vinnudeilur
munu nokkrun tíma fá g'ert. Ef
þessir kraftar sameinast, sem yf-
irgnæfandi hiuti þjóðarinnar fylg-
ir að málum, nunu sundrungar-
öflin og einstakar hagsfnunaklík-
ur missa máttinn og hverfa, eins
og skurðgoð, sem enginn vill blóta.
Slík sameining hinna heil-
brigðu og þjóðlegu krafta er ó-
umflýjanlegt, þótt svo kunni að
fara, að luin náist ekki fyrr en
„samstarf allra flokka“ hefur ver-
ið reynt að ráði þeirra, sem skamm
sýnastir eru. Stundum þarf að
bergja bikarinn til botns, til þess
Framhald á 6. síðu.