Alþýðublaðið - 22.12.1945, Blaðsíða 6

6
t Grínifangelsi
r
Eidnrininniigar
frá hernámsárn
♦
Baldur Bjamason: f Grini
Cangelsi. Endurminningar frá
hernámsárunum í Noregi.
Menninigar- og fræöslusam-
hand alþýðu. Reykjavík
1945.
AÐ MÁ nærri geta, að nú
flæða yfir heiminn grein-
ar, ritlingar og bækur um
fangabúðir nazista, skrifaðar af
mönnum, sem sjálfir hafa verið
í haldi á þessum kvalastöðum.
Það mætti segja mér, að þetta
væru yfirleitt mjög andstyggi-
legar bókmenntir, fullar af
hryðj uverkasögum, hatri og
hefndarhug. Allt er þetta mjög
eðlilegt, eftir því, sem nú er
fullsannað um hinar ægilegu
þýzku fangabúðir, en það er
leiðinda lestrarefni.
Nokkrir íslendingar rötuðu í
þær raunir að falla í hendur
Þjóðverjum. Tveir þeirra hafa
þegar gefið út bækur um fanga-
vist sína.. Það var svo sem ekki
nema sjálfsagt. íslendingar
þurfa minna tilefni til að skrifa
bók. Aðra þessa bók hef ég les-
ið. Hún er eftir Baldur magist-
er Bjarnason, stríðsfanga Þjóð-
verja á Gríni. Þessi bók finnst
mér mjög skemmtileg aflestrar.
Bók Baldurs heitir ,,í Gríni-
fangelsi“ og er gefin út af
Menningar- og fræðslusambandi
alþýðu. Hún er 206 blaðsíður
að stærð í fremur litlu broti. í
henni eru nokkrar myndir, og
sýnir ein þeirra, að aðalbygg-
ing Grínifangelsis minnir nokk-
uð ónotalega á Háskóla íslands.
Eins og nafnið gefur til kynna,
fjallar bókin um dvöl höfundar-
ins i hinu illræmda Grinifang-
elsi skammt frá Osló. Hnepptu
Þjóðverjar hann í dýflissu þessa
fyrir flóttatilraun til Sviþjóðar
og héldu honum þar i 6 mán-
uði. Dvölin á Gríni er kjarni
bókarinnar ,en þó er sagt þar
frá ýmsu öðru, sem bezt sést á
þvi, að höfundurinn er ekki
tekinn fastur fyrr en á 114. bls.
og sleppur aftur á 190. bls. —
Titillinn er dálitið villandi.
Bókin ætti helzt að heita:
„Heimsstyrjöldin og ég.“ Hún
er í raun og veru pislarsaga
Baldurs Bjarnasonar frá þeim
degi er hann kom til Noregs
tveimur dögum á undan her-
sveitum Hitlers, og þangað til
hann slapp yfir til Svíþjóðar
sumarið 1944. Þetta er saga um
viðureign hans við óvininn,
hans heimsstyrjöld.
í bók þessari er hernáms-
saga Noregs rakin i stórum
dráttum og þá um leið gangur
styrjaldarinnar að nokkru
leyti. Áhugi höfundarins á
öflum þeim, sem ráða gangi
hlutanna er mikill, og það
leynir sér ekki, að það er sagn-
fræðingur, og hann fjölmennt-
aður og viðlesinn, sem skrifar.
Þá er i bókinni skýrt frá hinni
miklu baráttu Norðmanna og
brugðið upp fjölmörgum smá-
myndum úr lifinu utan sem
innan fangelsismúra, myndum,
sem sýna þann undursamlega
anda ,er Norðmenn hafa verið
innblásnir af á undanförnum
árum. Baldur er töluvert heim-
spekilega sinnaður. Þess vegna
varð þátttaka hans i heims-
styrjöldinni honum ekki ein-
tóm, andlaus kvöl. Hann hafði
vit og athyglisgáfu til að taka
vandlega eftir þvi, sem var að
gerast i kringum hann, og
menntun til að setja það i
stærra samhengi, draga sínar
eigin ályktanir.
En þessi bók er alls ekki
stríðsbók i venjulegum skiln-
ingi. Hún er umfram allt saga
um Baldur Bjarnason sjálfan,
sagan um það, hvernig hann,
vesæll maður í framandi landi,
alls endis ófróður um lögmál
stáls og blýs, hlaut að taka þátt
í hinum mikla dansi. Hann tal-
ar mjög mikið um sjálfan sig.
Einhvern tima verður saga her-
námsins skráð nákvæmlega, og
þá má nærri geta, að ekki muni
þykja taka þvi að leita vit-
neskju um það efni í bók Bald-
urs. En mesta gildi hennar ligg-
ur i þvi persónulega, og þessu
gildi mun hún halda. Hér kynn-
ist maður sögumanni harla vel,
enda gerir hann ekkert til að
dyljast. Þvert á móti. Hann
kemur til dyranna eins og hann
er klæddur og er i meira lagi
berorður og hispurslaus i um-
tali um sjálfan sig. Hann spar-
ar hvergi að skrifa um sina eig-
in niðurlægingu og dregur ekki
fjöður yfir ávirðingar sinar, en
segir líka hiklaust og ófeiminn
skoðun sina um menn og mál-
efni og virðist ekki hirða um
lof eða last, sem hann fái fyrir.
Það er margt í þessari bók, sem
minnir á Dægradvöl Benedikts
Gröndal. Báðir tala mennirnir
umbúðalaust um sjálfa sig og
aðra og sameiginlegt hispurs-
leysi i stil eykur á líkinguna.
Baldur beið likamlegt heilsu-
tjón á Gríni, en andlegt tjón
virðist hann ekki hafa beðið.
Hann segir frá öllu, sem þar
gerðist, með heimspekilegri ró,
og í frásögn hans er andi mann-
úðar og mannlegheita. Einhver
kann að finna honum þetta til
foráttu og segja, að hann taki
ekki ákveðna afstöðu. Umburð-
arlyndið er ekki talið til dyggða
lengur. En afstaða Baldurs er
skýr. Hann óskar striðsglæpa-
mönnum þess, að þeir hverfi úr
tölu lifenda og það sem fyrst,
en um þetta talar hann hávaða-
Mikið úrval af
KONAR JÓLAVÖRUM
fyrir konur, karla og börn
Nýkomið:
Taftsilki.
Gardínuefni o. m. m. fl.
Daglega nýjar vörur
INGÓLFSBÚÐ
Hafnarstræti 21. — Sími 2662.
ALÞYÐU8LAPIÐ
Laug’arda^ur 22 des. 1945.
Þorláksmessu
ber upp á sunnudag
svo þér þurfið einnig að hugsa til hennar, þegar þér gerið
matarkaup til jólanna.
Læri
Kóteletfur eöa
Súpukjöt
I Allt er þetta Ijúffengur matur, því
hraðfryst kjöt er sem nýtt kjöt
Er selt í eftirtöldum búðum vorum:
OKIeppsholti
Hrísaleigi 19
Vesturgötu 15
og á Skóiavörðustíg 12
Tilvalinn matur er
hraðfryst dilkakjöt
laust og langar auðsjáanlega
ekkert til að velta sér upp úr
blóði þeirra. Hann smjattar ekki
á óþverranum.
Það er langt síðan ég vissi,
að Baldur Bjarnason hafði rit-
höfundahæfiíeika. Hann er ekki
heldur neinn byrjandi í rit-
mennskunni, þó að þetta sé
fyrsta bók hans. Áður hafa
birzt eftir hann fjölda margar
smágreinar bæði á íslenzku og
norsku, og þeir, sem heyrt hafa
útvarpserindi hans, vita, hve
lipur hann er í máli. Honum
veitist afar létt að koma orðum
að því, sem hann vill segja. Og
það gegnir raunar furðu, að mál
far manns, sem dvalizt hefur
svo lengi á Norðurlöndum,
skuli ekki bera þess fleiri menj-
ar, t. d. í setningaskipun. Eitt-
hvað finnst þó af slíku, ef vel
er leitað, en furðanlega lítið.
Mál hans er yfirleit hreint, yfir-
lætislaust og eðlilegt. Stíll hans
er kannske fremur þróttlítill
og blaðamennskulegur á köfl-
um, en aldrei leiðinlegur og
alltaf persónulegur á sinn hátt.
Og töluvert glettinn getur Bald
ur verið. Áður vissi ég, að hann
átti töluvert í fórum sínum af
beiskri fyndni, en hér sést, að
hann á einnig til að slá léttari j
nótur.
Á einum stað í bók sinni harm ,
ar Baldur það, að hann skyldi
nokkru sinni ganga menntaveg-
inn í stað þess að fá sér væga
stöðu niðri í vél á einhverju
skipi og sigla um heimshöfin, i
ómenntaður og ánægður. Þó að
Baldur sé laus úr Gríni, er hann
raunar fangi ennþá. Nú er hann
fangi Norðurlanda og langar
mikið til heitu landanna. Nú
þráir hann hin suðrænu lönd,
eins og hann þráði frelsið með-
an hann var í Gríni. Ég vildi
óska, að han fengi þá ósk sína
uppfyllta að sjá sig um á hnett-
inum, jafnvel sem smyrjari á
skipi, og kæmi svo heim aftur
og skrifaði bók eða bækur um
æfintýri sín. Baldur Bjarnason
gæti orðið afbragðs ferðasagna-
höfundur. Hann á að skrifa, Þar
er hann á sinni réttu hillu.
Kristján Eldjárn.
Glöggl er það enn...
Framhald af 4. síðu.
arbúa verður nú að una, á ekki
að haldast og auíkast.
iGuðrún Guðlauigsdóttir, syst-
ir Bjarna Benedi'ktssonar í í-
haidstrúnni, svaraði þessum
umimælum Jóns Axels Péturs-
sonar á þá leið, að bezta jóla-
gjöfin, sem bæjarstjómin gæti
veitt iðnaðarmönnum í bænum,
væri, að takmanka ekki at-
vinnuifrelsi þeirra með þeim
bætti, sem fyrir minnitolutan-
um í ibæjarstj órninni vekti!
Fávizka sú, sem felst í þess-
ari aðdróttuin Guðrúnar Guð-
lauigsdóttur liggur að sjálf-
söigðu öllum skynlbænuim mönn-
um í auigum uppi. Minnihlut-
inn, í bæjarstjórninni hefur
aldrei látdð sér til tougar koma,
að takimanka atvinnufrelsi iðn-
aðarmanna i Reyikjavík. Hann
vill toins vegar ileita samnipiga
•við iðnaðarmennina um-, að
þeir hieligi starfsfcrafta sína fynst
og fremst þeim fnamkvæmdum,
seim almeniniingsheill kref-ur.
Hann vdill tryggja iðnaðarm-önn-
um mdikla atvinnu, greidda sam-
kvæmt töxtum og samningum
félaga þeirra. Hann vi.ll gera
samniniga við byggingaverka-
mennina í bænum til þess að
almenninigur fái notið starfs-
krafta þeirra og -starfstoæfni en
ekki takmarka atvinnufrelsi
þ-eirra né sk-erða- sjálfsákvörð-
unarrétt þeirra á nokkum toátt.
Guðrún Guðl-auigsdóttir og
trúarsystkin hennar þekkja iðn-
aðarmenn toöfuðstaðarins vissu-
lega illa, ef þau gera sér í toug-
arlund, að þeim sé óljúft að
vinna að iþví, að toér rísi upp
heilsusamlegt húsnæði til handa
hinum húsvildtu og mannvirki,
,sem nauðsynleg eru til aukn-
ingar og eflángar aitvinnulífinu
í ‘bœnum. Haildi þau, að bygg-
inigamönnunium ,sé Íjúfárá 1 að
reisa stórhýsi fyrir „einstákl-
ingsframtakið“ en að byggja
fbúðir handa atonennipgi, verk-
smiðjiur, sjiúkrahús og skóla, þá
eru þau meira en lítið fávís um
huigsunartoátt og skoðanir þess-
ara stétta. Ummæli Guðrúnar
Guðlaugsdóttur erui því hvat-
vísleigt vantraust á verkamenn
og iðnaðarmenn Reyk-j-avíkur,
sem unnið toafa mikið oig þjóð-
hollt starf og bera áreiðanlega
he-ill og h-ag aimiemnipgs mun
meira fyrir brjósti' -en hags-
muni „einstaklingsframtaks-
ins.“
*
íhaildið í Reykjavík mun
•vissulega s-annfærast um það,
að það stendur ekiki á verka-
mönnum og iðnaðarmönnum
höfuðstiaðarins, að toeliga starfs-
krafta sína þeim -stórf,eilldu og
þý'ðingarmiklu verk-efnumi, s-em
úrlausnar bíða. Þ-eir rounu fúsir
til. samvinnu við toæjars-tjómina
um framkvæmdir þær, -sem til
v-erður efnt, ef stefna Alþýðu-
filokksins sigraT. iÞe-ir munu vísa
vantrausti Giuðrún-a-r Guðlauigs-
dófitur og trúa-rsystkina hennar
á ,bug. Þeir hafa áreiðanlega
vanþóknun á því, að tillögu
'Um að veita þeim stór-aukna at-
vimnu við aðkailland-i fram-
kvæmdi-r sé lögð í likki-stu í-
toaldsmeiritolutans.. Þess vegna
munu þpir sfcipa sér í fylkingu
þeirra, sem vilja fall íhaldsins
■ og ifarsæld Ihöfuðsta-ðarins.
Frá skóla ísaks Jónssonar.
Allar cleil-dir skólans er,u beðn-
ar að koma til viðtalis í Grænu-
borg kl. 11 fyrir hád. í dag.