Alþýðublaðið - 18.10.1945, Blaðsíða 4

Fimmtudaginn 18. okt. 1945
Jón Axel Félursson:
Húsnæðisvandræðin i Réykjavik
4
MdnblúMb
Útgetanði: Alþýðnflokkurlnn
Ritstjóri: Stefán Péturss'Mi.
Símar:
Ritstjórn: 4907 og 4902
AfgreiSsla: 49»? «g 49»8
ASsetur 1
í AiþýSuhúsinu vlS fíverf-
isgötu.
VerS í lausasölu: 40 aurar
AlþýðuprentsmiSjan.
Útvgrpsnræiyrnar
usi fjáriögin
UMRÆÐURNAR um fjár-
lagafrumvarpið, sem fram
fóru í samemuðu þingi í fyrra-
dag og íútvarpað var að vanda,
munu að vonum hafa vakið
mikla athygli. Umræður fjárlag
anna færa mönnum á hverjum
tíma Iheim sanninn um það,
hversu til hefir tekizt um fjár-
mlálastjórn landsins á fyrra ári
og hverjar eru fyrirætlanir rík
isstjórnarinnar í þeim efnurn í
næstu framtíð. En að jaíniaði
gefa umræðurnar um fjiárlaga
frumvarpið fulltrúum stjórn-
málaflokkanna einnig tilefni
þess að ræða um stjórnmálin
og 'Stjórn landsins almennt og
gætti iþess ekki hvað sízt grei.ni
líega að þessu sinni.
❖
Eysteinn Jónsson hafði orð
fyrir istjórnarands'töðunni og var
næsta stórorður í garð ríkis-
stjórnarinnar, en sér i lagi þó
Péturs Magnússonar fjiármála-
ráðherra. Fjallaði. ræða 'hans þó
að litlu leyti um fjárlagafrum-
varpið þegar undanskildar eru
rangfærslur hans á einstökum
þtáttum þess og blekkingar-
mál í því sambandi, sem Emil
Jónsson hrakti eftirminnilega í
svarræðu sinni. Eysteinn endur
tók hina ^ilífu sþádóma sina um
það, að gjaldiþrot gini við rik-
issjóði, ief e'kki. yirði 'horfið frá
núverandi istefnu og stefna
Framisóknarflokksins upp tekin
í hennar stað. Hins vegar forð-
aðist hann að vitna í fyrri um-
mæli sín þessa efnis, sem líka
gefur að skilja. Eysteinn hefur
frá því, að núverandi ríkisstjórn
settist að völdum, kyrjað sama
sönginn og einkenndi ræðu
Jians í fyrradag, en því fer alls
fjarri, að hr.aksþár hans hafi
rætzt. Þvert á .móti stendur fjár
hagur ríkisins með miklum
blóma ,eins og beZt sést á því,
að tekjuafgangur ársins 1944
nam meiru en þrem milljónum
króna og í ár eru allar ilíkur á
því, að hann nemi allt að tutt
ugu miljónum króna.
Að öðru leyti var ræða Ey-
steins að vanda lofgerðaróður
um „baíátlu Framsóknarflokks-
ins gegn dýrf)íðinni“ og endur-
tekningar 'hinna gömlu fuiiyrð-
inga, að öllu yrði bjargað og öll
vandamál leyst, ef Framsó'knar
flokkurinn fengi að criáða, því
að ihann einn kynni rfáð við
öllu. ,
❖
Emil Jónsson samgöngumála-
ráðherra svaraði þessari gagn-
rýni Eystei.ns Jónssonar lið fyr
ir lið í 'hinni snjölllu oig ýtar-
legu ræðu sinni. Hann benti á'
það með ólhrekjanlegum rök-
um, að fjármálastjórn núver-
andi riífcisstjórnar hefði farið
henni, vel úr hendi, taldi fram
þá margháttuðu ávinninga, sem
launastétítum landsins ihefðu
hlotnazt í valdatíð hennar, og
sýndi fram á, að aldrei hefði
meira fé verið ætlað tili marghátt
Framhaid á 6. síðu.
t UMRÆÐUM þeirni, er
* fram fóru nýiega uan hús-
næðiísmiálin í bæjarstjórn
Rieykj’avikur, hélít ég því framJ,
að það væri mifc.ill skaði fyrir
þetta málefni, að umræðúrnar
færu ekki frarn m;eð þeirri
hreinsfciilni, sem hverjiui máli er
nauiðsynileg, og þá ekfci sízt
slíku vandamláli sem þessu.
Einföld ’ fundaxsamþyikfct í
bæjarsitjórn uim bygginigiu till—
tiökiran.a fjölda íbúða, færir ekki
hina húshæðitslauisu eða þá,
sem búa í óhollu húsnæði, nær
fiyrdrheiitna landino, ef áðiur er
efcki búið að leita orsakanna
fyrir húsnæðisvandræðuin'um,
sem þjá bæjarbúa, þrártít fyrir
hinar gíiúrlegu bygigiinigaframr
kvæmdir. Þessuim orðuim mín-
um irn hreiniskiiln'ina var fálega
tekið; — þau afböfcuö — og
mér lögð önnur ,orð í miunin. En
hvorki það, né' hiraar fljó'thugs-
•uiðu1 tillöigur, siem frarn voru
boirnar, má verðá 1X1 þess, að
ekfci’ verði haífizt handa í þessu
mdikilisiv'erða miáli, siemi varðar
lílf og heiisu huindraðia borgara
í bæmum, hverra á meðal er mik
iiil fjölldi hihna ymgsltu, þ. e.
börnin.
Á því leikuir enigiran, vafi, að
aldrei í sögu Reykjavílknr hef-
/Uir vierið byggt hér jafntnáfcið
og nú.
Þnátit fyrir það, er það jafn
augljósit, að aldrei befur jafn-
marglt fólk búið í bráðabirgða
húsnæði, óviiSUinandi fná menin-
inigarlegu sjónarmiði séð —■ og
suimu hverju beinlímis heiilsu-
spiLLandi.
í fljó'tui bragði virðisit það ó-
skiiljaralegt, að hvort tveggja
■getii áttt sér stað samtím'iis: Al-
imenn húsniæðiisvand'ræði og
mJestu by'ggingatfraimfcvæmdir.
Þó ex þetta rótt og skýrir siig
sjláiltEt, þegar að er gáð.
Á árunum fyrir strí’ð oig
strílðisiáriin bar Alþýðuflofckur-
inn svo að segja. á hverju ári
firaim tillögur uim áð bærinn
byggði íbúðainhús og þá sérstak-
legia vegna þeirra, s!em áttu við
óhollan eða léliegan húsákost
að búa, en gátu ekki atf eigin
ramlmleik byggt sjálfiir. Þatnnilg
fluitti Aiþýðuiflöklkuriun tillöig-
ur árið 1937 uto að fela bæjar-
ráði að leita fyrir sér um lán
til byggimgar á sambýlishúsum
með dvalarheimili fyrir böm
og öðrum sameiginlegum þæg-
indum.
En ekklert slffet féfckst sam-
þykklt á þeim áruto. Efcki að
byglgja, ekki einiu siinni að
prófla láhsfeilyrði í tþví slkyni.
Þannig var afstaða Sjáliifstæði's-
flöfcfcsdins’ þó tiil húsniæðismálr
anna. /
Á þessnm tíma voru varka-
mlenn og iðnaðairmenini atvinnu-
litlir, ei-ns og menn muina, —
gengu á ýrnsuim tímuim árs í
stórhópum atviinnulau'sir, en
samtímiis' var skontur á hiollum
og ódýnuim, hæfilega stórum
íbúðuim.
En alit var við sama — í-
haldiö sat við sinn fceip, og
viidi elkfcert, byggja.
_ Bygigimgafélögin og einstafc-
linigarndr vorui því þeir einus,
®em byggðu, en Iþær bygginga-
fratokvæmddr, þótt virðinigar-
verðar væru, nægðui ekki til að
tafca viið eðlilegri' fjölgura, seto
varð hór ,í bænuim á hverjuí ári,
— hvað þá heldur tiil þ'ess að
Æólfc. igæti fiuitt úr hintuím óhollu
fbúðuim í aðrar heilsusaimlegri.
Afleiðiingar þeirrar kyrrstöðlu
í byggiraigaimlálum, sem Sjálf’-
stæðisflofckurinn þanmig sfcap-
aði með aifstöðu siinni, urðu
þær, að með hverju árinu sem
leið, verBruaði ásitandið í hús-
mlæðismáLurauto, og það svo til-
fininaihlega, að sérhver viðbót
við fibúatölu Reykj'aviíkur um-
firam eðlilega fjölgun, hlaut að
leiða itil algerra vandiræða, enda
varð þes.s efcki lanigt að bíða
Þegar þaniniig var bomið, að
no'fckulnra ára of litlar foygginga-!
flramikvæmddr höfðui þjappað
folkinu saman í of lítið hús-
næði, fcom' bermámið og síðan
herVernidairsamniinigurinn ( við
Bandaráfcin.'
Með þeim ráðstöfuraum opn-
uðusit raunveriUiXeiga allar igáttir
Reykjavífcur, ekki aðeins fyrir
öllum landismönnum, hieldur
fyrir útlendingum lífca.
Bæjarstjórn Reykjavfkiur gat
:aið sjálfsöigðu efcki við því
gjört, og þá heldlur ekfci meiri
hluitinn þar. Þessir atburðir
iurðu að ske.
Á hitt bar þó að líta, að eðlrá
Xleiglt hefði toátt teljast, að gerð
belf'ði verið sú krafla, 'alf meiri
hlutanum í bæj arastj órn Reykjá
vikuir eða- af’ þ'eim, sem sæti
láttu á þingi úr þeim foiuta bæj-
arstjóhnarinnar, til rífcisins, að
það tæki að símim hluta þátt
í þeirn aukna tilkostnaði og
vandræðum, er leiða hlaut af
foervemdinraii, t. d. sérsitaklega
Reylkjiavík. En því fór fjarri að
iþararaiig væri við þessu bruigðizt
þegar í upþhalfi — og það, sem
verra var, — að ©nginrai opinber
aðiili gerði sór fiúllla greira fýrir
afHeiðiraiguinum, sem urðu fyrir
Reyfcjavíik: stórfelldari hús-
ræðisvandræði en þefckzt höfðiui
áður hér á landi.
Meiri hlutinn í bæjarstjórn
Reykjavífcur vann að því og fékk
því áorkað, að 'húsnæðiisvarada-
toál Reykjavílkur voru fengira í
•hendur opiraberrdi raiefnd, — þ.
e. húsaleigúnefnd, sem ©kki
heyrir undir bæjarstjórnina —,
og á þar því efcki þá styrku'
st-oð og helduir ekfci hjá ríkiis-
valdiniu, — hefur engin fj'áirráð
oig getuir því ekki neitt gert til
varanlegra úrbóta í húsnæðis-
málunum, því væntaníliega feaíiil-
ar enigiram það varanllegar úr-
bæitlur í húsnæðiismálium höfuð-
istaðarbúa., braggabúðiimar.
í Stað þess iað horfast £ augui
við vandann, húsniæðisvand-
ræðiin og aðlstreymdð í bæinra,
og hafa þau mlál, eins og þau
eðii málsiras samkvæmt áttu að
vera, í höndum bæjarstjómar
Reykjiaváfeuir (leinls og við Al-
iþýðuflofcksmenn viildlutoi) og
igera síðan þá fcröfu tiil ríkisins,
að það að siínutoj hluta tælki
þátt í því rnleð fjiárframilögum
til byggiraiga og inauðsynilegum
ináðlstöfiu'nium til að Ieysa vand-
a.nin, þá var öllu skellt á foerð-
er húsaleigunefndar, þegar frá
er tekin smíði „Höfðaborgarinn
ar,“ sem sumir hafa Leyft sér
að nefna. „Bj'amaiborg", og síð-
ar hinum myndarlegu bæjar-
ihúsum við Hrimgbraut, hira síð-
arnef'ndu þó eimlgömgui fyrir þá,
siem betur vonu' séttdr í lífirau en
almiennt gerðist. Einndig í þessu
sat .Sjálfstæðisfllofckuxinin við
sinn keip og losaði rílkið við
vandanm, að minnista kosti ,um
siran.
AfLeiðtogarnar hafa liífea feom-
ið í Ijós. Algert hófleysi ríkir
nú í byggiragarriálum Reykja-
Vifcuir. Þrátt fyrir mestu' bygg-
inigaframibvæmdir í sö.gu'
Reylkjavíkur, fjölgar þeim' allt-
af, fjöliskyldunum, sem fllýtja í
braigga, þannig, að nú er fjöldi
þeirra orðimn sem í stærðar
iþorpi hér á landi, líklega á borð
við Keflavík.
En á míeðan þeir, sem búa
við óflullnægjaindi húsinæði', of
'liírtájð*, ‘hieillsiuspillandi húsnæði,
•eða standa í eilífium eldi við
húseigendur, sem þurfa hús-
næðis síns með' sjáifir, eða
lappa uipp á götin, semi dulttu á
braggaima og leitast við að
verjaslt góIflkuJldaínum jafnfi og
þétt, 'þá eru sumpart ráðgerðar
eða þegar byrjað 'á efltirtöldúm
bygigiinigum, ®em ég mara eftir:
1. Búniaðarbankahúsi,
(til að varðveiita peninga
þeirra húsnæði'sl’ausu?)
2. Bíólhúlsi við Hringbraut, á-
satot viðbót við Nýja Bíó.
(Þeir húsniæðiislausu þurfa
að komast á bíó uitofir. allt?)
3. Þjóðtoii'njasatfrai.
(Fyrir ga,mll'a murai, sem
þurfa varðveizlu við!)
4. Hallgrímskirkjia.
(Húsnœði á sunnudögum!)
5. íiþirðttahöll' Hásfcólams'.
(Fyrir börn- þeirra húsnæð-
islausu'?)
6. Preritsmiiðjuhöll Hóiaprents.
7. Skautahölí o. fi. o. fl.
Enginra skyldi þó taka orð-
miíra svo, að ég telji þetta, sem
hér er nefnt, allt óniauðsyn'leg-
ar byglgiragar. Nei, síðuir en svo.
En þegar ura sliík húsraæðis-
vandræði er að ræða, þá mega
oig eiga bygginigar sXílkra húsa
að foílða meða,n verið er að
bæta úr friulmstæðusítui þörflum
í húsnæðismriálum f jölda manna
í þessuim bæ.
Samtímis frama,nigreindum
riáðgerðium stórbyggiralgum oig
iþieim, siem byrjað eir ó, er þó
verið að byiggjá 758 íbúðir og
auk þess ráðglerðar samlkvæmt
uppdráttum 84 íbúðir. Eða
þær langtoieistu byggiraigafram-
\T ÍSIR flytur í gær ’athygliis-
* verða grein ©ftix brezka
blaðamanrainin Paul Wintertora
iUto yf inganig Rússa og fcúgum við
smjáþjióðirniar í Austaor- og Suð
austur-Evrópu', en Paul Winter
tioin vair, sem fcunnugt ©r, frétta
ritari brezka úitvárpsiras austtur
í Moskva þrjú sifðústui ótfriðar-
árira. í gineira hans segir meðíail
anraans:
„Þótt Rússar skipti sér ekki mik
ið af. irmanlandsmiálum Fiinna,
hafa þeir öll ráð þeirra í hendi
sér. Bailtisku 'löndin eru gersam-
liega svipt öllu sj'álfstæði. Ég var
í Eistlandi síðasta haust og sá þá
að fóttkinu leið iílla o.g það óttað-
ist yfirráð Rússa. Mér varð fljótt
iljóst, eins og öðrum fréttaritur-
um, að saimeining 'landsins við So-
vét var ekki árangur frjálsrar á-
kvörðunar. >
í Póllandi sjást þess engin
merki, að landið sé „frjálst“ eða
„sjálfstætt". Stjórn þess með
toinn Moskva-mienntaða komimún-
ista, Bierut, í broddi fydkingar,
hefir dlgera samrvinniu við Moskva
enda getur hún varla gert annað.
Deyni'lö'gregla Rússa er. mikið á
ferli í Pó'tlandi ásamt hmni ný-
mynduðu pólsku lögreglu. Þar eru
engin frjáls blöð og þegar að þvlí
fcemur að gengið verður til fcosn
iuga, þá miun aðeins einn iisti
verða lagður fraim, ef Rússar mega
ráða. Eins og stenidur er Pólland
lítið annað en rússneskt ieppríki.
Tékkóslóvakía er miikfflvægur
hlekkur í „öryggisbeltinu“. Aust-
uroddi hennar, Ruthenia, hetfur þeg
ar verið innilimaður í Sovétsam-
kvæmdir, sem raofckm siinrai
hatfa þeffckzt einraig að því er
sraertir íbúðir einar út atf fyriri
sáig, eirals og é-sr gát um í rapp-
hatfi þessárar £:einar.
1. Þegar 'þesis. er þá gætt, að
ekfei var byggt niægilegsa.
miifeiö árin’ tfyrir stríðiö, eða
svo, a;ð nægði eðliiegri fjölg-
ran hér.
2. Þegar þesis er erarafremurj
gætt, að engar sfeorðuir, sem
miarak er á takandi, eru við
því settar, að fólk fllytji úr
húsnæði aranarra. byggðarlaga
og í húsnæðisleysið hér og
gjöri fólki, sem hér á heima
flyrir, húsnœðisilaust.
3. Að engar tafemiarfeanir eru é.
afhlendimigu og sölui á bygg-
iimgavörum, þannig, að sáp
slem vill byggja bió eðá
HalXgrímskiirkjiu, á miástoe-
.greiðari aðgantg að því ení
'himra, sem er að raeyna að
feorna ytfir sig eða sína eða
eirihverja aðra, hófXegri og;
heiilisuisaimlegri íbúð.
4. Að eragin tafetoörk, erra held-
ur tfyirir því, hversu S'tórar
oig libuirðaramifelair ibúðiir
toeran byggja, þrátt fyrir í-
búðaskort.
5. Og isáðast en efcki sízt, að
einstaklin|gar og hið opin-
btera feeppast við að fá verkar
toenrairaa og by gginigaiðnað-
airmenniraa til að viraraa við
ýmiss stórhýsi, sem á ensgara
Xiiáitt igreiða iúr húsnæðis-
vandræðum almenrainigs, og
fceppa ium byggiragaetfnið,
sem til er á foverjum tíma.
Já, — þá ætti að vera auð-
Framhald á 6. síðu
'bandið, a'ð sjáMsögðu samkvæmt
bedðni íbúanna. Tékkóslávafcía a@
öðru lleyti er tálin hagsmuna-
svæði Rússa.
Fyrir þeim, sem ráða í Mosfcva
vakir það, að Júgóslavía og Búlg
aría, í sameiningu eða hvort í sínu
lági, verði fra'mivegis á sömu línu
Og Rússland. Tító marskálkur,
einis Oig hinn pölski Bierut, fékfe
menntun sína í Moákva. Þar nefnd
ist hann Joseph Broz og vann við
bófcaútgáfu stjórnarinnar á erlend
um imálum fyrir stríð. Þess mum.
vænzt að hann ,geri eins o,g fyrir
hann er lagt. t
í Búdapest eru rússniesk átorilf
yfirgnætfandi en í Búkarest er við
Vö'ld stjórn komimúniista, sem sett
var á 'laggirnar eftir fyrirsögn
Rússa.
Flestar iþjóðir sem nú eru komn
ar innan „öryggisbeltis“ Ráðstjóm
arríkjanina, hafa orðið þess varar,
að með rússnesku áthrifunum fylg-
ir stóraukin starfsemi leynilög-
reglu, fjölda-handtökur, manna-
hvörf og bæling allrar pólitískrar
mótsföðu ásamt banni á blöðum,
er sýna nokkura gangrýni. í mörg
um þessara landa hafa ríkisstjórn-
ir, auðsveipar Rúsisum, verði sett-
ar í embætti mieð valdi. Efckert
þessara landa getur nú látið uppi
sínar eigin sfcoðanir — haldur að~
eins sfcoðanir vaildsins í Moskva.“
Þanraig flarast ihinutoi þekifcta
braezfea blaðamianni orð. ÞaJð er
dláXítið önraur slcoðran, sieim haran
hletfir á aðtförram Rússa og agerata
þeirara í hirauto! hertdkrara löradl*
iram Arastuir- og Sraðarastur- Ev-
rópra, en. til dæmis Þj'óðiviljton.