Alþýðublaðið - 25.11.1945, Síða 4

4
ALÞYÐUSLAÐiÐ
Suimudagxir 25. nóv. 1945
Landsbókasafnið, starfsemi
pess og núverandi hagir.
LANDSBÓKASAFNIÐ hefir nýlega gefið út myndar-
lega árhók, þar sem gerð er grein fyrir starfsemi þess
síðastliðið ár, 1944, og núverandi högum. En auk þess flyt-
ur hún fróðlegt yfirlit yfir sögu safnsins eftir Pál Eggert
Ólason, grein um Guðmund Finnbogason fyrrverandi lands-
bókavörð og skrá yfir rit, hans, hvorttveggja eftir Finn Sig-
mtmdsson núverandi landsbókavörð.
Alþýðublaðið birtir í dag yfirlistgrein úr árhók þess-
ari um starfsemi Landsbókasafnsins síðasliðið ár, nokkuð
stytta, greinin er eftir Finn Sigmundsson.
'i fUjríjftnblaðtð
Ötgefandi: AlþýCnflokkurlnn
l Ritsijóri: Stefán Pétnrsv^n.
1 Símar:
Ritstjórn: o* t!*«2
Afgreiðsla: 49** »* 49»«
Aðsetur
i AlþýðuhBsinu rið Hverf-
. isgötu
Verð í lausasöin: 4« aurar
•__^ ..." , ____
Aiþýðu prentsmið jan.
Eftir farmanna-
verfcfalliS.
FARMANNADEILUNNI er
nú lokið eftir sjö vikna
verkfall, — og nýir samningar
hafa verið undtrritaðir rnn
kaup og kjör á kaupskipaflot-
anuira. Munu þau skip, sera í
höfn lágiu, hefja siglingar
fljótlega.
*
Sjómenn munu una vel þeim
málalokum, sem deilan hefir
fenigið. Það var löngu fyrir-
frami vitáð, að endurskoða yrði
kaup- og kjarasamninga þeirra
á kaupskipaflotanuim í ófriðar-
lok. Áhættdþóknuinin, sem ver-
ið hefir svo verulegur hluti af
tekjum þeirra á ófriðarárunum
hlaut að lækka oig mun síðar
meir hverfa. En jafnaugljóst
var þá, að þeir áttu sanngimis-
kröfu, til að fast kaup þeirra
yrði um leið mjög verulega
hækfeað, með því, að þeir höfðu
enga grun n kaupshækkun feng-
ið síðan 1942, þegar síðast var
samið fyrir þeirra hönd, þó að
gr-unnkaup allra vinnandi stétta
1 landi hafi síðan hækkað að
mifelum mun., Á þessari sjálf-
sögðu sanngirniskröfu um sam
ræmimgu kaups þeirra við kaup
gjaldið í 1-andi byggðu sjómenn
afstöðu sína í farmannade.il-
uinni.
í öll-um aðalatriðum má
segja, að hinn nýi kaup- o-g
fejarasamniingiur farmiann-anna
sé líika á þess-um sjóniarmiðlum
by-sgður. Áhættufþófernmin
læikkar nú þegar mjög verulega
o-g á aftur að lækka um hel-m-
img á komiandi vori, eftir það
helzt hún þannig ób-reytt í eitt
ár, en hverfur þá með öllu.
Hinsvegar hækfear fast k-aup,
þ. e. grunnkaup, háseta og
feyndara um 42—43% og er nú
-um 100% hærra en fyrir stríð,
bá hækkar og eftirvirunukaup
beirra einnig mjög venulega o-g
þó einfeum ka-upið í nætur- og
hel-gidaga v i n n u; en áður var
enginn mun.ur gerðu-r á því og
eftirvinn-uikaupinu á kaups-kip-
uimim. Er þessi kj-a.rahót fyrir
farmennina einnig samræm-
ing við þann mun, ,sem- -gerður
er á eftirvinnu, nætur- og helgi
dagavinnu í landi.
Þá -hafa farmennirnir með
hinum nýju samnimgum fen-gið
eina stórk-ostlega kjarabót enn,
sem -sérstök ástæða er til að
fa-gna. Það er átta stunda vinnu
dagurinn, eða þrískiptar vaktir,
sem nú verða teknar upp á öll
urn þeim feaunskipum, sem
stærri eru- -en 500 rúmlestir. En
á rninnii skipum, þ-ar sem brí-
sfeiptar vaktir halda áfram,
verður -kauipið nokkru haerra.
Þetta eru belztu breytingam-
ar, sem orði-ð hafa á kaupi og
og kjör-um farmannanna við
hina nýju samnimga; og munu
flesitir v-era þeirrar skoðunar,
að þeir megi vel við una.
ENJA h-efur verið að hirta
í Ritaukasferá Landsbóka-
safnsins örstutt yf-irlit um vöxt
safnsins og notkun þess. Fyrir
hugað er, að nokkru ýtarlegri
skýrsla verði b-irt framvegis
um hag safnsins, starfsemi þess
og notkun. Að þessu sinni verð-
ur þó aðeins drepið lauslega á
fáein atriði.
Bókaeign. Ritauki.
í árslo-k 1944 var bókaeign
safnsins talin 157360 bi-ndi
prentaðra bóka og ritlinga.
Bætzt höfðu við á árin-u rúm-
lega 200 bindi. Ritauki þess er
allmiklu minni en síðustu árin
fyrir heimsstyrjöldina og v-eld-
ur þar mestu loku-n Norð-ur-
landa, þvi að þaðan fékk safn-
ið áður meginið af -erlendum
ritauka, einfeum frá Danmörku.
Á styrjaldarárunum hefur safn
ið hinsvegar eiignazt margt á-
gætra rita á ensku. Allmiklir
-örðuigleikar hafa iþó verið á öfl-
un enskra bóka, sem1 safniið hef
ur óskað að eignast, og er enn
margt ófeomiið, sem pantað hef
ux verið.
Bókagjafir.
Eins og- að undainfömu hafa
safninu borizt bókagjafir frá er
lendum og innlendum stofnun-
um og einstaklin-gum, alls rúm
lega 500 bindi. Stærstur gef-
andi var, eins og síðastliðið ár,
The British Council í London.
Skrá um erlenda gefendur verð
ur hi'r-t á næsta ári í sam-eigin-
legri ritaukaskrá áranna 1944
og 1945.
Handritasafnið
í maímánuði 1940 var allt
han-dritasafn Landsbókasafns-
ins, auk nokkurra fágætra bóka
prentaðra, flutt úr Reykjavíik
í varúðarskyni. Var því komið
fyrir í steinhúsi á Flúðum í
Hrunamannahreppi, geymt þar
,í loikuðum kössum o-g gengið
vandlega frá gl-uggum og dyr-
um. Feng-inn var maður fyrir
austan til þess að líta eftir
-g-eyimslustaðnum, en auk þess
fóru- safnverðir við og við aus-t
ur til frekara eftirlits. Hita-
v-eita er í húsinu. Var því unnt
-að hafa jaf-nan og hæfilegan
hita í handritageyms-lunni. Þeg
ar þ-etta er ritað, er heimflutn-
in-gi handritanna nýlokið. Verð
ur eiigi annað séð -en að þa-u séu
jafngóð eftir flutninginin og út-
1-egðinia.
Fjarvera handritanna liefur
dregið allmikið úr notku-n safns
ins og komið fræðimönnum
mjög bagalega. Hafa útgáfur
tafázt af þessum sökum-, en
sumt, sem prentað hef-ur verið,
ber þ-ess menjar, að eigi var
greiður aðgangur að óprentuð-
um heimildum.
í árs-lok 1944 voru skrásett
handrit Landsbókasafn-sins alls
9310 bi-ndi, en nofekuð er til af
ósknásettum ha-ndritum, er n-án
ar verðux g-e-tið í næsta ársriti.
M-eðal handrita, sem við bætt-
ust á árinu, má nef-na gjöf frá
Þorsteini Bjarnasyni fræði-
manni frá Háholti: Um ömefni
Það hefir ekki verið n-eirun
hávaði út af verkfalli farmann
anna undanfarnar vikur, ef und
an- er skilin fávísleg tilraun at-
vinnurekendavaldsins til að
stofraa til mlá-laferla út af þvá,
og kommúnista til að koma af
stað sundrungui og klofninigi í
röðtum iþeirra. Hvorttvegigja
hefur nú verið kveðið niður.
Sjómenn fylktu sér fast
i Árnes- og Rangárvallasýslu
o. fl., allmikið og merkilegt
safn, og dagbækur Jóns Árna
sonar bónda í Haga í Aðaldal
um árin 1805—1855, sem safn
ið keypti. Þá sendi dr. C. Grace
Thornton, sem verið hefur hér
á landi, -en starfar nú í Ministry
of Information í London, safn-
imu að igj-öf „Sæmundar Eddu,
pa-rt second, with an English
translation and notes by Jón A.
Hjaltalín, London 1870“ og
„Specimen of Icelandic Diction
ary“ eftir sama, ásamt tveim
brófum- frá honum, a-llt eigin-
bandarrit með vö-nduðum frá-
gangi. Landsbókasafnið flytur
g-ef-endum handritanna bezt-u
þak-kir.
Til aukningar handritasafns-
ins má telja hin-a merku gjöf
frá Íslendimgíum í Edi-nborg,'
filmur af íslenzfeum handritum
í Bretlandi, sem -getið verður á
öðrum stað 1 riti þessu.
Síðan lokið var prentum 3.
bindis handritas'krárin-nar árið
1937 hef-ur safnið ei-gnazt mar-gt
merkxa handrita, en vegna
buirtflutningis handritasafnsins
I hefur ekki veriö -unnt að prenta
viðbótarskrá. Verður nú unnið
að framhaldi handritaskrárinn
ar og prentað viðbótaxhefti svo
fljótt sem við verður komið.
Fjarhagur. Húsrúm.
Fjárhagur safnsins hefur
jafnan verið þröngur og ham-1-
að mjög viffigangi þess og vexti.
Launakj-ör starfsmlan-na þess
'hafa einnig verið óviðunandi og
gert þeim ókleift að gefa sig ó-
skipta að starfinu. Nú hefur
verið bætt úr hvor-u-tveggja svo
myndarlega, að alþingi o-g stjórn
er sómi að. Verð-ur nú auðiveld-
ara en áður a-ð kaupa höfuðrit
erl-end, sem einstök,um fræði-
rnönnum er ofvaxið að eignast,
en nauðsynlegt er að til séu í
stærsta bókasafni lanidsins. —
Þá hefur stjórnin ger-t ráðstaf-
a-nir til þess að skinna upp hið
stílfagra hús Lands'bókasafnis-
ins, sem nú er oröið nær 40
ára gamalt, en er þó og verð-
ur jafnan hið mesta bæjarprýði,
sé því sómi sýndur. Hús þetta
var upphaflega ætlað Lands-
bókasafninu og Þjóðskjalasafn-
inu, en tveim öðrum söfnum.
Þjóðminjasafninu og Náttúru-
-gripasafninu', feng-ið þar hús-
næði til bráðabir-gð'a. ÖIl þessi
söfn vaxa ört, og síðustu 20 ár-
in hafa þrengsii aukizt svo í
húlsinu, að ekkert þessara. safn-a
hefuir notið sín -til fulls. Nú er
J um félag sitt, Sjómanniafélag
Reykjavík'ur, sem' eins og ævin
lega áður hélt hyggilega á mál-
um þeirra; enda er árangurinn
■eftir bví'. Sjómönnunum og sam
tökum þeirra er sómi að þeirri
festu, og samheldni, sem
þeir hafa svnt í deiluinni. Með
slíkum hætti vinnast beztu og
varanlegustu sigrar verkalýðs
hreyfingarinnar.
svo komið í Landsbókasafninu,
að þúsundir bóka verður að
geyma í kössum eða hlöðum,
og svo -er á skipað í hillurúmi
þess, að eigi er unnt lengur að
koma fyrir nýjium bókium -nema
rýma fyrir þeim á 'þa-nn hátt,
að setja hinar eldri og úreltari
í kassa og hiaða sa-man meðan
-gólfpláss þrýtur e'kki gersam-
lega. Þetta er hið mesta neyð-
arúrræði eins og gefur að skilja,
því að með þessum hætiti er
raunar alltaf v-erið að flytja
bækuir úr réttum s-tað í rangan.
Þegar húsrúm eyíkst af nýju
verður hægt að koma öllu
í rétt horf. En saínið skort-
ir eigi aðeins geymslurúm
fyrir bækur. Brýn nauðsyn
-er að fá hentug vinnuherbengi
fyrir starfsmenn safnsins,
spj-aldskrárherhergi, sérl-estrar
S’t-ofur, rúm fyrir sýning-ar, fyr-
ir tæki til að gera filimur eða
MORGUNBLAÐIÐ í gær
flytur umisögn hins fræga
vifcurit-s Time um ræðu þá, sem
Kalinin, forseti æðsta- ráðs
Sovétríkjanna, flut-ti sein-t í
síðastliðnum ágústmánuði. Um-
sögn- þessi hljóðar á þessa lund:
„Þótt margt væri merkilegt í
ræðu-m þeiim, sem leiðtog-ar Rússa
f-luttu á byltinigárafmælinu um
daginn, var þó ræða sú, sem Mik-
ha-il Ivanovich Kalinin, forseti
æðs-ta ráðls Sovétríkjarma, flutti
seint í ágúst s.l., stórum merkari.
Fréttari'tari vor (Time) Craig
Thompson náði í ræðuna í s.l.
viku, orðrétta, og fannst hún bezta
lýsinig, sem árum saman hefur
komið fram á ástandinu í Rúss-
landi.
Aðalstarf Kalinins er það að
túlka skoðanir fólksins við þá,
sem skapa stefnu ríkjanna og
einni'g að skýra stefnuna fyrir
fólkinu. Hann ávarpaði áróðurs-
og skipulagningaimenn kommún-
istatflokksins, sem vinna meðal
samyrkjubænda, og kom gjörla
fram í ræðu hans að óánægja
fóilksin-s er að aukast, o-g er það
að sumu leyti vegna eyðingar
þeirrar, sem þýzku berirnir ollu
í landinu, en að öðrum þræði er
það vegna hins gífurlega her-
kostnaðar og svo hinu, að milljón-
ir rússneskra h-er-manna hafa kom-
izt að því, að lífsfcj-örin voru betri
í hverj-u einasta landi löðru í Evr-
ópu, sem þeir komu í.
Kröfurnar um meira af þeim
gæðum, sem lífið getur veitt,
voru all-háværar, jafnvel starfs-
mertn flokksins vom að kvarta.
Kalinin veitti þeim ofanígjöf.
„Þið eruð að kveina yfir því, að
aðrar eftirmyndix handrita ag
bóka o. s. frv. Nú imun vera
óikveðið að reisa hús handa
Þjóðminj-asafninu á næstu ár-
uim og annað handa Náttúru-
giripasafninu. Þyitfti vegna safn
anna allra að hraða þeim fram-
kvæmiduim sem miest. Rýmfeast
miun þá uan Landsbókasaf-nið í
bili, en eig-i verðuir þess lanigt
að bíða að þurfi fyrir vi®
bótarbyggin,g '• "rtda safninu.
Svo vel vill tiL r* rúm er fyrir
myndarlegt hús á lóð safnsins;,
og einnig auðvelt að koma þar
fyrir nieðanjarðargeymislufm, ef
henta hætti. Þyrfti fyrr en síð-
ar að fá hæfa mien-n til að gera
tillö'gur umi, hverniig heirri byglg
ingu yrði bezit fyrir komiið. Það
fer vel á því, að Þjóðbóikasafn
íslands hafi aðsetur sitt á Am-
arhólstúni. enda myndu fáir
kjósa því annan stað fremur.
íslenzk bókaskrá.
Meðal margra aðkallandi
verkefna í safni-n-u er samning
og útgáfa fuillkominn-ar íslenzkr
ar bókaskrár. Sæmir illa bóka-
þjóðinni, að slík skrá skuli ekki
v-era til. Nú eru horfuir á, að úr
'þesEU verði bætt á næstu árumv
Hefur alþingi veiibt 'byrjunar-
styrk til verksins og er u-ndir-
búningu-r þegar hafinn. Eigi má
þó væn-ta þess, að skráiin verði
prentuð fyrr en eftir nofekur
ár, því að verkið er bæði vandat
samt og torsótt, en má'kils um
vert, að skráin verði vel úr
igarði gerð. Mjög mikiilsverðain
stuðning veita hinar ágætu
skrár Halldórs prófessors Her-
maninssonar um Fiske-safn, eis
svo sem vænta má, vantar það
• safn fjölda bóka og ritlingap
ei-nkum frá síðarii áruan, serni
-vi-tað getur ekki komið til miála a®,
nóg sé af öllu. — Það myndi vera
mjög m-erkilegt ef svo væri.“
Hann gaf engin mikilvæg lofor®
um framtíðina: „Um áramóti®
fara þessar vörur, sem ykkur lan®-
ar svo mikið í, að koma á maiíkað-
inn. . . Það verður ekki mikið af
þeim. En þær koma samt.“
Það er margt annað sem þarf
Líka að hiugisa um í Rússlandi, em
að framileiða vörur -þær, sem Rúss-
um hafa þótt girnilcgastar í her-
numdum löndum. — Járnbraut-
irnar verður að endurbyggja,
tryggja öryggi ríkisins í stjóm-
málalegiu tilliti. En mögulegt gæti
verið að takmarka mannaflann og.
hráefnin -til þungaiðnaðar og her-
-ga-gnaiframleiðslunnar, — og það;
m-áske að allverulegu leyti —
vegna þess að f-ólkið krefst skó-
hlífa og málningar á hús sín, og
vill líka fá frístundir.“
Og enn segir svo í þessari
-grein Morgunblaðsi-n s:
„í Rússl-andi eru ekki allir jafn-
ir efnahaigslega. Kalinin 'gaf hin-
ium kvartandi stjórnmálafulltrúum
í skyn, hvert hinar fyrstu af Iþæg-
indavörunum“ myndu fara.
„Einu sinini fyrir löngu“, sagði
hann, „var ég að halda ræðlu £
Kazanfylkinu. Rona sagði við mi'gr
„Hér gengiur þú í góðurn stígvél-
'Um, en hvar eru stígvél handa
okkur?“ — Á þeim dögum átti
ég raunverúliega góð stigvél, en
þeasi kona var liíka sæmHega
klæd-d. Ég' leit á 'hana og sagði:
Hvað vilt þú? — Vilt þú að for-
seti æðsta ráðsins, fultrúi æðste
Frh. ó 6. síðil.
Lan,dsbókasafnið á.
Framhald á 7. síðu.
hér fáist eklci hitt og -þetta. Auð-