Alþýðublaðið - 29.06.1945, Blaðsíða 5

.Fifetudagur 29. jwuí IMS
ALÞfÐUBLAÐIO
s
Fyrsta grein Ivar Lo-Johansson:
Brezkur hermaður hylltur á götum Kaupmannahafnar, eftir að
í>jóðverjar gáfust upp og Bretar voru komnir þangað.
I.
DANMÖRK byrjaði í
Stokkhólmi, Það var
gáfulegur, danskur sendifull-
frúi, sem vafði fætihum utan
nm einn borðfótinn og hafði
vermóðsflösku fyrir framan sig
á 'borðinu.
— Eg bíð eftir símtali við
Kaupmannahöfn, sagði hann.
Við ættum að reyna.
En það er erfitt að fá rétt-
indi til Danmerkurfarar. Það
getur tekið heilan mánuð eða
sneira, unz þau fást.
— Eg haf þó ástæðu fyrir
hendi, sagði hann, — og hún
er dálítið áríðandi.
Að skammri stundu liðinni
var allt undirbúið.
— Beztu kveðju mína til
Danmerkur, sagði hann, er ég
fór.
Það var Danmörk frá upp-
hafi. Vingjarnleiki, hjálpsemi,
og viðbragðsflýtir án hátíðleika
eða stolts. Allt var svo framúr-
skarandi einfallt og eðlilegt.
Qft finnst manni sem Danir
Mjóti að vera einhver þrosk-
aðasta þjóð álfunnar.
Það er oft einkennil'egt, að
virða fyrir sér upphaf styrj-
aldar. Sömuleiðis er skrítið að
athuga stríðslokin. Maður fann
|>etta í Malmö. Þar voru
gaddavírsgirðingarnar meðfram
höfninni enn á sínum stað. En
sjálf hliðin stóðu opin. Þar
voru ögrandi varðbyrgin enn-
þá. En varðmennirnir voru all-
ir á bak og burt. Tvö gríðar-
mikil olíuskip frá Bergen og
Oslo lágu á höfninni. En yfir-
œenn þeirra voru þar ekki
lengur; —• Malmö-búar gengu
Jtiundruðum saman um skipin
og fóru með þeim í sunnu-
'dagsskemmtisiglingu. Það ríkti
friður á götunum. Það var
sem hvert einasta grasstrá
foæri það með sér, að það var
kominn á friður í Evrópu. Allt
var svo kyrrt og skipulegt í
trjágarði að baki járnbrautar-
stöðvarinnar. En nýjasta síma
skráin yfir Kaupmannahöfn
sem fyrirfannst í Malmö, var
fimm ára gömul. Svo lengi háfði
Eyrarsund verið fáfarnara en
npíkkurt úthafanna. En hvern-
ig skyldi svo útlitið vera í hinni
frjiálsu Danmörku?
Flugið yfir Eyrprsund kemur
manni til að hugsa um akstur
á hárri brú, sem liggur yfir á.
Það er eins og að fara yfir
Skurubrúna væri hún tíu sinn-
um stærri. Eg lít niður á akur-
breiðuna fyrir neðan mig. Eg
sé hvar vinnumaður fer með
sáningarvél. Þarna níðri hafa
forfeður mínir alið aldur sinn.
Eg er sá fyrsti í ætt minni, sem
fer í flugvél. Strax er ég kem
auga á danskt land, greini ég
danska tollþjóninn, dönsku bif-
reiðarstjórana og lögreglu-
þjónana,' — nýkomna frá fanga
búðunum í Buehenwald. Þetta
er á Kastrup-flugvellmum..
— Hvað eruð þér þarna
með? spyr tollþjónninn.
— Súkkulaðispakka til
danskrar stúlku.
— Allt í lagi, svarar toll-
þjónninn. Eg bið að heilsa.
II.
Mér finnst ég vera of ham-
ingjuisamur til þess að una mér
við að skrifa.
Það eru engin takmörk 'fyrir
þeirri gleði og hlýju, sem hvar-
vetna mætir manni í Dan-
mörku. Fyrsta kvöldið sem ég
dvaldi í Höfn, varð mér gengið
um Ráðhússtorgið og varð þar
áhorfandi að sjaldgæfu fyrir-
brigði.' Undir einu af skot-
byrgjum þeim, sem Þjóðverjar
hafa hvarvetna skilið eftir sig,
stóð tvítugur Dani, mállaus og
heyrnarlaus, ásamt stúlkunni
sinni. Hann var í peysu, líkari
þeim, sem Montgomery er
stundum í. Hann talaði við
stúlkuna á fingramáli. Eg veit
ekki, hvernig á að tjá gleðina
með fingramáli, — en ég veit,
að hann var að segja henni
I eitthvað sem var gleðilegt.
f
Sænska leikkonan Barbro Kollberg og Ivar Lo-Johansson í hléi,
þegar verið var að kvikmynda hina frægu sögu skáldsins, „Gat-
an.“ Barbro Kollberg lék. eitt aðalhlutverkið í henni.
Þetta kvöld var byrjað að
rífa niður fal'lbyssuturna Þjóð-
verjanna á götunum umhverfis
Eáðhúsið. Loftþéttiborarnir
gengú aíla nóttina. Hundruð-
um saman unnu Kaupmanna-
hafnarbúar að þessu fram á
næsta dag.
Skammt frá mér sé ég blóm-
sveig liggja á götunni. Hann er
til minja um Leif Bruhn Peter-
sen, íæddan 1918, — skotinn af
Gestapo-mönnum 1944. Dag-.
lega eru sett ný blóm á stað-
inn. Hann var einn af mörgum
föðurlandsvinum,' sem skotnir
hafa verið á Kaupmannahafnar-
götum. Fyrst voru blómsveig-
irnir jafnvel settir á miðjar
göturnar og bifreiðarnar lögðu
lykkju á leið sína til þess að
keyra ekki yfir þá.
Að kveldinu heyrast skot-
hljóð hér og hvar í Kaupmanna-
höfn, því óvinurinn heldur
starfi sínu áfram í næturmyrkr-
inu og hræðist ekki skothríð. Á
gluggarúðunni í Fremadis-bóka-
verzlun, þar sem bókum mín-
u;n var útstillt, sást gat eftir
byssukúlu, 'skammt fyrir ofan
bækurnar.
Bókhlöðugluggarnír eru allir
íroðnir af sænskum bókum,
rem áður voru bannaðar. Eg
hefi átt viðtal við bóksalana og
útgefendurna. Það er einkum
c-itt, sem tefur útgáfu erlendra
skáldsagna í Danmörku: Hvert
útgáfufyrirtæki er á leit eftir
sem beztmn ;,stríðsbókum,“
eða bókum, sem fram að þessu
hafa verið bannaðar. Og maður
má lika hrósa happi, ef maður
fær a. m. k. eina í 'hendurnar.
Margt eitt merkilegt verður
manni hér ofur hversdagBlegt.
Sem dæmi má nefna söguna
um prest einn, er gaf dánar-
vottorð um fallna frelsishetju.
Líkfylgdin nálgaðist kirkjuna,
virðuleg og döpur. Presturinn
talaði yfir gröfinni. Kistan var
sett niður og mokað yfir. En
hún var tóm. — Frelsishetjan
3tóð skammt frá og horfði á
sína eigin jarðarför. Síðan hóf
hann hið leynilega starf sitt í
bágu ættjarðarinnar.
Á Holel Kong Frederik þar
sem maður kemst hjá því að
vera spurður af þýzkum mönn-
'um vegna þess, að maður er
sænskur, — sá ég nokkra þýzka
liðsforingja koma og biðja um
beina.
— Getum við fengið koníak?
spurði háttsettur þýzkur liðs-
foringi,
Gamli þjónninn hristi höfuð-
:ð
— Getum við fengið vín?
Þjónninn hristi höfuðið.
-v Getum við fengið öl?
Það sam-i endurtók sig.
—- Vatn!
I III.
Kaupmannahöfn hefur á
péssum árum liðið neyð og á-
’pján. Eerðamaðurinn tekur
; bi.zt eftir því. Maður sér þessa
j merki á husunUm, sem eru ó-
fjölgaS. Þeir sem slasazt hafa
af hernaðarvöldum eru ekki
teljandi, Ef til v.iíl getur and-
legt áfall niðurbrotið og lamað
styrk og útlit hins hraustasta
líkama Fátæklingar hafa íarið
verst út úr þessu.
Föt manna hafa gengið úr
sér og eru nú úr miklu lélegra
efni. Verzlanir eru næsLum
tæmdar eftir þá þýzku. Það er
athygiisvert, að er ég á fyrsta
degi rakst óforvarandis á Tom
Kristensen á götu, höf hann
alls ekki tal sitt á umræðum
um bókmenntir.
— Hvað kosta föt eins og
þú ert í? spurði hann.
Eg nefndi verðið.
— Fyrir þessi ómerkilegu
hérna gaf ég 500, sagði 'hann.
En að svo mæltu ræddum við
uin nýjar, amerískar bók-
menntir. Jafnframt þessu hefur
tannkrem, eldspýtur og skó-
reimar orðið svo að segja ófá-
anlegur varningur. Eldspýtur
kostuðu 10 aura stykjdð, 1,50
pakkinn, á svörtum markaði.
Sngar l'yftur eru hafðar í.-gangi.
öllum veitingahúsum er lokao
klukkan nju á kveldin (kl. 8
eftir sænskum tíma), enda þótt
nóg sé til af mat og skÖmmt-
unin mjög væg. Rafmagnið
hjálpar frekar til að koma af
stað og viðhálda ófriði en
friði.
En, — og hér kemur athygl-
isvert en: Bros Danans hefur að
I jafnaði verið mjög áberandi.
Þjóðverjar hafa staðið ráða-
lausir frammi fyrir lyndiseink-
ur.um Dana. Þeir hafa ekkert
i't úr því þá eiginlegu mein-
■;ngu, sem undir bjó.
Lundarfar Danans hefur oft
og tíðum raskað andlegu jafn-
vægi Þjóðverjans. Þeir hafa oft
ekkert botnað í framkomu
Lana á undanförnum árum.
Dag nokkurn tóku Þjóðverj-
ar upp á því í reiði sinhi, að af- j
girða Ráðhússtorgið með köðl-
um og hefja skothríð. Þeir óku j
risaskriðdreka frá Dagmarleik-
húsi. Þarna skammt frá stóða
aanskar stúlkur og seldu happ-
d»'ættismiðct. Það var til styrkt-
ar dýragarðinum. Þær urðu að
víkja á brott með miðasöluna
á meðan Þjóðverjar skutu
nokkra Dani úti á miðju torg-
inu. Gamalmenni húktu ofur
róieg á bekkjum undir fali-
bvssustæðnnum.
Eftir i'imm mínútur höfðu.
Þjóðverjarnir orðið leiðir á
þessu. -— Miðasölustúlkurnar
komu á ný á st'aði sína og seldu
miðana. Líkin voru keyrð á
á brott. Lífið gekk aftur sinn
vanagang.
— Er þetta happdrættiisvinn-
ingurinn? spurðu -■ Danimir,
sem keyptu miðana, og hentu á
skriðdrekann.
IV.
Það er rnesd misskilningur
'að baida að( Þjóovefjar séu.
gjörsamlega farnir frá Dán-
mörku. Ennþá fyrirfinnast þar
200,000 Þjóoverjar. Talið er, að
1. ágúst verði þeir. allir farnir.
Þegar ég kom með flugvél-
inni, höfðu Þjóðverjar ennþá
aðsetur uti á Eyrarsundi. Það-
an hefou beir ' vtao.skotið, hefðu
þeir mátt bað
Skóiarnir ér-u* ennþó lokaðir
sökum btss áð í þeim eru Þjóð-
verjarnir geymáif. Einstöku
smnum rekst maour á Þjóð-
veria í • járnbrautarlestunum.
Þeir eru óvop.-.aðir. „Gott mit
uná,“ slenduig á ' leourbeltum
þeirra.
Þjóðverjum er ekki leyft
lengur ao verzla í báðunum eða
-óiga vioskipti vi5 I.TkiS. Þeir
| hafa fjóldann aLsn s: pýzkum
{ seðlurn. Þeir sitja vli. í sól-
| rkininu, rífa i súh C. LI r danska
tiukí órac e _.ia. - í.crta þá í
smástykki ú-j biása þcim frá
sér í aliár árf:v
Framhald á 6. síðu.
j hrein eins og útgrátin, hræðslu-
i fcúl andlit. Maður sér fleiri
‘ búna tötrum en nokkru sinni
íyrr. Manni verður ekki leng-
ur neitt sérstaklega starsýnt á
betlara. Og á því er stór mun-
ur, hversuf krypplingum og
hryggskökkíim mönníim hefur
Nútímadanskan hefur vefið
; vopn í baráttunni. Ssemilega
i gcðir stílistar hafa getað-fært í
j letur allt, sem þeir hafa þurft,
; beint fyrir augum Þjóðyerja,
1 án þess að hinir þýzku fengju