Alþýðublaðið - 06.03.1947, Blaðsíða 3

Finnntudagur, 6. marz 1947
ÁLÞYÐUBLAÐIÐ
Þá er Arnulf Överland
hafði reynzt óbetranlegur
í norksum fangelsum, var
hann fluttur til hinna al-
ræmdu fangabuða í Sach-
senhausen í Þýzkalandi.
Þegar hann gekk upp
Iandgöngubrúna á skipi
því, sem skyldi flytja hann
og fleiri fanga til Þýzka-
lands, snéri hann sér allt
i í einu við og mælti reistur
og svipinikill þessi orð til
fólksins, sem safnazt hafði
saman skammt frá skips-
hlið:
„Fyrirgefið þeim ekki,
því að þeir vita, hvað
þeir gera.“
ÞEGAR ÞAÐ FRÉTTIST
frá -rithöfundamótinu, sem
Norræna félagið bauð til í
Stokkhólmi á öndverðum
iþessum vetri, að Arnulf
Överland hefði haldið þar
ræðu, sem finnski fulltrúinn
Atos Wirtanen hefði talið
sig knúinn til að mótmæla,
þá vakti það athygli langt út
fyrir hinn tiltölulega litla
'hóp ská'lda, rithöfunda, blaða
manna og stjórnmálamanna,
sem lætur einna mest til sín
taka á vettvangi dagsins.
Ekki dró það úr áhuganum
fyrir þessari frétt, að þess
var getið, að mótmælin
hefðu komið fram í sam-
þandi við orð Överlands um
afstöðu Finna til’ samvinnu
við Norðurlönd, svo sem nú
væri komið frelsi finnsku
þjóðarinnar til að móta
stefnu sína í utanríkismál-
um, án íhlutunar frá Rúss-
um. Ekki rýrði það heldur
athyglina, að Atos Wirtanen
hafði tekizt að fá tuttugu og
fimm Norðurlandarithöfunda
til þess að lýsa vanþóknun
sinni á ummælum Över-
lands. þar á meðal þrjá is-
lenzka, sem allir eru í Rit-
höfundafélagi íslands, en hin
ir íslenzku andmælendur
voru þau Jóhannes úr Kötl-
um, Þórunn Magnúsdóttir og
Jón úr Vör. Það úr ræðu
Överlands, sem ósköpunum
olli, voru eftirfarandi um-
. mæli:
„Ef svo skyldi fara, sem
vér megum ekki láta oss
feoma á óvart, að samband
hinna sameinuðu þjóð,a gliðn
aði í sundur, þá verðum vér
að taka þátt i einhverju varn '
arbandalagi — og -því sem
sterkustu. En það verður að
vera bandalag frjálsra þjóða,
því að það er frelsi vort,
sem vér ætlum að verja. Eins
og sakir standa, er oss það
ekki Ijóst, hvaða afstöðu vér
eigum að taka gagnvart Finn
landi, og þannig hlýtur þetta
að verða, meðan Finnar fá
ekki sjáifir að ráða stefnu
sinni í utanríkismálum. Vér
vonum, 'að þeir tímar komi,
að þetta breytist.
Vér Norðmenn og Finnar
höfum barizt á gagnstæðum
vígstöðvum, en samt sem áð-
ur höfum vér barizt fyrir
sama málefni. Vér höfum
barizt fyrir frelsi voru og
lifi og fyrir rétti smáþjóð-
anna til að lifa í friði.
Vér höfum harizt gegn of-
stopafullum stórveldum, sem
líta þannig á málin, að vald
sé sama og réttur, og gegn
þeim 'höfum vér haldið fram
þeirri skoðun, að þó að stór-
veldi vilji tryggja ,landa-
mæri sín, þá eigi þau ekki
rétt á að gena það með því
að fara inn á land annarra
ríkja. Ég er á því, að Stal-
in kæri sig ekki um styrjöld
■ ■ 'r.
ín: Onnur grein
eins og sakir standa nú, En
Hitler óskaði heldur ekki
styrjaldar. Hann kaus það
helzt, að honum væri ekki
veitt viðnám. í hvert skipti,
sem hann réðist á litla og
varnarlausa nágrannaþjóð,
var honum umhugað um, að
blessun Chamberlains fylgdi
honum.
Það má vel vera, að styrj-
ö'ld standi ek-ki fyrir dyrum,
en vér Norðmenn berum
kviðboga fyrir þvi, að Norð-
urlönd minnki. Vér viljum
ekki láta neina rikja-klíku
-gleypa oss. sama -hvort hún
býr í austri eða vestri. Oss
hæfir ekki auðvaldsþjóðfé-
lag og ekki einræði. Vér eig-
um við að búa frjálslegri og
mannúðlegri form i um-
gengni og þjóðfélagsháttum
en nokkur önnur þjóð.
Arnulf Överland er mikið
og merkilegt skáld, eitt hið
bezta af ljóðskáldum Noregs
fyrr og síðar, og hann hefur
skrifað á-gætar smásogur.
Hann er einnig merkilegur
grei.niahöfundur, og í deilum
eru fáir jafnokar hans að
vopnfimi. En hann er sízt
minni sem maður heldur en
sem rithöfundur. Hann hef-
ur alltaf gert miklar kröfur
til sjálfs sín, þær kröfur, að
hann leitaði réttlætis og
sannleika af hinni fyllstu al-
vöru og gengi aldrei á mála
hjá ranglætinu, hvað sem i
húfi virtist vera — og hversu
sem sjálfsblekkingin skrýddi
sig og snyrti, 'laðaði og beitti;
brellum. Og vandfundinn |
mun sá maður, sem hafi af ;
jafn miskunnarlausri óvægni
gagnvart sjá-lfum sér reynt
að uppfylla þessar kröfur og
verið hugsjónum sinum jafn
trúr.
Ekki þannig að skilja, að
hann -hafi ekki skipt um skoð
anir á ýmsum málefnum.
Hann hefur einmitt haft slik
skoðanaskipti, hvenær sem
trúskapurinn við réttlæti og
sannleika hefur k-rafizt þess i
af honum — allíaf talið |
skylt, svo sem Ari fróði, að j
haf-a það, er sannara reynd-1
ist. Oft hefur lí-ka staðið. um 1
-hann styrr, en hann var fyr- ;
ir styrjö-ldina siðustu orðinn 1
afar vinsæll maður af fjölda
fólks í Noregi, en hafði allt-1
af verið það af þeim, sem
þekktu hann bezt, jafnvel þó
að skorizt hefði i odda. Og
hann var maður, sem and- j
stæðingarnir óttuðust, en
virtu ekki siður að minnsta
kosti allir þeir, sem ekki
vor-u smámenni og ómenni,
en stvrjaldarárin sýndu svo,
að ekki varð um villzt, hvert
mikilmenni hann var, hve
hann var búinn að stæla hug
og sá'l, svo að hann gæti ó-
skelfdur gengið í -hættur og
isáil hans kysi heldur að segja
skilið við -líkamann en að
breyta út af þvi eða afneita,
sem hún hefði fengið fullja og
fasta sannfæringu um, að
satt væri og rétt, -svo að enn
sé vikið til orða Rasks.
Arnulf Överiand var einn
af þeim fyrstu í Noregi, sem
gerði sér raunhæfa grein fyr
ir þeirri ógn, sem frelsi og
menningu stóð af nazisman-
•um, og ,hann lét ekki sitt eft-
ir ligg.ja um að vara. við
háskanum í bundnu máli og
óbundnu. Sum af kvæðum
hans, ort fyrir striðið, voru
beinlínis spámannleg for-
sögn þeirra ógna, er síðar
komu. Og þá er Noregur var
hernuminn, var siður en svo,
að Överland dytti í hug að
iægja seglin. Hann orti svo
sem honum bjó í -brjósti, og
þó að kvæðunum væri dreift
nafnlaust út á meðal almenn i
ings, þá leyndu sér ekki höf-
undareinkennin. Svo var
hann þá • tekinn fastur og
settur í Grinifangelsið vorið
1941, en siðan var hann flutt
ur í Möllergaten 19, og eftir
eitt ár í fangabúðir i Þýzka-
landi. Þar Viar hann þrjú
ár. Överland hafði ávallt ver
ið heilsuveill, hafði verið
berklaveikur og verið á
heilsuhæli, en þrátt fyrir
meðferðina og viðurgerriing-
inn í fangelsum nazista, hélt
hann furðugóðri heilsu — og
kjarkurinn reyndist óbil-
andi. Hann sat einn i klefa i
hinum norsku fangelsum,
fékk þs-r ekki áð njóta sam-
vista við aðra. í fangabúðun
um í Þýzkalandi gerðist
hann andlegur læknir og
skriftafaðir meðfanga sinna, j
var þeirn huggari og aflgjafi
i viti grimmdar og kvala-
losta, og fæ-rði þeim trú á
hin jákvæðu öf'l lífsins. Hann
var hvergi veill gagnvart
böðlunum, kom franx með
dirfsku og andlegri tign þess
mikilmennis, sem gleymir
sjálfu sér fyrir velferð með-
bræðra sinna og framtið
hins liðandi og striðandi
mannkyns. Og jiafnvel hin-
unx grófgerðustu böðlum
stóð af honum eirihver ógn.
Þeir skildu ekki svona mann.
Það var eitthvað yfirnáttúr-
legt við'hann í þeirra aug-
um. Og auk allrar sinnar
sálusorgunar orti hann allt
af meira o-g minna í fangels-
ununx, en auk þess, sem að-
staðan til þess að iðka skáld-
skap, var nokkurn veginn
eins hörmuleg og liún gat
orðið, þá var svo nauðsyn-
legt að leyna ljóðunum, að
hann faldi sunx þeir-ra þann-
ig, að honuin tókst aldrei að
finna þau aftur. Það mun
svo lalitaf verða tallið ganga
undri næst, hvert þrek hans
reyndist. andlegt og likam-
legt, og eru ekki til mör-g
Ijósari dæmi þess, hve and-
leg göfgi, mannást, og ónxút-
anleg þrá eftir sannleika og
réttlæti megna -að lxefja mik-
ilmennið upp yfir öll venju-
leg takmörk nxannlegrar
getu — til -ekki laðelns að
þoila, held-ur og ti-1 að jgefa.
,,Það ér ekki hægt að murka
úr okkur lifið“ heitir eitt af
kvæðunx Överlands - um
norsku þjóðina og samnefnd
því er ljóða-bókin, sem flyt-
ur kvæðin, -er hann orti á
stríðsárunum. Það reyndist
ekki fært að niurka úr hon-
um lifið, og nú .... nú ....
hefur’ sannazt enn sem fyrr,
| að ekkert er honunx f.jær en
j að lá’ta hina miklu veraldar-
-hóru, sjálfsblekkinguna,
hafa sig til að ganga á .máíla
-hjá ranglætinu eða setj,ast
auðunx höndum framari við
arininn 4 heiðursbústað þeim,
sem norska rikið hefur feng-
ið honum til íbúðar, lygna
iþar augum og -lifa á sætsúpu
aðdáuniarinnar. Hann er
reiðubúinn til að sitja á ný í
fangelsi, lengur eða skemur,
ef þjónustan við sannleikann
og réttlætið krefjast þess af
honum — og til að deyja
þannig, að sannmæli verði,
að ,,svo kunni ekki dónar að j
deyja“.
Mér vgr það kunnugt, þá
er ég heyrði um ræðu Över-1
lands, að hann -hafði fyrir i
aldarfjórðungi ditið á bylt- í
inguna á Rússlandi og fram- i
kvæmd sósialismans undir
stjórn Lenins og Trots-kis
sem einn hinn merkasta at-
burð í sögu veraldar á siðari
öldum, og að hann fylgdi
með mikilli eftirvæntin-gu
þvi, sem -gerðist með Rúss-
um. Ég vissi einni-g, að hon-
um varð fijótlega ljóst, -að
það væri fásinna, að stefna
verkalýðsflokkanna i hinum
ýnxsu löndum væri mörkuð
i Moskva, og eins var mér
kunnu-gt, að þvi lengra sem
leið, fleizt honum ver-r og verr
á það, hverj-a stefnu nxálin
tóku i Rússlandi undir hand
'leiðslu Stalins. En samt sem
áður mun það hiafa verið
svo, að jafnvel seinustu árin
fyrir styrjöldina hafi hann
enn horft með nokkurri eft-
irvæntingu til Rússland-s, þó
að honum væri þá orðið það
-ljóst, að það, sem þar gerð-
ist, gat -ekki nema þá að ein-
hverju litlu lleyti orðið fyrir-
mynd vestrænn-a menningar
þjóða, ef þæ-r áttu ekki -sið-
ferðilega og menningai'lega
að stíga nxör-g spor aftur á
bak. Hins vegar vissi ég
ekki, þá er fréttin barst a-f
ræðunni á rithöfundamótinu
í Stokkhólnxi. neitt- verulegt
um skoðanir hans á þessum
málum eftir styrjöldina. En
s-annarlega var þetta, sem é-g
frétti úr ræðu hans, -ekki ann
að en það, sem vænta mátti
frá hinunx trúa og ómútan-
lega þjóni sannleika, rétt-
lætis og frelsis, og grein sú,
e-r hanxx síðar rneir skrifaði
út af -þessum málum í Arbeid-
erbladet í Oslo, höfuðmá-1-
gagn norska Alþýðuflokks-
ins. -en þýðiixg á þeirri grein
var birt í Alþýðublaðinu
fyrir fáum vikunx, skýrði a-f-
stöðu hans rækil-ega, og þar
sá ég, að hann leit nákvæm-
lega sömu augunx á málin og
ég og m-argir fleiri, sem
reyixt hafa að kynna sér þau
sem bezt og líta á þau án
sjálfsblekkingar. Överland
sér ekki írekar en vér, hvern
ig Rússlandi geti sta-fað
hætta frá Bandaríkjununx
eða Bi'etlaixdi, nema Rússar
hagi sér þanni-g, að þessi riki
vænti árásar frá «þeirra
hendi. Bretland er að fá
Indlandi og Egyptalaixdi
föllt sjá-lfstæði,. og þeir eru
ekki -glnkeyptir fyrir yfirráð
um P-alestínu. Bandarikja-
menn h-afa ekki iagt -undir
sig nein lönd, eix vilja að-
eiixs koma upp á Kyrrahafi
flotastöðvum, sem tryggi, að
ekki konxi fyri-r annað eins
og þá er ráðizt var á Pearl
Harbor. En útþensla Rúss-
lands undh' yfirskini sjálfs-
öryggis kemur fram x þvi að
innlima með öllu 'hinar al-
gerlega sérstæðu og frelsis-
elskandi þjóðir, Letta, Esta
og Litháa, taka lönd og hafn
ir af Finnum, ög ná í Finn-
landi sem mestu áhrifavaldi,
skerða Pólland og -gera það,
sem eftir er látið, að rússn-
esku leppríki. Þeir hafa gert
Tékkóslóvakíu sér mjög
háða, innlimað Bessarabiu,
náð öllum tökum á stjórn og
stefnu Rúmena, Búlgara o-g
Jú-góslava og bú-a ailt undir
innlimun mikils hluta Þýzka.
l-ands, eða stofnun einskis-
megandi leppríkis þar í
landi. Þeir hafa beint ásælni
og andblæstri gegn Persum.
og stutt komnxúnistíska upp
reisn í.Kína, og -loks hafa
þeir gert óbeinlinis kröfur til
Norðmaixna. Överlaxxd minn-
ir á þá ógn, sem' stóð af
fangabúðum nazista og fó-lks
flutningum þeirra og bendir
unx leið á sem staðreynd
samskona-r fyrirbrigði hjá
Rússum. Hamx min-nh' einn-
ig á það, að Noregur hafi
fyrst fengið hjálp frá Vest-
urveldunum — og að Stalin.
hafi virzt eftir öllu að dæma
fullt svo eðlilegt sambandið
við Hitler — eins og við þau.
Þá fordæmir Över-land með
öllu heftingu skoðana-frelsis
í Rússlandi og segir að lok-
um:
„Sovétríkin líkjast la-ngt-
um meira hinu fasistíska ein
ræði. en hinu sósíalistiska
riki, er vér eltt sinn álitum
að v-erið væri að koma á fót
í Rússlandi. Ef vér viljum,
skapa sósialistískt þjóðfélag,
verðum vér að fara eigin leið'
ir og heyja vora eigiix bar-
áttu. Vér viljum ekki borg-;
arastyrjöld eða r-auðar líf-
varðarsveitir, ekki leynilög--
reglu eða „hreinsanir11, ekki
fan-gabúðir eða einræði nokk
urrar tegundar, engan rikis-
þinghússbruna eða skemmd-
arstarfsemi. Hið sósialistiskai
þjóðfélag, sem vér óskum eft
ir, skal verða reist í sam-
ræmi við vorar eigin réttlæt
iskröfur og af frjálsum
vilja.“
Jú, sanniarlega er Över-
land, þrátt fyrir vonbrigði
sin, þrátt fyrir vistina í
fangabúðuixum, ja-fn -raunsær*
og áður, ja-fn djarfur og ber-
sö-gulil — og jafix viss um,
að unnt sé að koma málum.
mannanna þannig fyrir, að
lif þeirra verði allt -annað en.
nú, einungis ef nxénn beiti.
þekkin-gu sinni og vitsmun-
unx i þágu -heildarhags i stað-
þröngra eigiriha-gsmuna, láti
saixixleika og réttlæti ráða i
st,að lymskra -lyga og fals-
aðra forsenda um,- rétt cg
rangt og virði frelsi -hvers o-g
eins ti-1 að láta í ljós hug-
sjónir sínar í ræðu og ritii
og viixna að framgangi þess,
er han-n telur rétt -o-g heilla-
vænleg-t, en að hruxxi hiixs,
sem hann litur á sem skað-
legt eða ekki mönnunx sam-
boðið.
Över-land sagði við Stokk-
hól-msblöðin, eftir að fram,
voru konxin mótnxælin gegn
ræðu hans:
„Ef þeir, sem báðu mig um
að tala, hafa óshað venjulegr
-ar skálaræðu, þá -hefðu þeir
átt að biðj-a eirihv-ern annan
en mig. Ég ílyt al-drei siikar,
ræður. Þeir, sem þær flytja,
eru í nxinum augum, hlálegar
mannkindur. É-g -get -ekki'
flutt ræður um ekki neitt —
eða fengið mig til að segjá
: eitthvað, sem ég meina ekki.“^
I Þarna er hamx -eins og:
hamx var og er og verður.
j Hann leikur ekki á hljóðfæri
i m-eðan Róm er að bi'enna til.
rústa.
í Guðm. Gíslason Hagcúín. t