Alþýðublaðið - 27.06.1947, Page 3

Föstudagur 27. júní 1947
ALÞtÐUBLASiÐ
3
Finnska
Sveinn ásgeirsson:
m sænska. á Finnlam
STOKKHOLMI, í maí.
HARÐAR þjóðernis- og
tungumáladeilur hafa verið
háðar í Finnlandi um langan
aldur, og þau vandamál eru
óleyst enn, enda þótt kyrr-
ara sé nú á þeim vígstöðvum
en áður hefur verið. Finn-
land byggja tvær þjóðir,
Finnar og Svíar, og verður
sögulegur og siðferðilegur
réttur annarrar þjóðarinnar
á landinu ekki metinn ofar
hinnar. En hvor þjóðin hefur
viljað tala sitt eigið mál að
sjálfsögðu, en þau eru eins
ólík og svart og hvítt.
Svíar hafa frá öndverðu
búið í borgum og bæjum og
yfirleitt á suðurströnd Finn-
lands, en Finnar hafa aðal-
lega verið landbúnaðarþjóð,
enda þótt þeir tækju allmjög
að streyma til bæjanna um
og eftir síðustu aldamót.
Þess ber þó að gæta, að enn-
þá búa aðeins 22% þjóðar-
innar í borgum og bæjum.
íbúahlutföllin tóku óðum að
breytast Svíum í óhag í
flestum borgum, þótt Svíar
iséu ennþá í meiri hluta sums
staðar í smærri bæjum.
Mannfjölgun hefur a. m. k.
á seinni tímum verið mikl-
um mun meiri meðal Finna
en Svía. Nú sem stendur er
1/10 hluti þjóðarinnar
sænskur. Þróuninni verður
bezt lýst með tölum, og tek
ég til dæmis tvær stærstu
borgir landsins, Helsingfors
og Ábo.
íbúar Helsingfors.
Ár Svíar Finnar
.1880 23.945 15.479
1900 41.714 49.496
1920 55.839 118.167
1930 72.880 157.502
1940 80.467 231.887
íbúar Ábo.
Ár Svíar Finnar
1880 9.510 12.157
1900 12.723 25.372
1920 11.385 40.237
1930 11.575 52.416
1940 10.578 63.751
Þegar talað er um Svía í
þessu sambandi, er átt við
hina svokölluðu finnsk-Svía,
sem búið hafa í landinu frá
alda öðli og komu þangað á
líkum tíma og Finnar. En
þar sem Svíar réðu svo lengi
yfir landinu, komu margir
■embættismenn og opinberir
starfsmenn þangað frá Sví-
þjóð og sumir settust þarrað
fyrir fullt og allt.
Lengi voru Svíar og
sænskumælandi menn eins
konar yfirstétt í landinu, og
sænskan var aðalmálið, op-
inbert og menningarlega.
Bókmenntirnar voru næst-
um einvörðungu sænskar allt
fram til miðrar 19. aldar, en
frá og með níunda tug henn-
ar eru .finiiskar bókmenntir
•skiptar í tvær greinar,
finnska og sænska, sem oft
eru í innbyrðis vígstöðu, en
óttast einnig oft hvor aðra.
Sem . dæmi kunnra, sænsk-
finnskra skálda frá 19. öld
má nefna Z. Topelius, J. J.
Wecksell og J. L. Runeberg.
En hinn síðastnefndi var
fremsti fulltrúi þeirrar þjóð-
ernisstefnu, sem ekki gerði
mun á sænsku og finnsku^
máli eða þjóðerni. Þessir
menn ortu. á sænsku, en
skoðuðu sig sem Finna, og
verk þeirra lýsa brennandi
ættjarðarást. Gildi hinna
vinsælu Fánriks Stáls
söngva Runebergs fyrir
finnska þjóðerniskennd verð
ur ekki ofmetið.
Um miðja 19. öld óx
finnskri tungu ásmegin bæði
menningar- og bókmennta-
lega. Hin finnsk-þjóðernis-
lega vakning fékk mikinn
stuðning við söfnun og út-
gáfu E. Lönnrots á hinum
gamla, finnska rúnakveð-
skap. En fremsti baráttu-
•maður fyrir hreinfinnskri
menningu var J. V. Snell-
man. Ósk hans var sköpun
finnskumælandi menningar,
sem hefði eðlilegar rætur í
hinni finnsku þjóð. Hinn
stjórnmálalegi foringi þess-
arar hreyfingar var Yrjö-
Koskinen, sem sameinaði
fylgismenn hennar, er köll-
uðust fennomanar, í einn
skipuiagðan stjórnmálaflokk.
Þessi stefna beindist aðal-
lega gegn sænskunni, en
vegna þeirrar sjálfstæðis-
hreyfingar, sem henni fylgdi,
mætti hún harðastri mót-
spyrnu frá hinum rússnesku
yfirvöldum, en Rússar réðu
yíir landinu eftir 1809. Var
bannað að gefa út finnskar
bókmenritir, að undantekn-
um trúar- og hagfræðiritum,
1850, en fyrir baráttu Snell-
mans tókst að fá því fram-
gengt, að finnskan var yfir-
lýst jafnrétthá sænskunni
1863. Hrein-Finnar, eins og
kalla mætti fennomana,
stefndu markvisst að því að
koma sínum mönnum í allar
mikilvægar stöður í landinu,
en bola Svíunum burt. Ofar
þeim báðum voru þó hin
rússnesku yfirvöld, sem
reyndu með misjafnlega mik-
illi hörku að rússneska þjóð-
ina. Innlendum embættis-
mönnum var bolað burtu og
rússneskir settir í staðinn,
rússneskan varð mál hinnar
æðri framkvæmdarstjórnar
og óþægilegir menn voru
numdir á braut.
Sem svar við hinum hrein-
finnska stjórnmálaflokki var
stofnun sænskrar hreyfingar,
Læknisskoðun
sem sænsk-finnskir mennta-
menn stóðu að, en brátt leit-
aði stuðnings isænskumæl-
andi alþýðu. Þessi hreyfing
var ekki eins öflug og hin
hreinfinnska, enda fámenn-
ari og var í varnarstöðu, en
hin í sóknar.
Upp frá þessu hafa oft
verið háðar harðvítugar
tungumáladeilur í Finn-
landi, og hafa hrein-Finnar
stöðugt unnið á. En sænsk-
Finnar hafa barizt hetjulega
og hafa ekki í hyggju að af-
henda arf sinn. Menningará-
hrif þeirra eru mikil í Finn-
landi, ekki hvað sízt miðað
við það, hve lítill hluti af
þjóðinni þeir eru. Sænsk-
finnskar bókmenntir hafa
verið tiltölulega auðugar, og
eru þekktastir rithöfundarn-
ir B: Gripenberg, E. Zillia-
cus, A. Mörne og R. Schildt.
En finnskar bókmenntir
og listir hafa einnig náð
langt. Fyrsta stórskáld
Finna var Aleksis Kivi, sem
var uppi 1834—72. Sem
dæmi frægra hreinfinnskra
rithöfunda má nefna S. Al-
kio, A. Járnefelt, V. Kilpi,
Sillanpáá, T. Pekkanen o. fl.
Þá er Sally Salminen einnig
vel þekkt á íslandi, en hún
er ein af yngri kvenrithöf-
undum Finna.
Áður fyrr var Svíum það
ekki nauðsynlegt að iæra
finnsku, þar sem sænskan
var ráðandi mál, þar sem
þeir bjuggu, og mál fram-
kvæmdastjórnarinnar í land
inu. En eftir því sem
Finnar sóttu sig menningar-
lega og þjóðernisvakning
þeirra efldist, óx tungu
þeirra styrkur, og baráttan
fyrir henni og sjálfstæði
landsins fór saman, eins og
oft er og við íslendingar
þekkjum vel frá okkar sjálf-
stæðisbaráttu. Nú er óhjá-
kvæmilegt fyrir Svía að
kunna finnsku, en • einnig
fyrir Finna að kunna
sænsku, a. m. k. hina mennt-
uðu, en almenningur kann
hana yfirleitt ekki,, enda er
það mjög erfitt fyrir Finna,
þar sem tunga þeirra er frá
allt öðrum rótum runnin.
Sænsk börn læra aftur á
móti finnsku jafnharðan.
Svo er því nú komið málum,
að allir Svíar, a. m. k. þeir,
sem búa í borgum og bæjum,
kunna finnsku, en næstum
barna þeirra sem sótt hefur verið um
í leikskólanum í Málleysingjaskólan-
um fer fram í dag, föstudaginn 27. júní
kl. 3—5 e. h.
Fræðslufulltrúi,
Afmælismót I, IL
hefst n. k. sunnudag kl. 4 e. h. á Iþróttavellin-
um
Auk beztu frjálsíþróttamanna landsins keppa
5 heimsfrægir Svíar.
Aðgöngumiðar (sæti) seldir í dag í Bókaverzl-
un Isafoldar og Ritfangaverzlun Isafoldar.
Aiiir á völlinn og sjáið beztu íþróttakeppni
arsms
Stjórnin.
eingöngu menntaðir Finnar I lands m. a. rætur sínar að
sænsku.
Opinberlega er finnsku og
sænsku gert jafnhátt undir
höfði. Samkvæmt stjórnar-
skránni eru finnska ög
sænska mál lýðveldisins. Lög
frá 1922 kveða nánar á um
beitingu tungnanna, en skv.
þeim hefur bæjar- eða sveit-
arfélag aðeins finnsku eða
sænsku sem opinbert mál, ef
90% eða meira af íbúum
þess eru finnsku- eða
sænskumælandi. Sé minni-
hlutinn meira en 10% eru
málin tvö, en algerlega jafn-
rétthá eru þau fyrst, þegar
minnihlutinn er yfir 30%.
Það hefur að sjálfsögðu
margs konar vandkvæði í
för með sér fyrir þjóðina að
þurfa að burðast með tvö
gerólík mál, en hjá því verð-
ur ekki komizt um fyrirsjá-
anlega framtíð.
Það er ekki eingöngu
tungan, sem misklíð og
rekja, þótt svo margt annað
komi þar til greina einnig.
Þetta er Finnum sjálfum
Ijóst nú.
Hinar hreinfinnsku stór-
hugsjónir hafa brotið skip
sitt, og öldurnar hefur lægt
á hafi þjóðernis- og tungu-
vandamála. Þessi öld viður-
kennir yfirleitt ekki, að ætt-
erni eða uppruni manna,
sem eiga sama föðurland, sé
á nokkurn hátt nægjanleg á-
stæða til réttarmismunar inn
an þess. Að vísu eimir ennþá
eftir af gömlum eldi, og
sænsk-Finnar eiga erfiðara
með að komast í æðri stöður
landsins. en hrein-Finnar, þó
að jafnir séu að menntun og
hæfileikum. En þetta er þó
hvergi nærri eins alvarlegt
og áður var og fer batnandi.
Svo sem skiljanlegt er,
hafa það aðallega verið
sænsk-Finnar, sem barizt
hafa fyrir náinni samvinnu
vandamálum hefur valdið, við Norðurlönd. Og á árun-
S.
verður haldinn laugardaginn 28. júní
kl. 4 'e. h. íGT-húsinu uppi.
Fundarefni:
Fjárreiður félagsins.
Stjórnin.
heldur og þjóðernið jafn-
framt. Svo seint.sem á árun--
um fyrir síðasta stríð bar
mikið á þessu, en þá svifu
hinar hreinfinnsku hugsjónir
helzt til hátt, enda áttu þær
eftir að hrapa þeim mun
lengra síðar. Þjóðlegar hug-
sjónir missa marks, þegar
þær verða að hroka, og öfga-
kenndar þjóðernistilfinning-
ar eru alltaf hjákátlegar í
augum annarra þjóða. Stolt
er nauðsynlegt að vissu
marki,.en hinir smærri verða
að gæta sín betur í' því eji
hinir stóru. Smáþjóðirnar
verða að temja og hemja
stolt sitt, því að stórþjóðirn-
ar hafa tekið sér einkaleyfi á
hinu gagnstæða. í þessum
efnum verður að horfast í
augu við raunveruleikann án
þess að dæma, hvað rétt sé
eða rangt. Rómantík á allra
sízt við á skákborði miili-
ríkjastjórnmála, og til þeirr-
ar staðrejmdar á ógæfa Finn
um fyrir styrjöldina dauf-
heyrðust margir Finnar vifS
því máli og uppi var sterk
hreyfing um það að leggja
heldur áhezrlu á samvinnu
við Eystrasaltslöndin. Rás
viðburðanna sýndi þeim þó,
að hollast væri að halda nán-
um tengslum við Norður-
lönd, enda menningarlega
næstir þeim, þótt tunga
þeirra og lega landsins
beindi þeim að Böltum. Og
nú ríkir mikill áhugi meðal
Finna um nána samvinnu
við Norðurlandaþjóðirnar
Deilur Svía og Finna hef-
ur oft lægt vegna sameigin-
legrar afstöðu og baráttu
gegn áhrifum þriðja aðila
innan landsins, Rússa. Hvort
nú sé eingöngu um slíkt hlé
að ræða, verður ekki um
sagt, en ástæða er til að ætla,
að svo sé ekki. Vonandi boð-
ar núverandi vopnahlé fram
tíðarfrið innanlands.
Sveinn Ásgeirsson.