Alþýðublaðið - 19.06.1947, Qupperneq 5

Fimmtuda^úr 19. júáí "184?*-'
ALÞÝÐLf BLAÐIÐ
'V íl£%' 4 ii
Ávarp forsætisráðherrans 17. júní:
r lýiveidisinserlýðræði&öfluaf o
GOÐIR ISLENDIN GAR!
Frá barneskudöguin er mér
mjjö'g minnisstæður einn 17.
júní dagur. Það 'voru: hátíða-
höld á Akureyri. Norðlenzk
náttúra og veðurfar tjaldaði
því fegursta og blíðasta, sem
árstíð hinmar sífelldu sólar gat
bezt í ité látið. Bemskuhrifn-
ingin af Jóni Sigúrðssyni átti
sér engin takmörk. Og með
því hugarfari og í þeirri
stemningu grópaðist inn í
•huga riiinn uppphaf hinnar
snjöllu ræðu, sem Stefán
skólameistari Stefánsson
fiutti á þessum hátíðisdegi.
Og ennþá held ég, að upphafse
orð þeirrar ræðú haldist í
minni mínu, og að þau hafi
verið þannig:
„Þáð var sólroði á fjöll-
um af nýrri öid og nýjum
tíma í sögu þessarar þjóðar,
fyrir hartnær hundrað ár-
nm, sem vér í idag minn-
umst.“
Það ívar vissulega svo, að
það urðu aldahvörf í ísienzk-
um stjómmálum, þegar fór að
gæta áhrifa og starfa Jóns
Sigurðssoniar. Hann hafði alla
þá beztu kost'i til að bera, sem
mest mega prýða stjórnmáia-
skörung og þjóðarforingja.
Honum brann í brjósti eld-
heitur áhugi fyrir frelsisbar-
áttu þjóðar sinnar. Hann skip-
aði sér strax í upphafi mann-
dómsára sinna fremst í for-
ystusveitina. Og alla stund á
■meðan kraftar og líf entist
barðist hann, með beitíum
vopnum og skyggðum skildi.
Það lætur að líkum, ao
jafnmikilhæfum og glögg-
skyggnum stjómmálamanni
og Jóni Sigurðssyni forseta,
hafi verið það næsta ljóst, að
rómantík freisisins ög stjórn-
e.rfars'legt sjálfstæði Islands
væri hvergi næriri einhlítt til
þess að vinma varanlega sigra
í frelsds- og sjálfstæðisbarátt-
unni: Eldheitur áhu'gi' og hug-
sjónahrifning var að sjálf-
sögðu nauðsynleg til' þess að
dr-epa landslýðinn úr dróma
og fá hann ótrauðan fram til
orustunnar. En það þurfti
einnig annaö og meira til
þess að leggja traustam grund-
völl að framtíðar sjálfstæði
þjóðarinnar. Það var að vísu
nauðsynl'egt að bera frarn
söguleg og siðferðileg rök, og
á því kunni Jón Sigurðsson
öllum mönnum betur skil. En
það var hvergi nærri nóg.
Þessvegna varð að vinna að
endursköpun á atvinnuvegura
þjóð'arinnar og bæt’a alla verzl-
uroarhætti samtímis því sem
menntun 'aimennings væri
éíld og aukin. Það varð að
skapa öflugt og haidgott at-
vinr.ulíf. er tryg'gði lands-
mönnurn frambúðaröryggi og
aullkomin skilyrði til þess að
haignýta sér auðæfi landsins,
svo að hvert mantrsbarn ætti
þess kost að njóta frelsisins og
læra að meta það og skilja og
vera reiðubúið til þess að
varðveita, eftir að það væri
fengið.
Barátta Jóns Sigurðssonar
var barátta hins víðsýna og
hugumstóra stj órnmálamanns,
sem sameinaði allt í semn: öfl-
uga sókn. fyrir stj ómarfars-
legu sjálfstæði, sem grundvall-
að væri til frambúðar á örugg-
um atvinnurekstri lands-
manna, með aukinni tækni og
nýsköpun,' bættri og vaxandi
félagshyggju, er tryggði öllurn
góð lífskjör, og þetta al'lt sam-
fara aukinni menningu og
menntun, þar sem vísimdi yrðu
efld og alþýða manna ætti þess
öll kost, að njóta þeinra sjálf-
sögðu og eðlilegu kjara að fá
sem 'fullkomniasta menntun og
skdyrði1 til þess að lifa lífi sínu
óháð og örugg.
❖
Barátta Jóns Sigurðssonar
m'arkaði dýpstu sporin í ís-
lenzkum istjórnmálum og
þjóðlífi. . Framþróunin og or-
ustan var hafin. Áfram var
stefnt með öruggum skrefum,
á st’undum hægfara, en alltaf
í áttina. Þjóðin var leyst úr
læðingi. En eins og oft vill
verða, lifa afkastaríkustu og
öflugustu ibaráttumemiimir
ekki þá stund, að þeir sjái
ihugsjónir sínar rætast og höf-
uðmarkmiðimu máð. Jón Sig-
urðsson sé að nokkuð, en hægt
miðaði áleiðis.
Mörgum áratugum eftir
dauða hans, en þó einmitt á
afmæli hans, og að verulegu
leyti vegna baráttu hans„ var
íslenzka lýðveldið sitofnað fyr-
ir réttum þremur áxum síð-
am. Osk&drauirnur alþjóðar
var or.ðinn a® veruleika. Is-
land var orðið frjálst og sjálf-
stætt lýðveldá, viðurkennt aí
stórveldum heimsins og vina-
og frændþjóðunum á Norður-
löndum, em mitt í ægilegastá
heimsstríði. Á undan hafðx
farið það, sem nauðsynlegast
v'ar og Jón Sigurðsson hafði
barizt öfluigast fyrir á sínum
tímai: ör efnahagsleg þróiun
atvinnulífsins, mifclar félags-
leigar feamfarir og stóraukim
vísindaleg tækni og almenn
memmtun. Grundvöllurmn vár
lagður, sem byggja þurfti á,
undirstöðurniar lagðar, þar
velidisins. Þjóðin haifði í krafti
lýðræðisins, og einmitt vegna
lýðræðisins, stofnað lýðveld-
ið. Áræðið óx, fjör og kjarkur
efldist. Það var ætlun hinna
beztu ættjarðarsona, að stexn-
ar þeir, sem. höfðu verið
höggnir, oft blóði drifnir og
sveipaðir sveita, yrðu efni í
örugga mannfélagdhöll, þar
sem væri hátt til lofts og vítt
til veggj'a, þar sem allir þegn-
a<r þj óðfélagsins ættu öruggt
athvarf og gætu með sam-
hjálp myndað það þjóoar-
heimili, er öllum gæti liðið
vel, hver um sig lagt það lóð
í vogarskálima, sem orka cg
atgjörfi leyfði, allir átt rétt-
imdi, en einnig skyldur, eng-
um meimað áhrifa, hvort sem
hann væri ríkur eða fátækur.
þar sem ríkti frelsi meo á-
byrgð, þar sem lög, en ekki
ofbeldi skæru úr deilum
roaiuia og þar sem hið fyllsta
lýðræði væri grundvöllur
íýðveldisins.
*
„Traustir skulu hornst'&in-
ar hárra s'ala.“ Islenzka lýð-
veldið, sem á að bxia sér var-
anlega framtíð, þarf og' á að
vera reist'á örug’gum grund-
velli. Undirstöðui'nar hafa
verið lagðar, bygg'ingim: hefur
veriið re'fcit. En hversu fraust-
ur sem grundvöllurinn hefur
verið í upphafi, er unnt að
veikja hann, ef að því er unn-
ið. Enginm grumnur er svo ör-
U'ggur, engar stoðir svo traust
ar, að ekki igeti undan látið.
Gr'undvöll'ur lýðveldisins er
lýðræðið, öflugt og þróttmikið
aívimiulíí, þar s'-em allir ciga
rétt til ivixmu, sem vilja virma,
og geta fengið hamia vel borg-
aða, félagslegt öryggi og sem
f'ullkomn'ust mennitun og
memniing. Þetta er grundvöll-
urinn pg m.eginstoðimar, sem
haldið g.eta up.pi lýðveldis-
byggingjunmi á Islandi. Þann
grundvöll og þær stoðfr þarf
að stýrikja og heyja ótrauða
baráttu gegn þeim öflum, er
veikja vilja ‘grundvöliinn eða
feyja stoðirnar.
Lýðveldið getur aldr'ei stáð-
ið án lýðræðis. Islendingar og
yfirleitt norrænar þjóðir eiiga
bann arf að varðveita. Lýð-
Steján Jóh. Stefánsson forsætisráðherra.
sem reist var á musteri: lýð- I ræðið, bundið sitarfsaðferð-
um þimgræðisins, er án efa
fullkomrjasta og farsælasta
þjóðfél'agsformið og einnig
helgað og ibundið erfðavenj-
um, inman: sveigjan'legra
forma framþró'uniarimnjar. Það
eitt skapar skilyrði til þroska
og friamf'a'ra fyrir alla.
Ungur dánskur el'dheitur
hugsjóna- og félagshyggjumað-
ur formia'ði með Ijóðiínum
trúarjátnin'gu sma til lýðræðis
og þingræðis á þessa leið:
“Mod Rettens Sejr ad Rett-
ens Vej vd vamdrer,
paa Loven.s Grund vi Lov-
ene foT;andrer.“
Það mætti á óbimdið ís-
lenzkit mál þýða á þessa leið:
Á léiðum réttarins' berjumst
vér fyrir sigri riéttlætisins, .
á grumdvelli lagiainma' breyt-
um vér löggjöfinni.
Það er einungfc í þessa átt
sem vegurinn liiggur fyrir lýð
ræðisþjóð. Þann veg þailf að
fullkomna og varða, svo hann
verði 'alltaf fær fyrir þjóðina,
og til þess ao forðast megi, að
:gj örningam jmkur of beldisaf la
tæli hana út á háliar briautfr.
Framtíðin, foamt'íð íslenzka
lýðveldisins, er óendanlega
mikið undir því komin, að
braut lýðræðisims verði brot-
in til enda.
*
Þrjú ár eru vissule'gia ekki
.lamgur reynslutfcni fyrir ís-
lenzka lýðA'éldíð, fyrir frelsi
Ía Sa la
fer íram í kvöld á íþróttavellinum og hefst kl. 8.30.
keppa Akurnesingar við Fram.
Dómari: Guðmundur Sigurðsson.
Þá
og sjálfstæði þjóðafinnar.
Þjóðin hefur áreiðanlegia ekki'
staðið í stað á þessum árum.
Henní hefur miðiað áfram á
settri braut. En hætturnar
bíða alltaf öðru hvoru við
bæjarveggiimn. Vér lifum í
beimi, sem sð styirjal'darlok-
um er ruæst'a tvísýnn. Þjóðirm-
ar lýsa yfir vilja s'ínum til fuil
komins og varanlegs frið'ar og
samstarfs. En þó em veður öll
válynd og næs | n óvíst hvað
framtíð’m ber í skauti sínu,
Hin friðsaml. þjóð okkar óskar
einskis frekar en að sundur-
þykkja þjóða á milli hverfi og
að variam'leigu>r friður megi
haldast. Hún vill eiga góða
s'amvmnu við allar þjóðir. En
að sjáilísögðu á hún frekast
samleið og eðlilegust og nán-
ust samskipti við þær þjóðir
og ríká, sem tengdar eru henni
böndum frændsemd, vináttu
og viðskipta. Island er og á
allíaf að verða í hópi þeirra
ríkja fyrst og fremst, sem
hylla og framfylgja fullkommu
lýðriæðii, í hópi þeirra þjóða,
þar sem víðsýni, menning og
félagslegt öryggi ráða ríkjum,
fjarri aliri ofbe'ldishn’eigð og
yfÍTidrottnun. íslendingar
þekkja vel, af _ jhcrmulegn
reynd, áhrif kúgun'ar og ó-
frelsis, Þefr skipa sér því
fyrst og fremst d hóp þeinra
þjóða, er hrist ffláfa af sér
fjötra ófrelsisins. Og Islend-
ingar eru fúsastfr til að viður-
kenna og viirðia þau ríiki, er
unna smáþjóðum og undirok-
uðum frels'is og ö'ryggis.
Leið hins unga endurborna
ís'lienzka lýð'Veldis, er leið lýð-
ræðis og þinigræðis. Leið- þess
til frama og fullkomnuniar er
blómlegt aiivmnu'lí'f, félagslegt
öryggi og menning. Það þarf
að treysta og ctryggja grund-
vöill hins ísilemzba lýðveldis,
en 'bægja frá þeim áhrifum, er
veikja hann og feyskja.
Vel mdnnugfr starfs Jóns
Sigurðssoniár og annarra
frumherja í frelsiabaráttu
þjóðiairinniar, og metandii þá, er
barizt hafa fyi-fr la'U'Sn alþýð-
unnar úr ámauð1, á íslenzka
Framhald á 7. síðu.