Alþýðublaðið - 15.08.1947, Page 3

Föstudaginn 15. ágúst 1947
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
BÓKAÚTGÁFA HELGA-
FELLS hefur með bókunum
í útgáfunum Listamanna-
þing I-II og Nútímasögur
hafið merkilega viðleitni til
að kynna íslendingum í vönd
uðum þýðingum og í snotr-
um ytra búningi góð erlend
skáldrit- Eru þessar útgáfur
ærið greinarefni út af fyrir
sig, en að þessu sinni ætla ég
einungis að fjalla um skáld-
sögu eftir Færeying og lít-
ið eitt um færeyska menn-
ingu og bókmenntir, en skáld
sagan heitir Nóatún og er
önnur bókin í flokknum Lista
mannaþing II. Höfundur
hennar heitir William Heine
sen, en Aðalsteinn heitinn
Sigmundsson, sem áður
hafði þýtt Far veröld þinn
veg og Feðgar á ferð, hafði
fyrir nokkru lokið þýðingu
Nóatúns, þá er hann lézt.
Færeyingar eru skáld-
hneigð þjóð og sverja sig þar
í ættina við hinar aðrar þjóð
ir á Norðurlöndurn. Hin
gömlu danskvæði þeirra og
dansinn sjálfur eru samgró-
in menningu þeirra og þróun
hennar. Sá, sem séð hefur
Færeyinga dansa þjóðöansa
sína, og nokkurt skynbragð
ber á, hvað þar birtist, gleym
ir ekki þeirri eða þeim stund-
um. Það er sama, hvort kvæð
ið, sem er sungið og dansað
er eftir, er háð- og ádeiiu-
kvæði, hetjuljóð eða andlegs
efnis: Færeyingurinn svo
sem verður. samræmdur
efni þess, hljómnum og
hljóðfalli ríms og tóna. Hann
lifir sögu þjóðar sinnar, þeg-
ar hann dansar og syngur,
hann tilbiður það sem henni
er eða hefur verið heilagt,
hann fyllist gremju, eldmóði
eða spotti, eftir því sem far-
ið er anda kvæðisins, og hver
einstaklingur svo sem dansar
sig saman við heildina. Fær-
eyingar dansa ekki aðeins á
hátíðum og þar sem margt
fólk er saman komið- Ekki
heldur þurfa að vera dömur
til þátttöku í dasinum til þess
að færeyskir karlmenn hafi
yndi af að syngja og dansa
•— og færeyskt kvenfólk dans
ar þjóðdans, þó að engir karl
menn séu í þess hóp. Færey-
ingar dansa í heimahúsum og
úti undir berum himni, sjó-
mennirnir oft og tíðum þeg-
ar þeir fara á land á fram-
andi strönd. Útþrá og heim-
þrá, frelsis- og framfarahug-
ur, ástin á bögu feðranna og
á fósturmoldinni, vonir og
draumar, áhyggjur og sorg-
ir, lífsreynsla langrar ævi að
leiðarlokum og trú á hið til-
komanda eða efablandinn
uggur — allt fær þetta meiri
og minni útlausn í ljóði,
lagi hreyfingum og svipbrigð
um hins dansandi Færeyings.
Bansinn verður honum and-
leg heilsulaug, sem vant mun
að meta, og er vonandi, að
Færeyingar beri gæfu til að
varðveita dansinn slíkan sem
hann er og hefur verið, úr
því að þeir hafa um langar
nauðaldir verndað hann frá
glötun.
En Færeyingar hafa eign-
azt á síðari tímum nýtízku
bókmenntir, og yrði: of langt
upp að telja í þessu greinar-
korni hin mörgu skáld
þeirra. Þeir hafa átt menn,
Guðmundur G. Hagalín:
Færeyskar bókmennfir
sem hafa verið hvort tveggja
í senn, þjóðskáld, athafna-
og forystumenn, og nægir
þar að nefna Nólseyjar-Pál
og Jóhannes Patursson. Þá er
hinn mjög fjölhæfi Hans A.
Djurhuus og bróðir hans
listaskáldið J. H. O. Djur-
huus. Sáld daglega lífsims og
vinnunnar er Mikkjal á
Ryggi, skáld glettni og lífs-
gleði Poul F. Joensen. Þá er
hinn skemmtilega háðski
Troud Olsen, sem er líka fag-
uryrtur náttúruunnandi, ■—
og svo mál- og formsnilling-
urinn Richard Long. Af þeim
sem skrifað hafa skáldsögur
á Færeysku, virðist mér
Hedin Bru merkastur. Hann
hefur skrifað ágætar lýsingar
á færeysku alþýðulífi á sjó
og landi í Lognbrá og Fasta-
tökum, og í sumum myndum
og smásögum í Fjallskuggin
sýnir hann gjörla, hve snjall
hann er orðinn í því að láta
koma fram hin ólíkustu blæ-
brigði færeyskrar tungu. Auk
þessara sagna eru svo Feðgar
á ferð, sem Aðalsteinn Sig-
mundsson þýddi mæta vel.
Mér hefur virzt, að sumir,
sem ég hef átt tal við, kynnu
ekki að meta þá bók- Mér virð
ist hún bera vott um mikinn
mannþekkjara og fjölvísan
listamann á mál og stíl, og
hef ég lesið bókina tvisvar
með mikilíi ánægju. Hedin
Bru er glettinn, meinglettinn
á stundum, og í Feðgar á Ferð
er hann ekki að lýsa hetju-
kostum þjóðar sinnar, heldur
ýmsu því, sem er öfugt snúið,
og virðist mér koma fram í
persónulýsingum hans í þess
ari bók sitthvað, sem ég hef
ekki séð lýst jafnlifandi
annars staðar, en ég hef þótzt
verða var við sem þætti í
skapgerð sumra Færeyinga,
er ég hef eitthvað kynnzt.
Hedin Bru heitir í rauninni
Hans Jakob Jakobsen, — og
er kóngsbóndasonur frá Sand
ey. Hann er búnaðarráðunaut
ur í Færeyjum. Hann er fædd
ur árið 1901 og því enn á
bezta aldri til andlegra
\starfa.
Kunnastur færeyskra skáld
sagnahöfunda mun vera hér
á landi Jörgen-Frantz Jacob-
sen, höfundur skáldsögunnar
Far veröld þinn veg, sem Að
alsteinn Sigmundsson þýddi
svo vel, að sérstakt má heita,
því að hún er mjög svo vand-
þýdd. Hún er að mínum dómi
glæsileg skáldsaga að frásagn
arhætti, atburðalýsingum,
mannlýsingum og reisn, en
Jacobsen skrifaði hana á
dönsku- Hann lézt í marzmán
uði 1938, ekki fertugur, var
einu ári eldri en Hedin Bru,
fæddur 1900, kaupmannsson
ur úr Þórshöfn.
Þá er það William Ileine-
sen, höfundur Nóaíúns. Hann
er fæddur sama árið og Jörg-
en-Frantz Jacobsen, sonur út
gerðarmanns í Þórshöfn.
Hann nam verzlunarfræði í
Kaupmannahöfn, en fékkst
síðan nokkuð við blaða-
mennsku. Hann mun nú eiga
heima í Þórshöfn. Hann hef-
ur gefið út fimm ljóðabækur
á dönsku og tvær langar skáld
sögur, Blæsende Gry 1934 og
Nóatún 1938. Sú fyrri er fyr
ir ýmsra hluta sakir merk-
ilegt ritverk,- mikill fróðleik-
ur í henni fólginn um menn
ingu Faereyinga, atvinnu-
háttu þeirra, hugsanalífið og
trúarlífið. En sagan er nokk-
uð þunglamaleg og ekki sem
heillegust- Nóatún er aftur á
móti mjög gott skáldrit, og
gegnir það furðu, að svo lít-
il þjóð sem Færeyingar skuli
hafa fóstrað samtímis þrjú
sagnaskáld jafnmiklum gáf-
um gædd og þá Hedin Bru,
Jörgen-Frantz Jacobsen og
William Heinesen.
II.
William Heinesen er ekki
listamaður á stíl á borð við
Jörgen-Frantz Jacobsen, og
ekki er stíll hans heldur jafn
blæbrigðaríkur og sérkenni-
legur og stíll Hedins Bru. En
samt sem áður segir Heine-
sen mjög vel frá, bók hans er
svo rík af lífi, að sérstætt má
teljast, svo blátt áfram sem
hún er að gerð.
Sagan segir frá landnámi
nokkurra fátækra landleys-
ingja í hinum afskekkta og að
sumu illræmda Dauðsmanns
dal. Þar er nokkurt ræktun-
arland, en hins vegar er
mannhætta og stundum ófært
að komast úr dalnum á sjó og
landi til næstu byggða. Bónd
inn, sem einn notar allt
land í dalnum til beitar, hef-
ur verið andstæður því, að
þarna yrði úthlutað jarðnæði
— og gerir landnemum allt
til miska, sem hann getur.
Þeir eru flestir sjómenn og
eiga ekkert til, og er lýst bar
áttu þeirra við fátækt, úlfúð
Sigvarðar bónda, sjúkdóma,
hjátrú, mannlegan breysk-
Ieika — og þá ekki sízt hrika
náttúru dalsins- Og þó að höf
undur dragi ekki úr erfiðleik
unum og geri fólkið síður en
svo að ofurmennum, þá sigr-
ar það undir forustu hins
seiga, þróttmikla, en gætna
Níelsar Péturs og fyrir holl-
ræði og stuðning hugsjóna-
mannsins Símonar Tófts,
kennara.
Það mættr til sanns vegar
færa, að þessi saga sé áróðurs
saga, minnsta kosti, að hún
hafi boðskap að flytja. Sá
boðskapur er þessi: Færey-
ingar, ræktið land ykkar og
búpening, nemið ónumið
land og leggið það undir plóg
inn. Moldin svíkur 'ekki, allt
annað getur svikið — hún
ekki. Vinnið saman, hjálpið
hver öðrum í stað þess að öf
unda hver annan og dómfella.
Allir hafa. í rauninni í sér
viljann til þess að finna lífi
sínu einhvern tilgang, og
rnennirnir eru yfirleitt 'ekki
vondir, heldur glámskyggn-
ir og mistækir!
En þó að þessi boðskapur
sé afbragð, þá er þaö ekki
hann, sem gerir söguna að
merku og eftirminnilegu
’ skáldverki. enda kemur hann
mjög lítið fram í dagsljósið
raunar aldrei svo, að fyrir
hann sé neinu raskað um
'eðlilega framkomu og örlög
persónanna. Höfuðatriðið
verða þær, einkenni þeirra,
líf þeirra og barátta-
Atburðarás sögunnar er
þannig, að hvað eina virðist
leiða af öðru á sem eðlileg-
astan hátt. Stundum eru það
eigindi persónanna — og þá
ekki sízt ýmis konar breysk-
leiki í fari þeirra, sem veldur
atburðunum. Annað veifið
eru það náttúruöflin, og stund
um hafa þjóðfélagsleg öfl sín
áhrif á það, sem gerist. En
allt veldur það nokkru um
örlagavefinn, allt orkar það
á sannleikinn á leiksviði hinn
ar mannlegu tilveru.
Smátt og smátt kynnumst
ivið því margra fólki, sem höf
undurinn teflir fram, kynn-
umst því meira og meira, unz
við þekkjum flest af því eins
vel og við hefðum umgengizt
það, nei, margt af því betur,
því að í því liggur list skálds
ins, að velja úr orð og atvik,
sem einkenna, varpa Ijósi yf
ir vítt svið — og velja þetta
úr á þann hátt, að allt sé samt
svo eðlilegt, að við tökum
ekki eftir því, að um neitt úr-
val sé að ræða. Og sannar-
lega er þarna fólk eins og
gerist og gengur: Níels Pétur
er ekkert ofurmenni, þó að
hann sé trúr sem gull, og
gæddur þrótti og seiglu- Hann
hefur þá veilu, að hann ótt-
ast þá, sem hærra eru sett-
ir, óttast þá jafnvel meira en
ástæða er til. Hann er sem
sé haldinn nokkru af þeirri
minnimáttartilfinningu, sem
réttleysi hins fátæka og valda
litla hefur komið inn hjá kyn
slóðunum. Hann og þeir heil
steypustu af félögum hans
eru trúmenn, og víst taka
þeir mark á boðorðunum, en
samt láta þeir eitthvað við-
gangast, já, finnst það við
nána íhugun eðlilegt og hag-
kvæmt, sem brýtur þvert í
bága við þau boðorð guðs,
sem þeim mundi sízt detta í
hug að bera brigður á að
væru ekki aðeins réttmæt,
heldur og heilög. Svo er það
þá fólkið, sem virðist nei-
kvætt á vettvangi lífsins. En
er það þar fyrir nokkur af-
hrök? Nei, það er nú eitthvað
annað — finnst okkur. Ef
Sigvarður bóndi mætti ráða,
þá yrði hann hin mesta mein
vættur mörgum fjölskyldum,
en þó að gróða- og hagsmuna
sjónarmið séu að miklu ráð-
andi um gerðir hans, þá er
það þó ef til vill fyrst og
fremst annað, sem fyrir hon-
um vakir: Það er, að réttur-
inn ríki, hann nái þeim rétti,
sem hann eftir öllum lögum
á — minnsta kosti vill hann
að sá réttur hans verði við-
urkenndur — hvað sem taut-
ar og hvað sem það kostar.
Diriksen málafærslumaður
má ekki við því — að honum
finnst — að fleygja frá sér
neinu máli, en helzt vill
hann, ef hægt er, koma mál-
um þannig, að hvorugur að-
ilinn fái mjög slæman skell-
Hitt er svo auðvitað, að ef
hann getur komið öllu þann-
ig fyrir, að báðum málsaðil-
um hentar sæmilega, þá er
ekki of gott, þó að hann taki
fé af báðum! Friðrik er ráns-
maður og morðingi, en þetta
er gjöfull öðlingur, sem öll-
um líkar vel við, og allir
verða meira en lítið skelfdir
og hissa, þegar þeir komast
að raun um, hve brotlegur
hann hefur orðið. En hafa
svo ekki atvikin reynt ærið
mikið á þolrif þroskans hjá
þessum hálfgildings útigangs
jálki á hjarni tilverunnar, þá
er hann gerðist svo meinslæg
ur, að hann verður manns-
bani? Og Óli Örnberg — hann
er skýjaglópur og hann er
strax meira efni í ræfil en
manndómsmann, en jafnvel
þá er hann ætlar að vinna
sitt, versta verk, er það ekki
mannvonzka, heldur ræfil-
dómurinn, sem veldur. Ann-
ars afsakar höfundurinn
ekki þetta fólk ■— það er les-
andinn, sem les þetta út úr
orðum, verkum og aðstæðum.
Loks eru nokkrar bráð-
skemmtilegar, kátlegar, en
sannar og í fyllsta lagi mann-
legur persónulýsingar: Það
er nú Tilda, sem okkur þyk-
ir máske í lauslátara lagi og
til í furðu margtýen skiljum
við hana ekki einungis í sátt
og samlyndi, heldur þannig,
að við óskum henni innilegs
velfarnaðar, óskum henni
innilega til hamingju í vænt
anlegu hjónabandi hennar og
Dams verkstjóra. Það er full
trúi Diðriksens ■—• Hansen,
sem kennir sig engan mann
til þess að standa í illdeilum
við þá, sem gert hafa á hluta
hans, hefur beinlínis ekki
heilsu til að eiga von á vond-
um hugsunum frá þeim og
kýs þess vegna að fyrirgefa
'— já, og stinga í vasa þeirra
bók eftir Olfert Ricard! Og
svo er það enn auk ýmsra
fleiri, hinn kostulegi Mikkj-
all, sem er eins konar full-
trúi allra þeirra sem mann-
legt tómlæti og ræktarleysi
hefur reynt að drepa úr allt
gott og nýtilegt á sál og lík-
ama, en eru svo heilbrigðir
og gæddir slíkri lífsorku, að
þeir lifa samt og álpast áfram
svo sem af meðfæddri hvöt
frekar öðrum til gagns en
hitt, ef þeir bara fá uppfyllt-
ar frumsíæðustu þarfir sínar
og mega úðra tfið sitt í friði.
í rauninni gæti Mikkjall ver-
ið eins konar tákn hinnar ó-
drspandi seiglu traustra og
lífsverðmætra eiginleika
mannlegs eðlis, já, tákn al-
þýðu þ'eirra þjóða, sem voru
eins og sú færeyska og að
nokkru íslenzka þjóðin kúgað
ar og mergsognar, en ekki
var unnt að svipta ýmsum
mjög verðmætum eiginleik-
um, hvað þá pína úr þeim
sjálfum lífið.
Náttúrulýsingar eru fágæt
ar í bókinni, sem skart eða
skrúð.' Náttúran kemur yfir-
leitt fram sem aðili í þeirri
baráttu, sem þarna er háð,
en sannarlega fáum við samt
af henni glögga mynd- Þá
koma og fram ýmsir þættir
þjóðlífsins, og er enginn alls
Framhald a 7. síðu.