Alþýðublaðið - 03.10.1946, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Alif meirihlula ulanríkismálaneíndar
deilur síórveldanna.
En þeim mun mikils-1
, verðara er fyrir ísland að
j Ijúka þessu máli sem fyrst,
þar sem Bandaríkin fyrir
j réttu ári fóru þess á leit
j að fá hér langæar her-
j stöðvar. Þó að Islendingar
synjuðu þeirri málaleitun
eindregið, er þess eigi að
dyljast, að mörg ríki vold-
ugri en ísland hafa orðið
| að þola slíkar búsifjar af
sterkari nágranna, og var
því mikils um vert, að sem
fyrst fengist úr því skorið,
að slíkar ráðagerðir væru
úr sögunni og ákveðin
tímamörk sett fyrir dvöl
erlends herliðs í landinu.
Samhliða því, sem sjálfsagt
er áð vísa á bug kröfum um
erlendar herstöðvar og alla
þá íhlutun, er skert geti
sjálfstæði landsins og full-
veldi, er hitt einsætt, að ís-
lendingar verða sem aðrar
þjóðir að taka sanngjarnt til-
lit til réttmætra óska og
þarfa annarra, svo sem
löngu er viðurkennt í skipt-
um allra siðaðra þjóða.
Nú stendur svo á, að ís-
land er mikilsverður áfangi. á
fiugleiðinni yfir norðanvert
Atlantshaf. Ber öllum saman
um, að hagkvæmast se . að
láta ýmsar tegundir flugflutn
inga fara yfir ísland. Hi.tt er
og óumdeilanlegt, að öryggi
allra flugferða áþessum leið-
um verður miklum mun
meira, ef fullkominn flugvöll
ur er á íslandi, svo að þar
megi. lenda í neyðartilfellum.
Er því sízt of djúpt tekið í
árinni, þótt sagt sé, að það sé
velsæmisskylda af íslending-
um áð sjá um, að hér á
landi sé til a. m. k. einn full-
komiinn flugvöllur. Á stríðs-
árunum voru gerðir hér á
landi tveir allstórir flugvell-
ir, annar í Reykjavík, hinn
á Reykjanesi nærri Kefla-
vík. Er hann miklu stærri en
Reykjavíkurflugvöllurinn og
raunar fleiri en einn völlúr í
einu flugvallahverfi.
íslendingar hafa nú þegar
að nokkru tekið við rekstri
Reykjavíkurvallarins, en því
fer mjög fjarri, að hann sé
svo fullkominn sem skyldi.
Eftir þeim litlu gögnum, sem
fyrir liggja í þeim efnum,
þarfnast völlurinn enn mik-
illar stækkunar, ef hann á að
verða talinn sæmilegur At-
lantshafsflugvöllur. Mun
stækkun hans kosta milljóna-
tugi, gera nauðsynleg niður-
nif 30 íbúðarhúsa auk æði
margra annarra bygginga, og
þó aldrei. fá því áorkað, að
vollurinn verði svo góður sem
skýldi. Segir í skýrslu flug-
málaráðherra um þetta efni,
að fullnaðaruppdrættir liggi
enn ekki fyrir og enginn á-
ætlun um það, hverju þurfi
til að kosta til þess að gera
Reykjavíkurflugvöllinn full-
komiinn á alþjóðavísu, og
segir síðan orðrétt: „en víst
er, að slíkar stórfelldar end-
urbætur á Reykjavíkurflug-
vellinum verði aðeins gerðar,
ef alþjóðafé kemur til að
verulegu leyti.“ En þá er
þess að gæta, að enginn al-
þjóðasjóður er fy^ir hendi,
sem veiti slíka styrki,, heldur
mundi verða undir högg að
sækja hjá stjórnum einstakra
ríkja um fjárframlög í þessu
skyni, enda mundu þær þá
geta sett þau skilyrði, er þeim
sýndist. Hitt ógnar áreiðan-
lega mörgum íslendingum,
ef eini flugvöllur landsins, sá
sem starfræktur væri. fyrir
stórar flugvélar, ætti að vera
inni í miðri höfuðborg lands-
ins. Sýnist mönnum hættunni
þar með ærið gálauslega boð-
ið heim.
* Rreynsla íslendinga af
rekstri flugvalla er enn
harla lítil. í fjárlögum
þessa árs eru 600 000 kr.
ætlaðar til flugvallagerð-
ar, reksturs flugvalla og
lendingarbóta. Það, sem af
er þessu ári, hefur nú þeg-
ar verið ávísað á Reykja-
víkurvöllinn einan 2,459,0)
kr., og er það raunar ekki
' allt greitt enn.
En í næsta árs f járlögum
hefur flugmálastjóri óskað,
að til rekstrar Reykjavík-
ur-vallarins yrði veittar
3,150,00 króna, og áætlar
hann einungis 600,00 kr.
tekjur til að vega þar á1
móti, og er í þeirri upphæð
ekkert áætlað til nýrra
tækja, stækkana o. þ. h.
í skýrslu sinni gerir flug-
málaráðherra að vísu lítið úr
kostnaði við rekstur Keflavík
urvallarins, ef hann verði ein
göngu eða aðallega rekinn
sem neyðarhöfn í sambafidi
við Reykjavíkurflugvöllinn
sem aðalvöll. En hvort
tveggja er, að ekki er æski-
legt, að Reykjavíkur-völlur-
inn verði aðalflugvöllur
landsins, og að ráðherrann
gerir ráð fyrir, að ef veruleg
starfræksla verði á Keflavík-
urvellinum, þurfi til hennar
„alþjóðlegt rekstrartillag",
sem þá þyrfti að semja við
einstakar erlendar þjóði.r um,
eins og áður greinir.
Öll atvik í sambandi við
st jórn þessara mála eru yf-
irleitt slík, að augljóst er,
að íslendingar eiga mikið
eftir að læra um þau, og er
það eigi annað en eðli máls
ins samkvæmt.
Að svo vöxnu máli fer
því þess vegna fjarri, að
íslendingar séu þess við-
búnir að taka einir við
rékstri Keflavíkur-vallar-
ins og halda honmn við
með sæmilegum hætti.
Stjórn Bandaríkjanna held
ur því hins vegar fram, að
vegna skyldu sinnar til her-
stjórnar og eftirlits í Þýzka-
landi. sé sér mikil nauðsyn að
halda afnotum Keflavíkur-
vaiarins, sem gerður var fyr-
ir fé Bandaríkjanna. Hefur
Bandaríkjastjórn einmitt
fært fram þessa nauðsyn sína
fyrir því, að hún hefur enn
eigi flutt allan liðsafla sinn
burt af landi. héðan. Stjórn
Stóra-Bretlands hefur einnig
látið uppi við íslenzku ríkis-
stjórnina, að hún teldi þessa
nauðsyn Bandaríkjanna vera
mikla. Munu þeir og vera fá-
ir, sem treysta sér með öllu
tál að neita þessari nauðsyn
og synja þess algerlega, að
við henni verði orðið.
Mundi vegur tslands og
áreiðanlega sízt vaxa við
það, ef landsmenn neituðu
að verða við þeim óskum,
er tryggja sæmilegt öryggi
á flugleiðum um norðan-
vert Atlantshaf, á meðan
þeir eru þess ekki viðbúnir
að taka sjálfir að öllu við
rekstri vallarins.
Það, sem nú hefur veri.ð
sagt, skýrir að nokkru, af
hverju um það er samið í
samningi þeim, er nú er til
athugunar, annars vegna að
Bandaríkin skuli hið bráð-1
asta flytja brott af landinu
allan herafla sinn og sjóher,
en hins vegar öðlast tíma-
bundinn og takmarkaðan af-
notarétt af Keflavíkurflug-
vellánum.
Einstakar greinar samn-
ingsfrumvarpsins hafa sætt’
mikilli gagnrýni, og skal því
gerð nokkur grein fyrir þeim
og breytingartillögunum,
í sem fyrir liggja.
1. greinin er nauðsynleg
alveg án tillits til ágreinings
um það, hvenær herinn sé
skyldur til að hverfa héðan
af landi brott, því að ýms
fleiri atriði eru í sáttmálan-
um, og þarf því að segja til
um, hvenær hann skuli í heild
falla úr gildi.
2. greinin fjallar einungis
um afhending Keflavíkur-
vallarins til Islendinga, og
getur efni hennar ekki vald-
ið ágreiningi.
3. gr. upphaflega samnings
frumvarpsins hefur sætt
þeirni gagnrýni, að hún tak-
markaði rétt íslendinga yfir
landi sínu. Sú aðfinning er að
vísu á misskilningi byggð, en
þar sem greinin hefur valdið
ágreiningi og er efní sínu sam
kvæmt óþörf, er lagt til, að
hún sé felld niður.
4. gr., sem verður 3. gr., hef
ur verið ranglega túlkuð.
lagt er til, að orðalagi henn-
ar verði breytt svo, að eigi
verði um það vi.llzt, að allur
her eigi að vera horfinn af
landinu innan 180 daga. Var
það ætíð tilætlunin. Þess skal
getið að þar sem í greininni er
talað um herlið og sjólið, þá
er þar inni falið fluglið, þar
sem það er ekki sérstakur liðs
afli, heldur heyrir til hinum
almenna her Bandaríkjanna.
í 5 gr. er annað höfuðá-
kvæði samningsins, sem sé
það, að Bandaríkjunum eru
veitt viss réttindi á flugvell-
'inum við Keflavík í sambandi.
við herstjórn þeirra og eftir-
lit í Þýzkalandi. Réttindin
eru berum orðum takmörk-
uð við þessa skyldu Banda-
ríkjanna. Öll önnur not
Bandaríkjannaaf vellinum
eru því óheimil samkvæmt
þessum samningi. Hins veg-
ar eru þessi not slík, að á-
kvæði loftferðasamningsins
við Bandaríkin frá 1945 eru
ekki fullnægjandi, því að
hann fjallar einungis um við-
skiptaflug. En þessi. grein ræð
ir einmitt um afnot flugfara,
sem rekin eru af Bandaríkj-
unum í sambandi við her-
stjórn þeirra í Þýzkalandi.
Því hefur verið haldið
fram, að með þessu ákvæði
væri Bandaríkjunum gert
mögulegt að stofna hér her
stöð. Þetta er fjarstæða. í
sambandi við herstjórn og
eftirlit Bandaríkjanna í
Þýzkalandi þarf enga her-
stöð á íslandi. Og er hún
þegar af þeirri ástæðu ó-
heimil skv. þessum samn:
ingi, og mundi það vera
hreint samningsrof, sam-
bærilegt við óheimila her-
toku landsins, ef henni
væri komið upp undir yfir-
varpi þessa samnings. Ef
, gert er ráð fyrir slí.ku rétt-
arbroti Bandaríkjanna, er
það hið sama og sagt væri,
að þau væru í raun réttri
ósamningshæf, og mundi
ísland vafalaust vera eina
ríkið í veröldinni sem slíka
afstöðu tæki gegn þessu
mikla og volduga menn-
ingarríki.
Ef menn líta svo á, að þau
afnot, sem hér eru vei.tt, jafn
gildi herstöð, yrðu menn með
sama hætti að telja, að um-
ferðaréttur skv. 43. gr. sátt-
mála Sameinuðu þjóðanna
væri herstöð, og hefur eng-
inn enn haldið slíku fram,
enda hefði þá verið ómögu-
legt fyrir íslendinga að óska
þess að ganga í félag Sam-
einuðu þjóðanna samtímis
því, sem þeir lýstu yfir, að
þeir vildu engar herstöðvar
í landi sínu.
í sambandi við hi.nn tak-
markaða umferðarétt, sem
Bandaríkjunum er heimilað-
ur um Keflavíkurvöllinn, er
nauðsynlegt að sjá svo um,
að völlurinri verði rekinn.
Svo sem þegar er sagt, þá eru
íslendingar enn ei.gi þess bún
ir að taka einir við rek'stri
vallarins. Bandaríkjunum er
því heimilað að halda uppi. á
eigin kostnað, beinlínis eða á
sína ábyrgð, þeirri starfsemi,
þeim tækjum og því starfs-
liði, sem nauðsynlegt kann
að vera til slíkra afnota. Upp-
.haflega var eigi berum orð-
um tekið fram, að allt þetta
ætti einungis vi.ð Keflavíkur-
völlinn einan, svo sem aug-
Ijóat var þó eftir eðli máls-
ins, og er það nú fært í það
horf, að enginn efi kemst að.
Svo er ráð fyrir gert, að
Bandaríkin geti ýmist látið
sína eigin starfsmenn annast
þessi störf eða falið þau t. d.
flugfélagi á sína ábyrgð. En
hvort heldur er, þá er þarna
einungis um að ræða venju
lega borgara, en ekki her-
menn, og auðvitað eru öll her
virki á sjálfum vellinum ó-
heimil, því að ekki eru þau
nauðsynleg hér uppi á ís-
landi. vegna umferðarréttar í
sambandi við herstjórn og eft
irlit Bandaríkjastjórnar í
Þýzkalandi.
Það skiptir meginmáli um
réttarstöðu þessara manna,
að þeir eru ekki hermenn,
helduf venjulegir borgarar.
Af þessum sökum lenda þeir
að öllu undir íslenzkri lög-
sögn, lúta íslenzkum dóm-
stólum, íslenzkri lögreglu o.
s. frv. Þeir þurfa hér bæði
landvistarleyfi og atvinnu-
Fimmtudagur, 3. okt. 1946.
leyfi og er íslenzku stjórninni
þar með fengin hemill á, að
eigi dvelji hér fleiri menn í
þessu skyni en nauðsynlegt
er að hennar dómi. Ef hún
misbeitir því valdi sínu, verð-
ur hún hins vegar að hlíta
þeirri meðferð, sem við ligg-
ur, ef samningurinn er rof-
inn. Mundi úrskurður i því
efni annað hvort koma undir
gerðardóm skv. gerðardóms-
samningi milli ríkjanna frá
því 1930, eða lúta þeim regl-
um, er gilda um slíkan á-
greining skv. reglum hinna
sameinuðu þjóða.
Þá er það eigi síður ótví-
rætt, að vegna yfirráða ís-
lands á íslenzkri grund og
eignarréttar landsins á sjálf-
um vellinum, er Bandarikja-
stjórn óheimilt að_gera þar
önnur mannvirki eða stækk-
anir á vellinum aðrar en is-
lenzka stjórnin samþykkir.
Um þau flugför og áhafn-
ir, sem lenda á vellinum i
sambandi við herstjórn
Bandaríkjanna og eftirlit i
Þýzkalandi gilda sérreglur.
A. m. k. sumt af þeim flug-
förum mundi verða hf>Caö-
arvélar, og felst í 3. málsl. 4.
gr. (áður 5. gr.), að um þær
og áhafnir þeirra fari að al-
þjóðalögum, en þar eru sett-
ar ýtarlegar reglur um þetta
efni, og er ekki fært að lúta
öðrum reglum en þeim, ef
menn á annað borð vilja
leyfa þesum vélum hér við-
komu.
Eðlilegt er, að engin lend-
ingargjöld séu greidd af
þessum vélum, þar sem á-
kveðið er, að Bandarikin
skuli ein greiða allan kostn-
að við fyrirgreiðslu þá og
lendingarmöguleika, sem
þeim eru látnir í té.
í þessari grein og 8. gr, eru
fyrirmæli, er tryggja það, að
enginn kostnaður af rekstri
og viðhaldi vallarins lendi á
rikissjóði íslands umfram
bað, sem ríkisstjórnin sam-
þykkir.
Hins vegar hefur ætíð ver-
ið ætlazt til, að völlurinn lyti
íslenzkri stjórn og aðstaða
Bandarikjamanna þar yrði
svipuð sem t. d. útggrðar-
fyrirtækis, sem fær afgreiðslu
pláss og athafnamöguleika i
v enjulegri höfn. Slík aðstaða
haggar í engu stjórn né eftir-
liti h.'^ arstj órans og þvi
síður að hún skerði í nokkru
yfirráð lljegra yfirvalda á
staðnum.
Til þess að taka af öll
tvímæli í þessu er lagt til,
að samþykkt verði ný 5.
gr. svo hljóðandi: Hvorki
ákvæðin í næstu grein á
undan né nein önnur fyrir-
mæli þessa samnirigs raska
fullveldisrétti né úrslita-
yfirráðum lýðveldisins ís-
lands varðandi umráð og
rekstur vallarins og mann-
virkjagerð eða athafnir
þar. — í samræmi við
þetta er lagt til, að niður-
lag 7. gr. samningsfrv. falli
niður, því að það verður ó-
þarft skv. þessu.
Ákvæðum 6. gr. er breytt
svo, að réttur íslendinga til
þjálfunar í rekstri flugvallar
ins er gerður mun ótvíræðari,
en var skv. upphaflega frum-
varpinu.
Orðalagi fyrri hluta 7. gr.
er breytt svo, að nú verður
ótvírætt, að það er íslenzka
stjórnin, sem setur reglur um
rekstur, örýggi o. þ. h. á vell-
inum, en eðli málsins skv.