Alþýðublaðið - 29.08.1945, Blaðsíða 6

6 ALÞYÐUBLAÐIÐ
Kaupum
breinar
léreffsfuskur
AljsýðuprenSiæiiaii h. f.
Framh. af. 5. síðu
— dóntsvaldið hefur verið mis-
'ao’tað. Flokks'fuHtrúarnir hafa
tékið sér einræðisvald til þess
að handtaka og flytja fólk á
brott.
. *
Ég dvaldi í marga mánuði
innan um júgóslavneska frelsis-
liða og sá flokksfulltrúana haga
sér á sama hátt og nazistunum
er eiginlegast. Undirmenn
þeirra lutu þeim í lotnihgu. —
„Ef hú hagar þér ekki skikkan
lega, mun nóltin gleypa þig“,
sögðu flokksfulltrúarnir hót-
andi og orðin hljómuðu sem
dómsorð. Dag eftir dag heyxði
maður frelsisliðana hvíslast á
sín á milli: „Nóttin glepti Ivan
flokksfullírúa”. Og þegar skugg
ar kvöldsins nálguðust, vakn-
aði meðal fólksins óttinn um að
„nóttin myndi gleypa það.“
í ítölsku borginni Bari, sem
lengi hefur verið kölluð „Parti-
sanía“, sá ég eitt sinn unga
stúlku flýja út úr sjúkrahúsi,
þar sem hún haf ði verið aðstoð-
ar hjúkrunarkona, og leita ótta
slegin hælis í búsi, sem ekki
var á yfirráðasvæði frelsishers
ins. Þegar grátur hennar rénaði,
sagði hún, að ,,nóttin“ væri' í
þann veginn að gleypa sig. —
Ég vissi um marga menn, sem
létu sinn síðasta eyri til þess að
geta flúðið undan ,,nóttinni.“,
sem var að því komin að gleypa
þá. Ég heyrði einnig fjölda
sagna um menn og konur, sem
fluttar höfðu verið á hrott og
aldrei heyrðist af framar.
Flokksfuiitrúarnir' voru æðri
læknum, ' hjúkrunarkonum,
kennurum og embættismönn-
um. Þeir stjórnuðu einu og öllu
og ekki kom snefill af lesmáli
fyrir almenningssjónir, né held
ur bíómynd, án þess að flokks
fulltrúarnir grandskoðuðu það
áður. Þannig var það með hvað
eina. Eingin mynd var máluð
eða erlent verk gefið út nema
samþykki flokk.sf ulltrúa.nna •
fengist tili þess.
Þeir ráða því, um hvað fólk
i.ð mátti tala, hvert það mátti
fara, og hvaða félagsskap það
var í. Þeir voru lögin, si.ðaregl
urnar og samvizkan sjálf í Part
isaníu.
Kveinstafir undan framferði
þei'ira voru drottinsvik, efa-
semdir töldust til glæpa, spurn
ingar voru „fasistaframkoma“,
andmæli skoðuðust'i sem upp-
reisn. í Bari, þar sem frelsisher
inn fékk faeði og klæði hjá
emerískum mönnum, veittist
Ameríkönum örðugra að um-
gangast háttsettan frelsis-her-
mann en bilstjóra í Washington
veitist að ganga á fund ölduga
deildarþingmanns. Enginn -lágt
settur dirfðist að varpa fram-
spurndngu og svara henni, eftir
eigin geðþótta. Það sem foringj
amir vildu var svo tilkynnt
sem „vilji fólksíns.“
*
„Nóttin“ hefur gleypt júgó-
slavneska menningu og fræðslu
og breytt henni í kommúnistisk
ar fræðsluaðferðir, hún hefur
gleypt hagkerfi landsins, lögin
og réttinn, þingið, birgðagæzl-
una, blaðaútgáfuna, frelsið til
athafna og önnur grundvallarat
riði í frjálsu þjóðfélagi.
Um gjörvalla Júgóslavíu,
eins og reyndar allt ti.1 Svarta-
hafsins í austri og Eystrasalts-
ins i norðri, fer kommúnisminn.
hamförum. — Þ. 22. júní skrif-
aði frú Eleanor Roosevelt: „Ár
um saman hafa þeir (kommún-
istar) kennt heimspeki lýginn-
ar . . . Amerískir kommúnist-
ar segja eitt og framkvæma ann
að.“
Þó mun frú Roosevelt ekki
koma sér að því að trúa því,
að aðri.r kommúistar en amerísk
ir geti einnig verið lygarar, og
að höfuðprestur kommúnism-
ans, Lenín, hrósaði svikum og
prettum opiriberlega eitt sinn í
bréfi til amerískra verkamanna
Hin kommúnistíska ,nótt‘ gleyp
ir allan sannleika, — og á rót
sína að rekja til Moskvu.
Hermenn Títós báðu Amerík
ana um fæðisbirgðir. Þegar þær
komu, útbjuggu þeir sérstaka
skömmtunarmiða „Á“ handa
sór, — „B” handa almúganum.
Þeir báðu um ullarábreiður
handa sjúkum og særðum, en
notuðu þær svo í eigin þágu og
sendu þær heim til sín. Þeir
báðu um byssur til þess að
herja á Þjóðverja með, en not-
uðu þær til þess að styrkja að-
stöðu sína, gegn fólkinu, ef það
hagaði sér ekki nógu skikkan-
lega.------Þeir hrósuðu vest-
urveldunum, bandamönnum sín
um, en leyfðu ekki svo mikið
sem einum blaðamanni að heim
sækja eitt smáþorp, án þess
hann væri undir ströngu eftir-
liti. einhvers flokksfulltrúans.
Þeir vöruðu fólkið við því að
hafa of mikið samstarf við
Breta. Og viðvörunin var ekki
út í bláinn. Hún þýddi það, að
sá sem ékki hlýddi, skyldi
stimplaiður fazisti.
Vettvangur þeirra til þess-
ara athafna er ekki Júgóslavía
ein. Nú hefur Tító mapskálkur
skipað i nnf ly t j enda-flokksfull-
írúa í Bandaríkjum Norður-
Ameríku. Jafnvel á okkar eigin
landi er farið að vara fólk við
þv:í að láta ,,nóttina“ gleypa
sig.
Það er þó Ljótast af öllu, að
.,nóttin“ hefur þegar gleypt
marga auðtrúa Amerikana,
sem lálið hafa blekkjast af því,
áð svart sé hvitt og hvítt sé
svart, — og hræðileg múgæs-
ingin sé „ný tegund af lýð-
ræði“. Slíkur draumur er mar
tröð eins og frú Roosevelt hefur
sýnt fram á.Það verður að efna
til vakningar, — því Ameríkan
ar með sæmilega sjálfsvirðingu
geta ekki til lengdar þolað þær
„frelsishetjur“, sem boða það
„frelsi“ að skila aftur „stolnum
munum og handteknu fólki.“
Hrakningar.ungs Reykvíkings...
Framhald af 4 sáðu.
Undanfarið höfðu óvenju marg
ar flugvélar hrapað eða bilað
á vellinum hjá okkur. og voru
,,útlendingarnir“, —■ en svo
nefndu Þjóðverjarnir Tékk-
ana í þeirra heimalandi —, að
allega sakaðir um þetta. Ég
var einnig grunaður um að
vera í leymlegum félagsskap,
sem skipulagði og ynni að
skemmdarstarfi gegn nazistum.
Ég neitaði stöðugt fyrir réttin-
úm, ©g fékk kjaftshögg við
hverja neitun; og hvernig sem
þeir flæktu mig í spurningum,
gátu þeir ekki fengið neinar
sannanir á mig.“
— Hafðir þú þá ekkert brotið
af þér við þá?
„Jú, auðvitað, það býst ég vi.ð,
að flestir andnazistar hafi gert,
þar sem þeir komu því, við. Við
höfðum oft aðstöðu til þess, er
við vorum að vinna á kvöldin
og á nóttunni við, flugvélavið-
gerðir, að gera smá rugling í
vélunum, sem var nógur til
þess, að þær kæmust ekki í næt
urleiðangra þá nóttina. Þeir,
sern óskammfeilnastir voru,
gerðu lofthæðarmæla og miðun
arstöðvar válanna vitlausar, og
flugvélar, sem fóru í flug þann
ig á sig komnar, komu fæstar
áftur til vallarins.“
— Hvar varstu í fangabúð-
úm?
„Fangelsið nefndist Karls-
platz og var útibú frá Pank-
radz-fangelsinu. Ég átti að vera
í því, en þar var ekkert pláss,
þegar komið var með mig.
Fyrst þegar ég kom í yfir-
heyrslu, var mér stillt upp við
vegg með nafið flatt að veggn
um. Síðan var ég spurður öll-
um hugsanlegum spurningum,
meðal annars hvaðan ég væri.
Þegar ég sagðist vera íslending
ur, sagði Gestapo foringinn: Já,
einmitt, sósíalistakvikindi, og
íór að leita á kortinu að ís-
landi rétt hjá Leningrad í Rúss
landi! Ég reyndi að leiðrétta
misskilning hans og gekk að
kortinu og benti á ísland, en
þá var sparkað í mig og mér
skipað að standa kyrr við vegg
inn. Samt sem áður fór hann
að fletta upp í einhverri landa
fræði og sagði síðan, að ísland
væri nýlenda frá Danmörku, og
það myndi ekki líða á löngu þar
til Þjóðverjar væru herrar yfir
íslandi á sama hátt og Dan-
mörku. Mér heyrðist á tali
þessa manns, að hann væri ó-
menntaður, hrokafullur oflát-
ungur en það munu margir
Gestapo-menn hafa verið.“
— Dvölin í fangabúðunum?
„Hún var hræðileg. í þess-
um fangahúðum voru um 2000
rnanns. í mínum klefa vorum
við sjö saman. Klefinn var ekki
stærri . en það, að þegar búið
var að leggja 4 hálmdýnur á-.
gólfið, en á þeim áttum við all
ir að sofa, þá þöktu þspr gólf
plássið. Yfir okkur sem teppi
hcfðum við samansaumaða
strigapoka. .4 daginn urðum við
að taka dýnurnar upp og koma
þeim fyrir í einu horni klefans
og mátturn við aldrei leggja okk
ur allan daginn, urðum að
ganga um gólf í þessum litla
klefe; að vísu stálumst við til,
þegar við gátum, að setjast á
gólfið.
J í klefanum var ægilegt óloft
í einu horni klefans var kyrna,
þar sem fangarnir urðu að gera
öll sín „stykki“ í og bera hana
svo sjáifir niður í kjallara
kvölds og morguns til þess að
losa hana, og var mönnum skip
að að hlaupa báðar leiðir; ef
þeir gerðu bað ékki voru þeir
lamdir eða sparkað í þá; kæmi
fyrir að maður hrasaði og missti
eitthvað niður varð maður að
þurrka það upp með jakka sín-
um.
.4 morgnanna klukkan 6 voru
fangarnir vaktir með kaffi
skoli; þriðja hvern dag fékk
hver maður 200 grömm af
þurru brauði með bví. Að öðru
ieyti var næringin súpugutl
með súrkáli eða kartöflubitum
í. Milli kl. 10 cg 11 á morgn-
anna voru fangamir kallaðir út
í garð við fangabúðirnar og
urðu að hlaupa þar í eintóma
hringi í hálfa klukkustund.
Sumir voru orðnir það máttfam
ir af hungri, að þeir gátu ekki
fylgzt með og sættu þeir þá
hræðilegri meðferð, voru lamd
ir í fæturna með byssuhólkun
um, eða sparkað í þá. Yfir-
leitt voru fangaverðirnir mjög
hrifnir af því að beita fótun-
um við fangana, þegar þeim
fannst þeir þurfa að gefa ráðn
ingu.
Jólin 1943 í fangabúðunum
í Karlsplatz voru hræðileg. í
klefa með mér var tékkneskur
prófessor, sem búinn var að
vera þar í 22 mánuði. og orðinn
mjög aðfram kominn, og aðrir
sem voru búnir að’ vera þar
um ár. Á jóladaginn náði ör-
vinglun fanganna hámarki.
Einn þeirra reis allt í einu upp,
steytti hnefana upp í loftið og
foimælti guði fyrir þau illu ör
lög, sem hann hefði búið sér;
brast í grát, baðst fyrir. Hver
taug var spennt af örvæntingu
og vonleysi. Annars voru menn
Venjulega rólegir, reyndu að
hugsa ekki neitt, mögnuðu sljó
leika sinn, reyndu að gleyma til
verunni.“
— Hvernig slappst þú burtu
úr fangelsira? ,
„Það sönnuðust ekki á mig
nein skemmdarverk og síðast í
janúar var ég látinn laus og
sendur aftur til flugvallarins.
Áður varð ég þó að skrifa und
ir skjal þess efnis, að ég lofaði
því, að segja engum, hvar ég
hefði dvalið, né hvað hefði bor
ið fyrir mig. Brot við þessu
heiti var flutningur til Buehen
wald eða Dachau.
Þegar ég kom aftur til flug-
vallarins, var mér ákaft fagnað
af tékknesku félögunum mín-
um, sem þar voru eftir, en naz
istarnir gættu þess að láta þá
ekki vera lengi með mér ein-
um.
I maí var ég sendur til Wien
er-Neustadt, en þar var litlu
betra að vera en í fangelsinu.
Var þar um algera nauðungar
vinnu að ræða og unnið frá kl.
6 á norgnana til kl. 8 og 10 á
kvöldin. Þarna var fæðið hrein
asta óæti og svo lítið, að í hin
um stuttu hvíldartímum varð
maður að reyna að finna kart-
öflur, sem orðið höfðu eftir í
kálgörðunum, sem búið var að
taka upp úr. Tókst mér stund
um að finna nokkrar kartöflur
og gat slökkt með þeim mesta
hungrið.
í Wiener-Neustadt var safnað
sam'in þúsundum útlendinga,
námsmönnum. sem' teknir
höfðu verið af skólum o. s. frv.
Þarna ægði saman Frökkum,
Pólverjum, Tékkum, Grikkjum
Serbum og fleiri þjóða mönn-
um. Stuœáum kom til árekstra
m.illi útlendinganna, einkan-
lega út af matarskammtinum.
Það voru ýmsir vinnuflokkar,
sem . voru saman í matskála.
Eitt sinn þótti Grikkja einum
hano 'vera afskiptur við morg
unkaffið og tók upp hníf og
stakk sex menn, sem næstir
✓ |
honum voru. Tveir þeirra dou.
Þennan tíma voru loftárásirn
ar á Wiener-Neustadt í algleym
ingi. Hundruð manna unnu við
að hreinsa götur eg rústir eftir
loftárásirnar á rnilli þess, sem
þeir fleygðu sér niður í grafir
og skurði til þess að verjast
sprengjuregninu. Þúsundir
manna fórust og limlestust, og
Míðvikudag'ur 29. ágúst 1943
Sfúla
óskast nú þegar.
ú'tlendingunum, sem særðust,
var aldrei sinnt, fyrr en Þjóð
" verjar, sem höfðu alla spítala á
sínu valdi, voru búnir að hjúkra
sínu fólki.
Þrátt fyrir þessar ægiiegu
loftárásir, held ég að allir nema
nazistar hafi óskað eftir að þær
héldu áfram; við vissum, að
hver sprengja, sem féll úr flug
vélUm bandamanna, færði naz-
ista nær ósigxinum. Oft fengu
hermennirnir sjálfir líka nóg af
þessum árásum, er þeir lágu
flatir í gröfunum, kjökrandi af
eymd, þótt þeir bæru sig borg
inmannlega, þegar árásirnar
voru liðnar hjá, og hrópuðu:
„Heil Hitler! Þýzkaland vinn-
ur stríðið!“
í Wiener-Neustadt fékk ég ó-
yggjandi sannanix fyrií stríðs-
iygum nazista. Einn daginn
vissi ég, að aðeins 2 flugvélar
bandamanna voru skotnar nið
ur yfir borginni. Um kvöldið
sagði þýzka útvarpið: 21 flug-
vél bandamanna skotin niður
yiir-Wiener-Neustadt í dag.“
— Hvernig fékkstu leyfi til
að fara til Kaupmannahafnar?
,,Ég fékk orlof 3. desember
1944 eftir mikið þóf, en átti að
vera kominn aftur til Vínar-
borgar fyrir 27. desember.
Þegar ég kom til Kaupmanna
hafnar, var ég ákveðinn í því
að strjúka þaðan til Svíþjóðar,
því ég ætlaði alls ekki aftur til
Vínar. Var ég hálf smeykur, eft
ir að orlofstími minn var út-
runninn, um að ég yrði sóttur,
en til þess kom þó ekki, því
seinna tókst frelsishreyfingunni
að eyðileggja manntalsskrán-
ingu nazista og úr því var mér
óhætt að vera kyrr í Höfn. Eft
ir þetta fór, eins og kunnugt er,
að halla undan fæti fyrir naz-
istaríkinu og loks kom friður-
inn og þá komst ég heim.“
— Og þykist nú hólpinn, er
ekkisvo?
„Jú, það er gott að vera kom
inn heim; gott að vera loksins
laus úr viðjum nazista“, segir
Brynjólfur að lokum.
______________ í. K.
3ANNES A HORNINU
Framh. af. 5. síðu
ar ytfir unclirhlíðar jökiulsins, því
að sundið er breytt frá Gróttu þang
að. En jökuliinn er tignarlegur
þrátt fyrir fjarlægðina. Miðunar-
skífan tekur upp nöfn nokkura
fjalla innan jökuls. Þar eru Hel-
grindur hæstar. Ljósufjöll, Skyr-
tunna, Kolbeinsstaðafjall og fl.“
„AKRAFJALL OG ESJA eru
mikið nær, þar sézt 'hvert gil og
skriða, og hamrabelti í brúnum,
eins og í málverki á stofuvegg.
Þetta eru líka mjög malerisk fjöll
með Skarðsheiðartinda á milli sín
— lítið eitt fjær. í austri eru hin
sviphýru MosfelLssveitarfjbll, sem
mega teljast nágrannar okkar eins
og Esja. Að baki þeim rísa nokkr
ir tindar í fjarlægðarbláma. Það
eru Kálfstindar vestur af Laugar-
dal. Sunnar *g nær rís Hengillinn,
sem al'iir þekkja hér. Þá. Vífilfeli,
Bl'áfjöll, og Langahlíð. Svo taka
við Reykjanesfjöllin í sínnm breyti
legu formum. Þar er TröUadyngja
og Keilir miðsvæðic, og gefa auðn-
inni all- mikinn sv.ip. Svo eru ýms
smáfell að skjóta upp kolliiaum alla
leið vestur á Reykjanestá. Bera
þau öll sdn sérstöku heiti hjé ná-
Framhald 6 7. aiða.