Alþýðublaðið - 12.11.1944, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Sttnnudagxtr 12, nóv. 184C

Ötgefandi: Alþýðuflokknrinn
Elitstjóri: Stefán Pétursson.
Eiitstjórn og afgreiðsla í A1
^ýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4°CI og 490S
Símar afgrciðslu: 4900 og 4906.
V?rð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuorentsmiðjan h.f.
Benedikt S. Gröndal:
Bréf heim frá Ameríku
Helfregnin af
Goðafossi
Alla íslenzku þjóðina
hefir sett hljóða við hina
hryllilegu fregn af afdrifum
Goðafoss. En neinu sinni hef-
ir hún misst tugi hraustra sona
og dætra í hafið af völdum ó-
friðarins. Enn einu sinni syrgja
£ landi ekkjair og munaðarlaus
börn, mæður og feður, systur
og bræður ástvini, sem saklaus
ir hafa látið lífið fyrir vítisvél-
um hins miskunnarlausa hildar
leiks.
*
Undanfarnar vikur og mán-
uði hafa margir verið að vona,
að hörmungar ófriðarins væru
brátt á enda, og víst hefir ís-
lenzka þjóðin að minnsta kosti
verið vongóð um það, að hún
væri þegar úr allri hættu, að
herrnar fórnir yrðu ekki fleiri.
en orðnar voru. En því sviplegri
er sú helfregn, sem henni hef-
ir nú borizt til eyrna.
Árás hins þýzka kafbáts á
Goðafoss svo að segja uppi í
landsteinum sýnir, að enn er
land oikkar á hættusvæði og að
enn er hinn ægiilegi hildarleik-
ur háður af sömu morðfýsn og
sama miskunnarleysi og ein-
kenndi hinar lævísu árásir á
fyrri árum ófriðarins á friðsöm
og varnarlaus íslenzk skip. Það
er ekki verið að hugsa um það,
þótt um skip hlutlausrar smá-
þjóðar sé að ræða, sem ekkert
annað hefir innanborðs en frið
samt fólk með björg í bú henn-
ar; og það er heldur ekki ver-
ið að hirða um það, þótt land-
helgi hennar sé brotin. Full-
mæging grimmdarinnar og ger-
eyðingarfýsnarinnar er æðsta
boðorð hinna nazistísku morð-
varga. Og því á íslenzíka þjóðin
nú enn á bak að sjá stórum hóp
sona og dætra, sem stóðu í
blóma lífsins.
*
Það hefir oft verið sagt, að
við íslendingar vissum lítið af
hörmungum ófriðarins í saman-
burði við þær þjóðir, sem verða
að heyja hann með vopn í hönd,
og hefðum litla ástæðu til að
kvarta. Þetta er að því leyti
satt, að land okkar hefir að
vísu aldrei orðið vígvöllur í
þessu stríði, en hafið umhverfis
það þeim mun hættulegri. Og
ef borið er saman við mann-
fjölda ófriðarþjóðanna, mun
vafasamt, að nokkur þeirra
hafi fært tiifinnanlegri fórnir,
en okkar litla og varnarlausa
þjóð í árásum þeim, sem gerð-
ar hafa verið á friðsöm skip
hennar.
Þær fórnir verða seint bætt-
ar svo fámennri þjóð.
Félagsl íf.
Handknattleiksæfing karla
ærður í Íþróttahúsi Jóns Þor-
rteinssonar í dag kl. 3.
NEW YORK í september.
KÆRU LANDAR: Það er öll-
um íslendingum hér í Vest-
urheimi töluverð skapraun,
hversu lengi blöð og bréf eru á
leiðinni að heiman. Ókkur náms
mönnum. hefir þótt þetta venju
fremur leitt í sumar, því að við
höfum tekið eftir því, að.við höf
um oft verið nefndir í dálkum
Reykjavíkurblaðanna. Þegar
blöðin seint og síðar meir hafa
komið hingað vestur, höfum við
oftar en einu sinni orðið hissa
á þeim skrifum, sem við höfum
séð um sjálfa okkur.
Það er næsta merkilegt á þess
um feitu árum íslenzkrar blaða
mennsku, þegar ritsnillingar
vorir hafa slík stórmál að fjalla
um sem hvítu fötin forsetans og
fúlegg Bæjarpóstsins, þá skuli
stjórnmálaspekingar leggja hóp
íslenzkra námsmanna, sem eru
5000 km. að heiman, í einelti
og skoða allt, sem frá þeim
heyrist í stækkunargleri til að
reyna að finna eitthvað athuga-
vert í fari þeirra. Á þann hátt
hyggjast þessir menn að rægja
þjóð þá, sem námsfólkið gistir
og nemur hjá.
Eftir því sem ég kemst næst,
hafa margir íslendingar þær hug
myndir um okkur Ámeríkustú
dentana, að við göngum hér um
skólana með gloríubauga og sé-
um dýrkaðir eins og andlegir
gullkálfar. Hafa verið breiddar
út hinar merkilegustu sögur um
okkur og það jafnvel gefið í
skyn, að meðal skussar að heim
an setji hér upp logniettur og
séu fyrr en varir farnir að
kenna prófessorunum.
Við Islendingar höfum mikið
yndi af að heyra lof um sjálfa
okkur og afrek okkar manna,
en að þessu sinni hefir oflofi ver
ið smurt á helzt til þykkt. Sann
leikurinn er sá, að íslenzkir
námsmenn breytast ekkert við
að koma til Ameríku. Það er
satt, að margir okkar hafa
reynzt hinir prýðilegustu náms
menn og hlotið viðurkenningu
fyrir, en aðrir hafa komið, svall
að og fallið, sér og landi sínu
til lítils sóma. Þið heima heyrið
um þá, sem standa sig vel, en
það er eðlilega ekki haft hátt
um þá, sem falla. Hins verðið
þið einnig að minnast, góðlir
hálsar, að íslendingar eru enn
frekar sjaldséðir hér í Ameríku,
og því oft skoðaðir í krók og
kring eins og tvíhöfða kálfar,
svo að ég noti orð Rannveigar
Sohmidt. Af þessu og engu öðru
stafar það, að Ameríkumenn
hafa stundum hossað okkur
heldur meira en við eigum skil
ið.
Við erum alls konar fólk þess
ir námsmenn í Ameríku. Skóla
kerfið hér er svo ólíkt því, sem
í Evrópu tíðkast, og skólarnir
hér eru svo misjafnir, að flestir
duglegir menn, sem einhyem
undirbúning hafa, geta, komizt
einhvers staðar inn í þá. Það
eru til hér í landi skólar, ef vel
er leitað, þar serq. það er talið
merkilegt að vera 200, pund og
geta leikið knattleik heldur en
að kunna margföldunairtöfluna
utan að afturábak eða vera séní
með þykk gleraugu. En það eru
líka til skólar, og þeir fleiri en
hinir, þar sem menn stynja af
hrifningu yfir undrabarninu,
sem verður doktor 18 ára, lesa
Shakespeare og Snorra með
tárin í augunum og mæla menn
ekki í pundum heldur einkunn
um. íslendingar þeir, sem hing
að koma til námis, gæta þess
að velja sér feitu kýmar
og fara á góðu skólana. En
iþar er ekki um neina tmisk-
unn að ræða, menn verða að
lesa mikið — eðá falla. Ég hef
heyrt marga íslenzka náms-
menn kvarta undan því, hversu
mikið þeir hafi að lesa í skól-
um hér vestra, Hér njótum við
ekki þess frelsis, sem stúdent-
ar í Evrópu eiga að venjast við
nám sitt. Hér fylgjast prófessor
arnir vel með námi okkar og við
verður að mæta í kennslustund
um reglulega og taka próf oft
á hverjum yetri, en ekki þegar
okkur sjálfum finnst við undir
það búin.
Námsfólk kemur hingað vest
ur til að læra hina furðuleg-
ustu hluti. Stúlkur hafa komið
til þess að læra útsaum eða
broderi, sem engir kunna hér
nema gamlar kerlingar, sem
fluttu það méð sér frá Evrópu.
Iðnaðarmenn hafa komið hing-
að til að læra verk, sem hér
eru alltaf unnin í vélum. Svo
kunna þeir ekki við að fara
heim án þess að læra neitt og
fá sér vinnu hér vestra. Áður
en þeir vita af eru þeir giftir
og sitja svo hér með sveittan
skalla, kerlingu og krakka alla
æfi, en leiðist og dauðlangar
heim.
Ameríka virðist vera í tízku
heima um þessar mundir. Unga
menn og konur langar til að
koma hingað til að sjá ljósin á
Broadway og skýkljúfana. M,erm
hafa hinar furðulegustu hug-
myndir um þetta land, — flestar
þeirra úr kvikmyndum. Maður
skyldi ætla að ryksugur yxu hér
á trjánum og tveir næturklúbb
ar væru á hverri hæð, hundr-
að hæðir upp í New York. Ungir
íslendingar hafa komið hingað
með slíka draumóra í huga sér.
Þegar þeir hafa séð nokkra næt
urklúbba, farið upp í Empire
State bygginguna, og nýja-
bragðið er farið að hjaðna, þá
viðurkenna þeir í trúnaði, að
„þetta sé ekki eins mikill draum
ur og þeir héldu“. Ein stúlka
stundi af heimþrá og sagði: „Æ
ég hélt að þetta væri allt lekkr
ara!“
Gallinn vjð þetta fólk er sá,
að það kærir sig ekki um að
kynnast Ameriku, það vill sjá
Broadway. Margir unglr menn
og margar ungar stúlkur hafa
farið heim eftir stutta dvöl í
New York án þess nokkru sinni
að sjá Metropolitan listasafn-
ið, án þess að heyra nokkru
sinni um bókasafnið mikla á
42. götu og án þess að hafa
hugmynd um að Paul Robeson
er um þessar mundir að leika
Othello eftir Shakespeare.
Þetta fólk býr í hverfum auð-
manna eða í fínum hótelum á
Manhattan, en það veit varla
af því, að til sé kynþáttavanda
mál hér í landi og það hefir
aldrei séð fátækrahverfi. Þetta
fólk getur ekki frekar sagt ykk
ur frá Ameríku heldur en sá,
sem aðeins hefir smakkað sviða
sultu getur sagt ykkur hvernig
blóðmör er á bragðið.
Það er kvartað undan því, að
Ameríka gleypi mann strax. Ef
til vill á yfirborðinu. Víðu föt-
in frá Bondverzlun og marglitu
hálshindin, tyggigúmíið og Coca
Cola eru ekki hættuleg íslenzkri
menningu eða því sem íslenzkt
er. Þetta er eins og flensan —
það líður hjá. Og ég held ég
geti fullvissað ykkur um að
námsmennirnir eru flestir ís-
lenzkari en þeir nokkru sinni
voru. Ég hef séð þá sitja undir
eikartrjánum í Nýja Énglandi
og kappræða það, hvernig bezt
verði stofnað útibú frá Paradís
á íslandi. Ég hef séð þá sitja
á bökkum Missisippiárinnar og
rífast um íslenzk skólamál. Og
íslenzk stúlka, sem giftist ís-
lenzkum námsmanni vestur við
strönd Kyrrahafsins klæddist
íslenzkum skautbúningi til at-
hafnarinnar, sem var fram-
kvæmd af íslenzkum presti. En
segi einn stúdent í einkabréfi,
að íslenzkan sé skrílmál, af
hverju sendið þið honum ekki
eintak af Snorra Eddu og biðj-
ið hann að þýða hana á betra
mál? Þótt svo 'hrapallega færi
fyrir mér, eftir því sem mér er
sagt í bréfum að heiman, að ég
týndi tungu forfeðranna og tali
nú óskiljanlegt rugl gegnum nef
ið, þá vona ég að sú óhamingja
hafi ekki stofnað sálu Þjóðvilj-
ans í alvarlega hættu.
Blöð heima hafa reynt að gefa
það í skyn, að sumir stúdentar
hér vestra séu útsendir böðlar
ameríska auðvaldsins og sitji
um tækifæri til að snúa Islend
ingum á þess band. Nokkrir
námsmanna voru vinstrimenn,
jafnvel kommúnistar heima, og
mér virðist þeir vera það enn.
Aðrir voru auðvaldsinnar, og
ég fæ ekki betur séð en þeir
haldi enn tryggð við hina gömlu
hjáguði sína. Yfirleitt hafa þeir
námsmenn, sem ég hef haft
kynni af, ekki frekar hug á að
gerast erindrekar amerísks auð
valds en séra Bjarni hefir á að
Auglýsingar,
sem birtast eigss j
Alþýðub’aðÍKH,
verða að ver*
komnar til Auglýn-
infraskrifstofmmar
í AlþýðubúsinK,
(gengið in_i ftrá
Hverfisgötu)
fyrir kl. 7 að kvöidl.
Sfffli 4906
gerast þjónn kölska.
Margir stúdentar hér fylgjast:
allvel með amerískumstjórnimál
um. Af þeim er margt að læra
sumt það, sem ekki ætti að taka
upp á íslandi, annað sem vel
gæti orðið til bóta. Sama má
segja um amerískt þjóðlíf £
heild. Við höldum okkur við
skólana og lærum listir og vis-
indi, sem þroska okkur og búa
undir framtíðarstörf heima. ÞaS
kann svo að fara, að einn eða
tveir stúdentar týni sálu sinnl
og komi aldrei aftur, en meiri
ÍFrh. á 6. sáðb
| BRÉFI frá alþingi, sem birt
“■ ist í Mbl. í gær, er komizt
svo að orði um málefnasamning
r íkisstj órnar innar:
„Hver sá, sem á lilutlægan hátt
virðir fyrir sér þjóðmála baráttu
tveggja síðustu ára meðal íslend-
inga, hlýtur að komast að þeirri
niðurstöðu, að þar hafi fyrst og
fremst gætt togstreitu um stund-
arhagsmuni. Þegar frá er skilin
sú einróma ákvörðun þjóðarinnar,
að stofna alfrjálst lýðveldi á ís-
landi, verður ekki hjá því komist
að viðurkenna, að hún hafi þenn-
an tíma horft meira niður fyrir
tær sér, en fram á veginn. Deilan
um laun og afurðaverð hefir setið
í öndvegi. Um framtíðarhag og
grundvöll efnalegs, sjálfstæðis í
framtíðinni hefir minna verið hugs
að.
Stefnuyfirlýsing hinnar nýju
ríkisstjómar markar tímamót í
þessum efnum. Þar er megin á-
herzla lögð á að snúast verði að
framkvæmd framtíðarmála jafn-
hliða því, að reynt sé að tryggja
þjóðimii öryggi á líðandi stundu.
Ber vissulega að fagna þeirri
stefnubreytingu. Framtíð íslenzku
þjóðarinnar, éins og rnargra ann-
arra smáþjóða, er um þessar mund
ir nær „óráðin gáta, fyrirheit“. —
En því betur, sem þjóðin uggir að
sér, því betur sem hún sjálf býr
sig umdir að mæta framtíðinni,
því meiri líkur eru til þess að þau
fyrirheit, sem hún gefur sjálfri
sér, rætist.
En fögur fyrirheit eru lítilsvirði,
jafnvel þótt færð séu í búning
ítarlegra málefnasamninga og
stefnuyfirlýsinga. — Vissulega má
segja þetta með miklum sanni.
Það, sem mest veltur á, er að ein-
lægur vilji til drengilegs starfs
liggi til grundvallar slíkum samn-
ingum. Þegar samningar eru gerð
ir verða aðilar jafnan að byggja á
því, að svo sé. Ef trúna é það
brestur, er samningurinn trauðla
gerður.
Að þessu leyti er mélefnasamn-
ingurinn, sem hin nýja ríkisstjóm
.er mynduð um, svipaður flestuna
öðrum samningum. Framkvæmö!
hans er háð því, að aðiljar hazts
starfi saman af drengskap og víð-
sýni. — Auðna hlýtur að réðu unt
það, hvort hann verður pappírs-
blað eitt eða grundvöllur víðtækra
umbóta á atvinnuhögum og afkomu
íslendinga.“ V(
Undir þetta er vissuliega hajgt
að taka með höfundi bréfsins
frá afþingi. Árangurinn af sam
starfi því, sem nú hefir veri@,
stofnað til, er allur kominn
undir þv*í, að framkvæmdtir
verði málefnasamningur sá?
sem samstarfið er byggt á.
VERZLUNIN ER FLUTT
f HAFNARSTRÆTI 22.
Skautar með áföstum
skóm teknir upp í
HELLAS
Hafnarstræti 22
híh^hýhtftitoh^hrfiríiahÆfi
(hbreiðið AibÝðublaðið.
í