Alþýðublaðið - 26.07.1947, Blaðsíða 3

júlí 1947. Laugardagur 26. júlí 1947.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
—_— —|—__——
Ritoerðasafn Arna Páfssonar
Árni Pálsson: Á VÍÐ OG
BREIF. Ritgerðir. Helga-
fell 1947. 498 bls.
FLESTIR OKKAR, eem fá-
'umst við þann starfa að se.tja
saman bækur, þy'kjum'st mikl-
ir karlar, ief nokkur man
stundinni Iengur s-takt orð af
því, sem við höfum skrifað.
Bækur okkar koma ef til vill
úr prentsmiðjunni með stuttu
millibili. Ef við eigum því láni
að fagna, að útgefandi okkar
sé duglegur og fylgist með
tímanum, smeygir hann senni-
lega fáeinum „velviljuðum'1
Sritdómúm í blöðin, um leið og
hann horgar auglýsingareikn-
dnginn. Vafalaust kaupa ein-
hverjir bækur okkar af rælni,
lesa þær með takmarkaðri á-
inægju og stinga þeim siðan í
bckaskápinn, þar sem þær fá
að vera óáreittar, nema við
hreingerningar, þegar strokið
er af þeim rykið. Áður en
hálft ár er liðiS, hafa allir
að gera því á fæturna, að marg
ir fái eftirþanka og rifji upp
þau kynni síðar.
Rithöfundarferill Árna pró-
fessors Pálssonar er állur með
öðrum hætti en nú var að vik-
ið. I þrjá eða fjóra áratugi hef-
ur hann verið einhver kunn-
asti rithöfu-ndur þessa lands.
Alkunnár voru gáfur hans,
skarpskyggni og orðkynngi, og
enginn var sá, að hann kynni
ekki fleygar setningar^ og
hnyt-tin tilsvör, eignuð Árna
Páissyni. Þó erl það ekki fyrr
en nú, sem fyrsta bók þessa
kunna orðsnillings kemur fyr-
ir almenningssjónir. En ræður
hans við ýmis tækifæri og rit-
gerðir í þlöðum og tímaritum
höfðu fyrir löngu tryggt hon-
um sæti innarlega á rithöf-
undabekk. Ur svo góðum og
varaniegum málmi voru þær
gerðar.
Það mun engum dyijast,
sem les ritgerðasafn Arna
Pálssonar, að höfun'durinn er
gæddur flestum höfuðkostum
ræðumannsins, jafnvel í enn
ríkara mæli en rithöfundar-
kostum. Orðavalið er einatt
þróttmikið, það er fylling og
hljómur í málinu. Ámi á ekki
langt að sækja þessi. einkenni.
Faðir hans, Páll prestur Sig-
'urðsson, síðast í Gaulverjabæ,
var einhver mikiihæfasti
kennimaður íslenzkilr á síðari
’tínium, skarpgáfaður og ræðu
maður mikill, svo sem hús-
Jestrabók hans "ber um Ijósast
vitni.
Ritgerðasafn Árna ■ prófess-
ors Pálssonar, er hann nefnir
hinu yfirlætislausa nafni „Á
víð og dreif“, ber þess glöggan
vott, að 'hugur hans hefur
iöngum hneigzt nokkuð í tvær
áttir. Hann fæst að sjálfsögðu
við sagnfræðileg efni, innlend
og erlend, í ritgerðum sínum,
en verður þó löngum starsýnt
á bókmen'ntir samtíðarinnar,
og um þau efni fjalia sumar
snjöliustu ritgerðirnar.
Árna Pálssyni láta mann-
•lýsingar fágætliega vel. Tekst
honum oft að bregða upp sivo
skýrum myndum af mönnum
þeim, sem hann hefur haft af

Árni Pálsson
prófessor
persónuleg kynni, að þeir
verða le'sandanum ógleyman-
legir. jHver gleymir Jóhanni
Sigurjónssyni eftir að hafa
lesið. snilldargrein Árna um
þennan rnerkiiega íslending,
sem gæddur var norrænni
þar sem örlögvefur hans er
rakinn af glöggum skilningi og
•djúpri sálfræðilegri þekfcingu.
Mér þykja bókmenntagrein-
arnar .sikemmtilegastar og þezt
ar af öllu efni ritgerðasafnsins.
Rits'kýringin sjálf er þó sjald-
an meginatriðið, heldur höf-
undarnir, leðlisfar þeirra og
lyndi'Seinkunnir. Svo snjallar
eru þær manniýsingar sumar
hverjar, að manni gefur nýja
sýn yfir skáldskap þeirra höf-
unda, sem um er rætt, og verk
þeirra sjást í öðru og bjartara
ljósi en áður. Greinarnar um
Jóhann Sigurjónsson og And-
rés Björnsson eru þegar nefnd
ar. Margt er einnig vel. sagt
um Matthías Jochumsson og
Einar Benediktsson. Sérstak-
l'ega skal þó be<nt á hiná löngu
og áigætu rit'gerð um Georg
1 Brandes, vafalaust hið lang-
bezta, sem skrifað hefur verið
á íslenzka tungu um þá höf-
uðkempu. Fer naumast hjá
því, að manni detti í hug við
lestur þeirrar ritgerðar, hve
mjö'g okkur Islendmga hefur
löngum skort mahkvissa og
traus'ta ibókmenntagagnrýni.
Jafnokar Brandesar eru að
'vísu ekki á hverju strái,
hvorki hér né með öðrum
þjóðum. En hins megum við
sa;kna, hversu fáir menntaðir,
víðlesnir, giöggsýnir og rit-
færir höfun-dar hafa fengizt
hér við bóikm ennt a ga gnrýn i
að veruiegu ráði. Árni Pálsson
hefur marga þá eiginleika,
sem gagnrýnanda mega prýða.
Margur hefði því kosið, að
hann hefði látið meira að sér
kveða á þeim vettvangi. Ymsa
ritdóma hefur hann að vísu
skrifað, sem ekki eru teknir
upp í þessa bók, en langtum
rneira hefði hann mátt rita
um bókmenintale'g efni. Þjóðin
hefði áreiðanlega lagt við eyr-
un og hl'ýtt á mál hans.
Hér er ekki rúm til langra
tilvitnana, þótt freistandi væri
að sýna nokkur dæmi um rit-
snilld Árna, þegar honum
tekst upp. Stundum segir
hann ótrúlega mikið í fáum
orðum. í hinni ágætu1 ritgerð
„Málskemmdir og málvörn“
ræðir hann um íslenzka tungu
O'g undursamlega ■varðveizlu
ihennar allar aldir eymda og
hörmunga. Þar segir meðal
annars:
„En þrátt fyrir allt þetta
héldu þó íslendingar fast við
tungu sína og bókmenntir.
Um land allt lásu menn ís-
lenzkar fornsögur, riddarasög-
ur og rímur eftir því, sem
þeir gátu hö'ndum undir kom-
izt. Menn lærðu að vísu nokk-
uð í latneskri versagerð í
skólunum, og urðu sumir ís-
lendingar hin sæmilegustu lat-
ínuskáld, en 'hitt varð þó and-
legum högum þjóðarinnar
öllu notadrýgra, að úti um all-
ar sveitir landisins sátu skáld,
smáskáld, leirskáld, hagyrð-
ingar og hnoðaðar. Þessir
menn rímuðu stundum af með
fæddri gáfu og leikandi lis>t,
en þó ekki all-sjaldan í sveita
'SÍns andlitis og jafnvel að full-
komnum óvilja menntagyðj-
unnar. Hver sem kynnist
nokkuð handritasöfnum Lands
bókasafnsins' og horfir yfir
þann hafsjó af rími, sem þar
er falinn innan. fjögurra
veggja, hlýtur að undrast, hví-
líkum ósköpum íslenzkir rím-
smiðir hafa ausið úr sér á síð-
ustu öldum. En þess er að
minnast, að nálega öll þjóðin
hefur tekið' þátt í þessari
furðulegu iðju; flestir höfum
við siglt eða barið Sónarsjó
eftir beztu getu: valdsmenn,
klerkar, bændur, vinnumenn
og ölmusumenn, karlar og
konur. Þeir, sem ekki ortu
beinlínis sjálfir að neinu ráði
— og þeir voru vitanlega
miklu fleiri en hinir —
gleyptu við öllu, sem frá
bragasmiðunum kom, en
Kvæða-Kelar, Kvæða-Onnur
og Söngva-Borgur fluttu
varninginn út um landið og
höfðu atvinnu af. Hvernig
sem menn annars vilja dæma
þessa- emstöku rímhneigð Is-
lendinga, þá hygg ég fátt viss-
ara, en að þessar sífelldu stíl-
sefingar í ‘bunidnu máli, sem
aliur almenningur tók þátt í,
beinlínis eða óbeinlínis, hafi
átt einn hinn drýgsta þátt í,
að halda ísienzkunni lifandi
fram á þennan dag.“
Þá skal stuttlega v-’kið að
ritgerðum þeim, er fjaila um
sagnfræðileg efni. Greiniarnac
„Lok þrældóms á íslandi“ og
„Sambúð húsbænda og hjúa á
lýðveldistímanum“ eru einkar
fræðimannlega ritaðar, auðug-
ar af glöggum athugunum,
niðurstöður ailar ljósar og
skýrar. Skemmtil'egri lestur
er þó hin langa ritgerð um
Snorra SíurSuson og íslend-
ingasögu Sturlu Þórðarsonar.
Margt hefur verið um Snorra
ritað, bæði fyrr og síðar, og
mun enn gert verða, þar sem
slíkur maður á í hlut. Flestir
kannast við bók Sigurðar
Nordals, þar sem Snorra og
ritum hans eru gerð afburða
góð skil. E.n þótt Nordal hafi
varpað nýju ljósi á margt um
þetta efni, og bóík hans öll
beri V'ott frábærrar Iskarp-
skyggni, er efnið meira og
víðfeðmara en svo, að hvergi
gleymt bókum okkar, nema
lund, en virtist þó 'búa yfir
við sjálfir, og það þarf varla | su^lænru lSlíaPÓlg'U. og á-tcafa?
Eftirminnileg er einnig ■ rit-
gerði'n um Andrés Björnsson,
3
Tilkynning frá Tivoli.
1 dag kl. 4 og milli 10 cg 11 í kvöld sýna hinir frægu
2 LAROWAS listir sínar. Á undan og eftir sýningunni kl._
4 leikur hin vinsæla hljósveit Baldurs'Kristjánssonar.
Inngangur í TIVOLI er nú um hið nýja hlið, sem Land-
búnaðarsýningin hafði áður.
Noffð góða veðrið og skemmfið ykkur í TiVOLI
megi við bæta. Árn-i Pálsson
kannar hér ýtarlega afstöðu
Islen'dingasögu til Snorra, og
kemst að mjög aithygHsverðri
niðurstöðu. Telur hann, að
Sturla Þórðarson beri Snoíra
íöðurbróður sínum heldur illa
söíguna, einkum framan af,
•meðan hann hlaut að fylgja
því, sem aðrir heimil’darmenn,
óvinveittir Snorra, sögðu frá.
Bendir Árni á allmörg dæmi
þess, að smjattað er óspart á
ýmsum þeim frásögnum, sem
Snorra eru til vafasamrar
sæmdar, og ávirðingum hans
cg 'geðbrestum mjög á Ioft
haldið. Hins vegar er lítt vikið
að hæfi'leikum hans og andleg-
um afre'kum. Tónninn í Islend
ingasögu 'breytist að vísu
nok'kuð Snorra í hag eftir að
Sturla Þórðarson tekur að
segja frá þeim atburðum, sem
•hann vissi giögg deili á sjálf-
ur, og þurfti hvor'ki að leita
fregna tii Þórðar föður síns né
annarra, sem átt höfðu í brös-
um við Snorra. Er það
sfcemms-t af þessari Snorrarit-
'gerð að segja, að hún er bráð-
snjöll o.g mjög athyglisverð.
Fer naumast hjá því, að hún
verði um sumt lykill að nýj-
um og gleggri skilningi á per-
sónuleika Snorra Sturlusonar,
sem verið hefur slunginn
mörgum og mis'Hítum þráðum.
svo sem títt er um afburða-
menn. Við Vestíirðingar og
Sturlungandðjar lesum þessa
ritgerð áreiðanlega með ó-
blandinni atfhygli, og svo
munu fleiri gera.
Sérstök ástæða þykir mér
til að ibenda á ritgerðina um
Hannes Hafstein og stjórn-
málaforust'U' hans. Mér er
ekki grunlaust um, að nokk-
urs misskilninigs gæti meðal
hinnar yngri kynslóðar í land-
inu um Hannies Hafstein og
hlutdeild hans í íslenzkum
stjórnmálum. Hef ég orðið
þess var, að ýmsir líta svo á,
sem Hafstein hafi verið for-
ingi íhalds- og kyrrstöðuafla
þjóðifélagsinis. Stafar sá mis-
skiíningur vafalaust að miklu
iey.ti frá deilunni um sam-
bandsilagauppkastið 1907—
1908, O'g afstöðu Heimastjórn-
arflok'ksins í sjálfstæðismál-
inu. Sú afstaða má þó ekkir
villa mönnum sýn um- innan-
landsmálin, svo að þeir neiti
að viðurfcenna sögulegar stað-
reyndir. Það mun ekki auð-
hrakið, að Hannes Hafstein
var ein'hver farsælasti og víð-
sýnasti framfaramaður, sem
setið hefur hér á valdastóli.
Bjartsýni hans, karlm’annleg
atorka og óbilandi trú á landi
og þjóð kom hvarvetna fram í
verki, enda átti Hafstein
drjúgan þátt í sókn þjóðar-
innar til bættrar afkomu og
aukinnar' menningar, 'eins og
Árni Pálsson bendir réttilega
á í ritgerð sinni. Ætti- einhver
íramtakssarnur ’bókaútgefandi
að framkvæma þá tillögu,
sem Árni Pálsson ber fram:
gefa út úrval úr ræðum Hann-
esar Hafstein, er hann hélt við-
ýmis tækifæri. Þær yrðu ó-
1 (Frh. á 7. síðu.)