Alþýðublaðið - 26.10.1948, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 26- okt. 1948.
ALÞÝCUBLAÐIÐ
Frœg móöir með clóttur sína.
SÍÐAN 1935 hefur Nýja-Sjáland, eyríkið suð-
austan við meginland Ástraííu, verið undir meirihluta
stjórn jafnaðarmanna. Lýðræðið stendur í þessu landi
á gömlum merg, og síðan jafnaðarmenn tóku við völd-
um, hafa féiagslegar framfarir orðið meiri þar en
sennilega nokkru Iandi. Með rétfu er það því nú kalí-
að fyrirmyndarríki lýðræðisins. í grein þeirri, sem hér
birtist og er eftir danska blaðamanninn og jafnaðar-
manninn Erik Koch, er þjóðfélagsleg þróun Nýja-
Sjálaíiös rak'n í stuttu máli. Greinin er þýdd úr tíma-
riti danska Alþýðuílokksins, ,,Verdens Gang!‘.
TÍGULEGT í EINVER-
UNNI, 1200 mílur Irá næsta
nágranná er lamdið, sem
Btundum er kallað ,,hin þjóð
ifélagslega íilraunastofa heims
áns“ — Nýja Sjáland. Þrátt
fyrir fjai'lægðina er þetta fyr-
ínmyndar lýðræðisríki Vestur
Evrópu og sumpai't Ameriku
auðug uppsprettulind þjóðfé-
■lagslegra nýjunga; en stöðug-
ur straumur bókmennta, út-
varp og dagblöð flytur al-
menningi fréttir þaðan. Það
er fyrir sjónum hieilskyggns
manns, er kynnist því, þjóð-
félag, sem náð befur að þróa
bin' forniu ir.annréttindi o-g
breyta lýðræðinu, úr því að
vera pólitísfct hngtaik, í svo
veigamikinn þátt Iiins dag-
lega lífs, að það hefur sett sér
stakan blæ á þjóðlífið. Margt
af þvá, sem.' við hinir stefnum
anála, eru á Nýja-Sjálandi
lendingar 'koinið í fram-
fcvænid, og fyrirmyndir
flestra umbóta brezfcu jaifnað-
ármannastjórnarlmnar, ,lm>eðal
annars é sfv'iðum heilbrigSis-
og keppum að, !hafa Ný-Sjá-
Hugsunarháttua'inn í þessu
þjóðfélagi, senr í orðsins
fylktu mer'kingu er sitéttlaust,
er þó ;engin ú.’t£lu;tningsvara,
heldur áranigua- af nanast
hægfara þróim, enda er þvi
oft halidið franr, að Ný-Sjá-
Iéndingar 'séu >ekki sérstök
þjóð. Tengslin við >gamla land
ið eru þar sterkari en í
nokkru öðru samveldi, svo
sem h;ezt sést á því, að fólkið,
er aldrei h'ef'ux Bretland aug-
um litið, minnist þe>ss samt
sem síns eiginlé'ga heima-
landb. Þess vegna varð allt
að því að þxöugva sjálfstæð-
inu upp 'á Ný-Sj'álenidinga.
Þó að svo megi segja, að
Nýja-Sjáland sé sérstakur
enskur ilandshluti ó borð við
til dæmis Wales, hefur þróun-
in þar faiið aðrar leiðir en á
Englan>di. Og þarna fc'emur
skýringin á fyrirmyndarlýð-
ræðísríkinu Nýja-Sjálandi.
Landneinamir fyrstu urðu að
'læra að >gea*a eins o>g þeir
gátu, hver og einn, >en þeir
urou Ifika, hvort sem þeir
vilidu 'eða ekfei, að treysta
hvér öðrum — í reyndinni —
þjóðfélagi sínu. Rikisvaldið
reyndist þa-r verða hjálpar-
hella borgaranna, þveröifugt
við bað, sem títt var víða í
Evrópu, þar sem ríkisvaldáð
þótti vera dllþ-olaaSidÍL fcúigari.
Nýlendan, landsíjórnin og
seinna þingið, gerði óœtlanir
um sfeiptigu landsins cg út-
hlutaði bændum jörðumum.
Nýléndan lónaði eirm&g' fé til
kaupa á tækjuim og géfckst
fyrir sameiginlegum fra-m-
kvæmdum íbúanna, s:v>o sem
vegagerðum og skólabygg-
ingum, og þar >eð framlag
hvers einstaklings var vinna,
efldist samhugur c>g sam-
vinnuvilji.
Hér fyrrum fen-gu Ný-Sjá-
lendingar gieysihá lán í ensk-
um bönkum til þess að koma
á framförum í landbúnaði og
iðnaði, og> stuðluðu þessar
lántö'kur mjög að því, að
varðvaita sam-bandið við
England, en juku og mjög á
sósíalistíýkan þjóðifélagsskilin-
inig. En jafnvel þótt frjáls-
lynda stjórnin þáverandi ráð-
stafaði fé þessu, eftir þeirra
t>jma viðhorfi, alveg furðu-
mi'kið eftír fyrir fram gerðri
óætlun, 'urðu Ný-Sjálending-
ar 'samt harla óánægðir með
það skipulag, auðvaldsskipu-
lagið, að allt að 20% útflutn-
ingsinis sfeyldi fara í afborg-
anir oig vexti. Þrátt fyrir það
viarðveitti' England -ítök sín í
bugum Ný-Sjálendmga* 1, og
ekki varð hjá þvd komizt, að
sætta sig við þessar afleiðing-
ar framfararma. Landbúnaðar
framleiðshmni varð að bréyta,
k-omia upp verksmiðjum og
leggja járnbrautir, til þess að
aufca útflutninginn, en k’ostn-
aðarsamar voru þessar fram-
kvæmdir. Á þessuim ái-urn
vaknaði þj óðerniskenndm —
en ekíld var hún luk þeirri
þjóðemiak'enn-d, sam með Ev-
rópuþjóðum- er fcunn. Þjóð-
hoEusta Ný-Sjálemdingsins á
einni-g rót sína að rekja til
þjóðarstolts, en hún er öld
umigis óað>skiljanl'e.g frjóls-
lyndi hans og félagshyggiu.
Samtímis því, *að iðnaðnr-
inn diafnaði í /Nýj'a-Sjálarcdi,
raiis verkaiýðshreyfingra o.g
Alþýðufilokkurin'n varð til.
Vejkalýðsfélögin hlutu i
þessu heppilega umhverfj
viðurfcerm'ingu með lögum,
þegar árið 1878, og ýmisar
frjálslyndar ri.kis£Íjórnir, sem
að völdum só.tu á næstu árum,
fóru eftir fcröfum verka-
nianna. Engin to>gs;treita átti
sér st-að á milli bænda og
verkamanna. Árið 1888 var
komiö á elliti'ygigingum og
örorkutrygginguan nokkru
seinna.
Konur fsng'U kosningarétt
til binigs þegar árið 1873 og
lýðræðishyggj a þj óðarinnar
varð þ'e-ss einnig valdandi, að
frumbyggjar land.sins, Maori-
ar, sem >eru 5%. þjóðarinnar,
fengu tryg-gða fjóra þingm.enn
í nsðri deild þin.gsins; og þar
eð er.ginn Ný-Sjálendingur
lfitur annan homauga ve.gna
hörundslitar, njóta Maoriar
scmu réttinda o>g aðrir menn
að öllu leyti. Þeim finnst
sjálfuim, að þeir séu e.kki öðru
vísi en aðrir Ný-Sj'álendinigar.
Á stríðsárunum tóku þeir
þátt í vörn Nýja-Sjálands, og
létu ekki ginnast af fa>gurgala
Japana um. hörundsdö'kka
rnenn. Er það ef til vill enn
>ein sönnun þess, að Ný-Sjá-
k-ndingar eru ein þjóð, þótt
tveir kíyniþ>æ>ttir búi í landi
þeirra, sem er eins lan>gt og
frá Norður-Jó'tlandi o>g.suður
að Njörvaisundi.
Þir gið er í tvt-im deiíduim.
Fullírúa neðri deildina kýs
þjóðin, en öldungadeildin er
skip.uð öldruðum og reyndum
S'tjórnmiálamöhnum, er lands-
stjórinn ti'lnefnir. Hann er
sjálfur Ný-Sjálendingur.
Mikils stjórnmálaáhuga gæt-
ir meðal þjóðarmnar, eins og
bezt sést á því, að kjörsókn
er þar jafnan1 geysimikil. En
Alþýðuflokkurirm >er stærsti
fiokkarinn. Árið 1935 kom
hann til -valda og vann þá
sigui' í 55 kjördæmum af 76,
og síðan hefur hann fen-gið
nofcfcra þingm'enn ti! viðbót-
ar. Að sönnu hefur stór flokk-
ur góð skilyrði þar, af því að
hlutfaEskosningar eru ekki
viðhafðar, en þó 'hafa jafnað-
armenn algeran imieirihluta
meðal þjóðarinnar að bakj sér,
eða medra en 60% >greiddra
atkvæða. Fjöldi mienningar-
félaga og fagfélaga, s-em
íilo’kfcnum fylgja, auka og
mjög á styrk hans. Næstur
Alþýð'ufloklmum kemur hinn
svokallaði' þjóðlegi flokfciur,
sem er, >ef svo nrá segja, 'bæði
frjálslyndur og fhald'ssamur.
Eins konar kommúnistaflokk-
ur var stofnaður 1940, em hef-
ur engan þingmann hl'otið.
Alþýðuflofcurinn nýtur fylg-
is verkamanna og esnn
fr-emur mjög margra- bæn-da,
>en verzlunar- og skrifstoíu-
mienn o>g há:sk©lamienn
styðja þjóð'le-ga flokkinn, en
um þann flokk er haft fyrir
satt, að 'hann sé í algerri kyrr-
stöðu' og hafj engin jákvæð
stefnumál fram að bera
Hin góðui lífskjör o>g félags-
Ii-.gii jöfnuður, sem þjóð'in á
nú við að búa, eru v-erk jafn-
e ðarmann astjórnarinnar a
síðustu 12 árum. Var upphaf-
ið það, að höfuðmarkaðurinn
fj-rir landbúnaðarframleiðslu
Ný-Sjálendinga í Eag-
Mörgum fcann að finnast það ótrÚl'sgt, að Shirlsy Templtí skuli
v-era orðin móðir, en hér sást hán- með dóttur sinni. Shirley
ist ungum •bermann-i rétt eftir stríðslcfe.
landi, brást. Kreppam 19^0
hafði í för með sér lækkað
verð, og Eniglendingar drógu
úr innflutningi sínum. Ot-ta-
wasamþykktin gerði fekki
hlut Ný-Sj'áiená'inga svo >góð-
an, sem þeir óskuðu, og stór-
illa ieit út fý’rir bændur. Úr-
ræði frjálslynda flokfcsins,
sem nú kaliast þjóðlegi ftokk-
urirm, voru í þessum erfið-
leikum ekki önnur i“n þau,
að afskrifa ailar sfculdir og
skera niður laun1 og félagsleg
framlög, alveg öfugt við vilja
og stefnu jafnaðarmanna,
Gegn þsssari stefnu, sem í
sannleika sagt var hreir.asta
fálm, báru jafnaðarmenn fram
hnitmiðaða stefnuskrá grund-
vallaða áæt'lunarbúskap. Úr
því að markac'urinh í Eng-
landi Irefði brugðizt, yrði að
leita nýrra markaða, og
ieggja allt kapp á að hsfja
s’tónÍTamlieiðslu' á nýj-um vöru-
tegundium -tií útflutnings.
Kauphæfekanjr .skyldu verða
samfara þessum fraimkvæmd-
um,
Háfizt var handa um þessi
úrræði, er fyrsía jafnaðar-
ma.nnastjórnin hafði verið
mynd'uð 'áríð 1935. Þá þegar
var félagsmálum vel á veg
komjð i Nýja-Siá^andi, rn þó
vctu í vændur.j .ri’klum mun
vantar nú þégar ungling til blaðburðar í
Skjólin
Talið við afgreiðsluna.
stórstígai’i framkvæmdir á
þeim sviðum. Au.ðlindir lands
ins, kol og málmar, stórfelld
mjólkurfrEmleiðsla og sauð-
fj'árrækt, hefðu átt að geta
látið alla þjóðfélaigsþ'egna
hafa nóg að bíta c>g br'anna,
en úrelt skipulag stóð eitt i
vegi 'fyrir nýtingu þessara
gæða almenningr til hagsbóta.
Höfuðgallar þessa skipulags
v'oru óvíða á framleiiðslunni
og klaufaleg stjórn utanríkis-
verzlunarinnar.
J a fna ð ar mann a s t j ór n in
kostaði mjög kapps um að
safna upplýsingúm um hugs-
anleg markaðslönd og kynníi
sér ýmsar kröfur 'hv'ers þ'éirra
fyrir sig. Var það næsta um-
íangsmikið verk >og sýndi auð
ugt hugmyndafl'ug og hug-
kvæmni þeirra, sem að unnu.
Ekki' var nú len-gur treyst á
markað í einu landi, Englandi,
hsldur gert sem mest að því
| að d’reifa útflutningnrm tilí
j ým.i'S'Sa landa, er sum urðu
j m>eð 'tíma'num góðir viðskfpta-
vir.ir. Þetta var hinn einfakli
leyridai’dómur í viðskdpt'asókn
Ný-Sjálendinga. Sum svið
i þjóðfélagsliiisins >fengu að
;halda fullri sjálístjórn, þrátt
1 fy-rir stóraukin afskipti rik-
(isvaldsins, en á 'hinn bóginn
hafði stjórnin stöðug'a sam-
vinnil bæði við atvinnuveit-
endur O'g verkaiýðsfélögm og
£ór iðulega að ráðum þsdrra.
Svo þe>gar atvinnu- og við-
skiptamál þjóðarinniar voru á
ný komin á réttan kjöl, voru
hendur látnar starida frarn úr
ermum við félagslegar um-
bætui’. Laun verkamanna
vioi’u stórhækkuð strax árið
1936, og Nýja-Sjáland varð
einmig fyrst alira lan>da til
þess að lögleið>a 40 stunda
vinnuvifcu með> ós'kertum
launum. líinn nýfengmi auður
sfcyldi skiptast svo jafnt milli
þjóðféia’gsþegnanna, S'.em kost
ur væri á. (Nl. á morgun.)