Alþýðublaðið - 11.04.1945, Qupperneq 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Miðvikudagur 11. april 1945,

Gtgefandi AlþýSuílokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Sfmar ritstjórnar: 4901 og 4902
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Guðlaugur Róslnkranz:
Norræn samvinna og norræna félagið
' Hver verður hlufur
Beyfcjavflrar í nýskðp-
uninni!
EiNDURiNÝJUN skipastóls
ins, nýsköpun á sviði at-
vin.nmilnifra'nis yfiMeitt eru kjör
orð íþjlóðarinnar utn þessar
mfu,Mdáff• oig ytfirlýst stefnumark
núverandi ríkisstjórnar.. Ein
staklingar, félög og bæjarfélög
eriu hiVÖtt til þesis að kaupa ný
qg fuiMkotminari skip eða önnur
framliei ðslntæk i, en !við eigium
nú, til þess að við verðum sam
keppniisfærir við aðrar þjó’ðir á
heimlsmarkaðimum eftir strííðið
og getum lifað miennáingarillíf í
landinu.
Margir thatfa brugðizt vel við
þessari hivöt og þegar tryggt
sér kaup á nýjum og betri fiski.
skipum frá úfclöndum. Aðrir,
þar é meðal eitt af bæjarfólög
um landsims, Hafnarfjöfður,
hafa ákveðið að hefja skipasmíð
ar hér hieima til þess að endur
nýja og auka fiiskiifllota sinn. Er
nú í þeim tiiligangi, vierið að
stofna sfcórt hlutafélag í Haín
arfirði með þáfcttöku bæjarfé-
lagsins, og er hugmyndin að
hin nýju skip verði gerð út af
bæjarfélaginu og ýmsum ein-
staklingum þess í sameiningu.
*
En Ihver verður þá þáttur höf
uðborgarinnar, Pteykjavíkur, í
nýsköpuninni?
Um það 'heyrist ldtið enn, og
er það að vísu efcki nýtt, að
ihaldsm'e i rililutinn í bæjar
stjórn Reykjavíkiur fári sér
hiægt um allt friumikvœði ag
framkvæmdir á sviði atvinnu
lífisjins á bænum.
Ánum saman hefir Alþýðu
flokkurinn í bæjaristjiórn barizt
fyrir þvíí, að hafim yrði bæjar
útgerð í Reykjavn'k, með ný
tízkutogurum; ,en íhaldsmeiri-
Mutinn hafir aldrtei mátt heyra
það. iÞað miáitti ekki fara i.nn á
svið ,,einstafclingsframtaksins“,
sem isamkvæmit kennisetning
um auðvaldsánis á eitt rétt á því
að refca arðbær fyrirtæki. Held
ur skyldu Reykvíkingar ganga
atvi.nnulausir hundruðum sam
an, einis og þeir gerðu fyrir stfíð
ið, teða vinna við Iklakahögg og
aðrar þvíiíkar framkvæmdir.
Afileiða'ngarnar af slíkrii þröng
sýiii og Slíiku fyrirhyggjuleysi
íballdlsmeirihlutans í bæjar
stjérn geta mienn séð í dag, ef
þeir gera ofurlítinn samanburð
á hag Reykj'avífcur og Hafnar
fjarðár.
Hafnaffjörður hóf bæjarút
gerð að tilhlutim AlþýðuffliOLkks
meírihlii|tanís í hæjafstjórn þar
fyrir hér um jbii fjórtán ánum.
Á kreppuárunum fyrir stráðið
varð hún bjargvættur bæjar-
ins og á veltiárum ófriðarins.
hefur hún ekki aðeins stórbætt
fjárhag bæjarfélagsins svo, að
hann er nú betri en nokkurs
annars bæjarfélags á landinu
— útsvör hækka ekkert í Hafn-
arfirði í ár — heldur og staðið
undir hinum margvíslegustu
framkvæmdum og framförum
NÚ þegaæ líkur benda til
þess, að ekki verði langt
að bíða stríðsloka og von um,
að ekki verði ýkja langt að
bíða að samskipti geti aftur
hafizt á miili Norðurlandanna,
þótti Norræna félaginu vel
hlýða að vekja nokkra athygli
á gildi norrænnar samvinnu og
menningar. Útvarpsráð hefur
eins og svo oft áður sýnt þá
velvild að ætla því tvö kvöld
fyrir dagskfá sína, og forsætis-
ráðherrann hefur sýnt félaginu
og þeim málstað er það beitir
sér fyrir, þá vinsemd að hefja
þessar umræður hér í kvöld eins
og háttvirtir hlustendur hafa
heyrt.
Síðan yfirstandandi styrjöld
hófst höfum vér, sem viljum
norræna samvinnu og trúum
á hana og gildi hennar, nokkr-
um sinnum heyrt menn segja
með nokkru yfirlæti: „Norræn
samvinna er úr sögunni, enda
aidrei • verið annað en skála-
ræður.“ Jafnan hafa þetta verið
þeir menn, sém minnsta þekk-
ingu hafa á þessum málum og
engan áhuga, en hins vegar
talað um samstarf hinna litlu
norrænu frændþjóða í sama tón
og dr. Best, sendiherra Þjóð-
verja í Danmörku, er hann tal-
aði eitt sinn um Dani og kall-
aði þá hina hlægilegu, litlu
þjóð. En honum hefur kannske
,ekki alltaf síðan fundist Danirn
ir jafn hlægilegir og lítilsvirði.
Eins vænti ég, að þeir, sem
litið hafa smáum augum á við-,
leitni hinna norrænu þjóða um
samhjálp og samvinnu, verði að
breyta um skoðun. Þeir, sem
haldið hafa því fram, að um
r.orræna samvinnu væri ekki
lengur að ræða, hafa eingöngu
miðað við hernaðarsamvinnu.
En Norðurlöndin hafa ekki
haft neina hernaðarsamvinnu
og það var aldrei gert ráð fyrir
því, að norræn menningarsam-
vinna ætti að byggjast á sam-
einuðum hernaðarmætti hinna
riorræriu þjóða. Norðurlanda-
þjóðirnar eru frjálshuga þjóð-
ir, sem vilja byggja samstarf
sitt á frelsi og menningu
en efcki á herveldi oig kúgun.
Þegar einstakir menn ræddu
stundum um herriaðarbanda-
lag Norðurlanda fyrir stríðið,
vitanlega eingöngu í sjálfsvarn
arskyni, varð sú skoðun þó
jafnan ofan á að forðast bæri
allt, er gæti, gefið nokkurri stór
þjóð tilefni til þess að líta á
Norðurlandaþjóðirnar sem ó-
vinaþjóðir, og Norðurlanda-
þjóðirnar treystu þvi, að rétt-
ur þeirra og hlutleysi yrði virt
af stórveldunum. Þær áttu
ekki sökótt við neinn og ásæld
Norræna félagið
hefir nýlega, þ. 31.
marz og 8. apríl, haft tvær
tímabærar og athyglisverðar
kvöldvökur í útvarpinu.
Fyrra kvöldið flutti ritari
félagsins, Guðlaugur Rósin-
kranz, meðal annars erindi
það, sem hér birtist með góð-
fúslegu leyfi hans.
ust ekkert frá öðrum. Þeim var
það þá pkki ljóst, frekar en svo
mörgum öðrum, að öld hnefa-
réttarins var að renna upp.
Samstarf Norðurlandaþjóð-
anna í menningar-, félags-, við
skipta- og í stjórnmálum var
miög víðtækt fyrir stríðið og
vinnst hér ekki tími til þess að
rekja það, enda oft gert áður í
aðalatriðum. Þótt það sam-
síarf Norðurlandaþjóðanna hafi
sökum utanaðkomandi oíbeldis
stöðvast í bili, hefur ofbeldið þó
áreiðanlega ekki megnað að
kúga þanii anda frelsis og rétt-
lætds, er ávallt imin sameina
þær. 1
Sá félagsskapur, sem aðal-
lega hefur unnið að eflingu
norrænnar samvinnu, Norræna
íélagið, hefur lagt aðaláherzl-
una á það, að kynna þjóðirnar
hverri annarri, með fyrirlestr-
um, með flaiitningi ýmisísa lista-
verka í tölúðu máli. eða tónfum
— með útgáfu rita og bóka,
með mótum og námskeiðum til
persónulegrar kynningar og
fræðslu, með öflun á gagn-
kvæmum réttindum til skóla-
vistar,' með starfsmannaskipt-
um o. fl., er allt hefur miðað
að þvi að auka samskipti,
kynningu og gagnkvæma þekk-
ingu. Úpp af þessum sam-
skiptum og svipaðri starfsemi
fjölmargra annarra- hefur líka
vaxið gagnkvæmt traust og
vinátta, sern á margan hátt
hlefur sýnt hvers virði er nú í
sitríðimu.
Þótt Norðurlandaþjóðirnar
hafi ekki getað haft sameigin-
lega víglínu á vígvellinum, af
orsökum, sem allir þekkja, —
hafa þær þó siðferðilega haft
sameiginlega víglínu. Þær
hafa tekið málstað hver ann-
arrar og hjálpað hver annarri
eftir því, sem geta og aðstaða
hefur leyft. Þannig hefur Sví-
þjóð, sem tekizt hefur að halda
frelsi sínu, getað veitt hinum
liðandi nágrannaþjóðum sín-
um ómetanlega hjálp. Með því
að taka í fóstur 50 þús. finnsk
fyrir íbúa bæjarins yfirleitt.
En hvað urn Reykjavík?
Ætli ihagur ihennar heffði ekki
verið dállítið annar í da.ig, ef far
ið hefði verið að rláðum Alþýðiu
flokksins fyrir striðið og hafizt
handa um bæjarútgerð eins og
í Hafnarfirði? Ætli þá hefði ver
ið þörif' á þvlí, að hækkia útsivör
á ReykívdMpgum istórkloisitlega
enn einiu simná. í ár, eins og' boð
að hefir verið? Og ætli Reykja
vík hefði þá enn þuirífit að vera
án ráðhúis's, án gaignfriæðaskúila
búsis og margls annaris, sem
Haifnartfijlörður' heffir hafft efni ó
að reisa hjlá sér, en Reýkjavák
vanhagar :um.?
Vildiu menn ekki einu sínni
huigieiða þetta ofuriLítíið nánar
otg ségjia svo, hlvor heilbrigðari
steffniu miuni haffa haft i bæj ar
miálrum- ReykjaiViíkur — Alþýðu
fioikfcísminmbluftinn . í bæjar
stjórn, eða íhaldlsmeiriMutinn?
Mikið tjión er þröngsýni og
föður- og heimilislaus börn
meðan á finnsk-rússneska stríð-
inu stóð, með því að taka á
móti dönskum og norskum
flóttamönnum, sem flúið hafa
til Svíþjóðar undan ofbeldi naz/
istanna. Samkvæmt síðustu
upplýsingum munu nú dvelja
um 200 þús. flóttamanna frá
hinum Norðurlöndunum í Sví-
þjóð. Hvers virði er það ekki að
þetta eina norræna land hefur
þannig getað bjárgað lífi 20.0
þús. nágranna sinna og margt
þeirra kjarni þjóðar sinnar,
kjarkmikið, frelsisunnandi og
þróttmikið fólk, sem vafalaust
hefur ómetanlega þýðingu fyrir
þjóðir sínar. Þá hefur Svíþjóð
hjálpað hinum Norðurlanda-
þjóðunum með miklum gjöfum
og nú síðast með stórlánum til
kaupa á nauðsynjum. Sænska
FinnlandJshjálpin nam ;skv. nýj
uisitu fregnuim niál. 400 mMj. sv.
kr. Um 150 þúis. norlsk börn
í Oslo íá daglega mat gefins
frá Svíþjóð og um 40 þús. gam-
almenni annanhvern dag. Nor-
agssöfnunin í Swílþjóð miuin veria
komin í um 400 millj. kr. auk
1600 tonn af fötum og 75 þús.
pörum af barnaskóm, sem þeg-
ar er úthlutað. Og nú hafa
Svíar ákveðið að lána hinum
Norðurlandaþjóðunum 460
milljónir sv. kr. til kaupa á
ýmsum nauðsynjum. Auk
Auglýsingar,
sem birtast ei£a f
Alþýðublaðicu,
verða að v©ra
komnar til Auglýs-
iueraskrifstoftmuar
í Alþýðuhúsinu,
H /erfisgötu)
fyrlr kl. 7 a9 kvSldL
þessa er margs konar önnur
hjálparstarfsemi rekin í Sví-
þjóð til hjálpar Norðurlanda-
þjóðunum.
Sem kunnugt er höfum vér
íslendingar einnig reynt aSS
hjálpa hinum nauðstöddu ná-
grannaþjóðum vorum eftir
vorri getu. Þannig söfnuðust
hér í upphafi stríðsins 170 þús.
kr. til Finnska Rauða Krossins
og Noregssöfnunin er nú komin
ýfir 1 millj. kr. auk fatnaðar,
sem mun vera um 400 þús. kr.
virði. Rennarar hafa með að-
stoð barnaskólabarna, safnaS
um 400 þúsund krónuna
til norskra og danskra barna
auk nokkurs fatnaðar. Sá al-
menni áhugi ffyrir því að hjálpa
hinum nauðstöddu bræðra-r
Framh. á 6. síðu.

auðvaldsihyggja íhal'dismeirihlut
ans í bæjiansitjórn Ileykjavíkur
búin að vinna höffuðborginni og
íbúum hennar. En enn er fcími.
til þess að bæta fyrir gamlar
syndir, ef nú verðair hafizt
banda um öfiliugan þáitt Reykja
ViilkuT í nýsköpun atvinnuiífs
inis oig endurnýjún skipastólsins.
Gæti efcki Reykjavík að minnlsta
kioisti tekið sér hiið nýja frum
bvæði Hafnarffjarðar ti/1 fyrir
mynidar og gengizt fyrir stofn
ún blutafélags, sem bærinn ætti
helming í, en einstaklingar belmi
ing, tiii þess að kaupa frá út
löndum eða láta isrníða hér
beima ný skip og heffja útgerð
að stráðinu loknu? Ætli Reyk
vlíkingar þyldu það ekki, að ffjiár
hagiur bæjarins væri óffurMtið
bættur með þeim hætti, istvo að
útl^vörini á þeim þyrfftu ekki að
haékká alveg einis ört á komahdi
ánum og þau hafa gert hingað
til?
VÍSIR bdrtir í gær forustu-
grein um atvinnumál okk-
ar og gerir þar að umtalsefni
horfur í þeim að stríðinu loknu.
í greininni Segir meðal annars:
„Allar þjóðir munu að styrjöld-
inni lokinni leitast við að efla at-
vinnulíf sitt og tryggja borgurun-
um viðunandi lífskjör. Nú þegar
■hafa þjóðir þær, sem í styrjöldinni
eig'a, hafið víðtækan undirbúning
að því að greiða fyrir • hermönn-
um þeim, sem leystir verða úr her
þjónustu, þótt líkur séu til að enn
geti styrjöldin, og þá Asíustyrj-
öldin sérstaklega, — dregist nokk
uð á langinn. Verðþennsla gerir nú
vart við sig í flestum 1 öndum
heirris, og hefur hún óhjákvæmi-
lega óheppileg áhrif á atvinnulíf-
ið, en þeirra áhrifa mun gæta á
fyrstu árunum eftir stríðsilokin.
Dýrtíð veður vafalaust tilfinnan-
leg fyrsta kastið, en launagreiðsl-
ur hljóta einnig að verða í sam-
ræmi við hana. Verður því að gera
ráð fyrir að kauplag eftir stríð
verði mun hærra en það var fyr-
ir stríðið og allur framleiðslufeostn
aður mun hærri en þá. Þó geta
aukin vélaafköst dregið nokkuð
úr dýrtíðinni, en svo sem kunnugt
er fleygir 'tækninni fram á styrj-
aldartímum, með því að þjóðirnar
verða þá að leggja sig allar fram
til þess að standa undir styrjaldar
reíkstrinum og sjá herjum sínum
fyrir öllum nauðsynjum.
Hið háa verðlag, sem vafalaust
verður ríkjandi í heiminum á ár-
unum næstu, eftir stríðslokin, hef
ur óhjákværnilega í för með sér að
kauplag hér á landi verður hærra
en það var fyrr, en til þess að at-
vinnuvegirnir geti staðist það verð
um við að fára að dæmi annarra
þjóða og taka alla þá tækni í þjón
ustu okkar, sem við erum menn
til. Ber nauðsyn til að framleiðslu
tækin verði þau hagkvæmustu
sem völ er á, en það þýðir að við
verðum að endurnýja þaú svo>
fljótt sem kostur er.“
Þannig farast Vísi orð í gæiy
og kveður nú við töluvert ann-
an tón í þvd blaði en hingað
til, þegar hann hefur verið að
halda því fram, að á engar frans
kvæmdir eða nýsköpun væri
hægt að leggja á sviði atvinnu-
lífsins fyrr en búið væri að
lækka kaupgjaldið.
m
Morgunblaðið birtir gredn í
gær, sem heitir „Matvælum
fleygt“. Þar segir:
„Þrátt fyrir það, að matvæla-
Skortur sé víða, og jafnvel hung~
ursneyð sums staðar, er miatvæl-
um fleygt -hér í stór.um stíl.
Á síðást liðnu ári keyptu Eng-
lendingar allan okkar frysita fisk
með þunnildunum, en nú vilja
þeir -ekki hafa. þau með. Ekki hef-
ir tekizt að selj-a þau á aðra mark
áði, hvorki fryst né söltuð, fyrir
verð er svari kostnaði. Hér er þó
ekki um neitt smáræði að ræða,
þar sem er um 20% af frosnum
fiskflökum, eða ca. 5000 fonn, mið
að við framleiðslu síðasta árs.
Einnig er mjög lítið iiirt af gell-
um, en eins og kunnnugt et, eru
þær -góður matur, og' mætfci frysta
þger eða salta.
Ríkisstjórnin og viðskiptanefnd
ættu að gera sitt ítrasta til þess a5
fá UNNRA til þess að kaupa þessl
matvæli handa þeim, sem frekast
þurfa þeirra með. Ennfremur er
miklu af öðrum úrgangi fiskjarins
kastað, sem gæti þó að minnsta
kosti, verið ágætur fóðurbæitir og
áburður."
Ójá; það virðist nú heldur
hart, að fleygja slíkum mat-
vælum eins og nú er ástatt í
heiminum, og munu margir
verða til að taka undir það, a@
það megi að minnsta kosti ekM
gera að óreyndu.