Alþýðublaðið - 18.09.1949, Side 5

Suniutdagur 18. <-áept. 1949
mmMummML
»5
bókmenntas
ÁRIÐ 1944 skrifaði danski
bókmenntafræðingurinn Jörgen
Bukdahl langa kjallaragrein
um Bjarna M. Gíslason í „Poli-
tiken“. Sagði hann þar meðal
annars, að það, sem einkenndi
skrif Bjarna, væri hneigð til
skáldskapar og fræðimennsku,
en hann bætti því við, að mikl-
ar líkur væru fyrir því, að
„fræðimaðurinn“ oft og tíðum
myndi spyrna fæti fyrir „skáld-
ið“, þannig, að Bjarni ekki gæti
svalað listaþrá sinni með skáld-
sagnagerð einni saman.
Þetta hefur Daninn farið all-
nærri um, því að nú hefur
Bjarni um tveggja ára bil lagt
skáldskapinn að miklu leyti á
hilluna, en í staðinn skrifað ís-
lenzka bókmenntasögu á
dönsku. Kemur hún út í haust
hjá Achehoug í Kaupmanna-
höfn, en mun síðar verða gefin
út á norsku og sænsku. Bjarni
skrapp heim í lok júlí og hefur
dvalizt um hríð á bernskustöðv-
um sínum í Tálknafirði og á
Hvallátrum við Látrabjarg. Fer
hér á eftir viðtal við hann, og
sýnir það, hve mikinn og ein-
lægan áhuga hann hefur fyrir
íslandi og íslenzkum málefn-
um.
—- Ætlarðu ekkert að skrifa
í blöðin um ferðir þínar ytra
eða láta okkur heyra í þér í út-
varpið eins og peinast?
„Áður fyrr þótti það mikils-
vert, að hafa verið í öðrum
löndum,“ svarar Bjarni, „en nú
þykir það vart í frásögur fær-
andi, jafnvel þótt maður hafi
dvalizt langdvölum erlendis.
Það er því fátt sem freistar til
að segja.ferðasögur,því að hætt
er við, að mörgum muni finnast
þær ekki annað en það, sem
allir vita einhver skil á, annað
hvort af eigin sjón eða frásögn
frænda og vina, sem hafa
brugðið sér út fyrir pollinn.
Annað mál er, að ég mun
skrifa um ísland eftir heim-
sókn mína hér. Mér þykir nátt-
úrufegurð íslands alltaf svo til-
komumikil og merkileg. Jafn-
vel Noregur, sem margir halda
að líkist íslandi, er ekki jafn
nýstárlegt fyrirbrigði. Svipur
Islands er ekki hinn sami og
annarra fjallalanda. Hér er
engin óslitin klöpp, afslípuð og
ávöl, heldur hvassar og tignar-
legar fjallabrúnir. Skógurinn,
sem við söknum svo mikið, er
alltaf fagur og dásamlegur, en
ekki verður því neitað, að þar
sem hann klæðir allt, jafnvel
hin hæstu standberg, dylur sá
gróður útsýn vegfarandans og
allt verður líkt að lit og'dálít-
ið kollótt. Það er víðsýnið, sem
gerir ísland að sérstæðu fyrir-
brigði. Útlendingur sagði við
mig nýlega: Ég hef séð mörg
lönd, en ekkert jafn nýstárlegt
og ísland. Ég vil ekki segja, að
það sé fallegasta landið, sem ég
hef séð, en í samanburði við
hin löndin, er það eins og stór-
fenglegur dreki, sem skríður
fram úr mörgum skrautlegum
fleytum!“
— Finnst þér ekki framfar-
irnar hjá okkur líka miklar og
mikilfenglegar?
„Jú, mér finnst framvinda
seinustu áranna á margan hátt
giftusamleg og gleðileg. Skörð-
in, sem aldirnar hjuggu í fram-
tak og þroska þjóðarinnar,
blasa ekki eins við og áður. En
það leynir sér þó ekki, að breyt-
ingin hefur komið svo ört og
jafnvel á svo óeoiilegan hátt,
að margt virðist enn á huldu,
þvert stefnir. Einkum finnst
Bjarni M. Gíslason.
mér bera á þessu í fræðslumál-
unum, þegar ég les fræðslulög-
in nýju. Mér þykir það furðu
sæta, að ísland — land heimil-
iskennslunar og kvöldvökunn-
ar — slíti öll tengsl við alþýð-
lega og þjóðlega fræðslustarf-
semi og vilji gera skóla sína að
tálbúri embættismennskunnar.
Þetta kemur þeim mun ein-
kennilegar fyrir sjónir, þegar
hinar Norðurlandaþjóðirnar,
einkum Danmörk og Noregur,
virðast nú ætla að hverfa frá
leíu-niðurdreps-skólakerfun-
um„ sem voru orðin allt of
þung byrði á nemendum, for-
eldrum og skattgreiðendum.
Og í umræðpm um nýtt skóla-
kerfi nefnist einmitt oft gamla
íslenzka heimiliskennslan sem
fyrirmynd þeirrar fræðslu, er
ekki leiðir allt í áttina til and-
legrar meðalmennsku!11
— Telurðu, að við ættum að
hverfa aftur til heimiliskennsl-
unnar?
„Nei; það er heldur ekki hug"
myndin ytra. En aðalstoðirnar,
sem standa undir félagsskap og
framvindu allra þjóða, eru
því yíirborðskennda, vélræna
námshrafli, sem fær ungling-
ana til að dreyma um bíla og
þægindastóla í staðinn fyrir að
loga af hugsjónum. Fjöregg
hugsjónanna felst í vorum þjóð-
legu fræðum. Að þekkja menn-
ingu þjóðar sinnar gefur fót-
festu í nútímanum.
— Fyrirgefðu; en nú langar
mig að spyrja eins og íslend-
ingur nokkur spurði nýlega:
„Hvað er íslenzk menning?“
„Heilsaðu þeim landa og
segðu, að hann hafi spurt eins
og þeir einir spyrja, sem ekki
nenna að eiga sér neina hug-
sjón. Það eru til hlutir, sem
auðvelt er að finna og jafnvel
auðvelt að skilja, en erfitt að
lýsa. Við vitum, að tréð hefur
rætur huldar í moldu, og við
skiljum, að það fær næringu
þaðan, en hvernig hin mörgu
næringarefni moldarinnar sarn-
lagast og fara út í alla limi og
blöð trésins er erfitt að gera
grein fyrir. Þannig er með
menningu hverrar einstakrar
þjóðar. Hún er saman sett úr
j mörgu, sem ekki er hægt að
gefa neina ferkantaða mynd af,
1 en ber þó í sér bætiefni, sem
rótfesta og þroska jafn kvik-
láta skepnu og maðurinn er,
! efni, sem til dæmis vinna á
móti því, að hann verði svo ó-
frjór og sundurgerður, að hann
fari að spyrja: Hvað er menn-
ing þjóðar minnar? íslenzk
1 menning er allt það, sem við
1 getum ekki lært í New York,
, Moskvu, París eða London o. s.
Hlíðahverfi og Höfðahverfi!
Hringið daglega fyrir kl. 10 árd. í síma 1240, þá
fáið þlð sendan fiskinn 'heim, í pott og á pönnu.
Heimsendingargjald er 10 aurar pr. kg.,
þó ekki minna en 50 aurar fyrir sendinguna.
Reynið viðskiptin!
Borðið fisk og sparið!
iskhoEEin
Sími 1240
(3
línur).
urlönd, þá væri það ekki alls
kostar rétt. En því lengur sem
maður dvelst ytra, og því víð-
ar, sem maður fer, þeim mun
meira vex ást manns á
þessari eyju, þó að mörgum
kunni.að finnast hún köld og
ófrjósöm. En jafnframt því,
sem maður öðlast meiri þekk-
ingu á menningu og viðhorfum
annarra landa, að sama skap'.
eykst einnig vandlætingin um
hagi og háttu þeirrar þjóðar,
sem maður ann, og oft óskar
maður henni til handa betri
kosti en hún virðist fær um að
velja eða kjósa.“
— Koma nokkrar nýjar bæk-
ur eftir þig bráðlega, eða hefur
allur tíminn hjá þér farið í
fyrirlestra og upplýsingastarf-
semi um ísland?
„Jú, þáð kemur eftir mig ís-
lenzk bókmenntasag'a hjá
Achehoug f. Kaupmannahöfn í
haust. Eða kannski það sé rétt-
frv. En þegar skolaker xn eru ara ag ka}]a þag bara „essays“
orðm þamúg, að við gætum a - Qga bugsanir um íslenzkar bók-
veg eins sent íslenzk börn og ’ menntjr frá miðöldum til vorra
eins sent íslenzk börn
unglinga þangað til uppeldis-
fræðslu, er ég hræddur um, að
jafnvel hin glæsilegustu próf
verði sára lítill vinningur ís-
lenzkri þjóðernisvitund!11
— Hvernig stendur á því, að
daga. Mig hefur oft furðað á
því, hve margir erlendir og ís-
lenzkir fræðimenn hafa haldið
því fram, að fornrit vor hafi
glatazt vegna þess, að þjóðin
hafi verið andlega dauð og á-
tvær: Fjárhagurinn og fræðslu- j þú hugsar svo alvarlega og á- , hugi hennar fyrir þessum ritum
horfinn. Allur alþýðukveðskap-
ur Islands mælir á móti þessu,
svo gegnumsýrður, sem hann
er af kenningum frá eddunum
og innblásinn af sögunum. Mér
hefut alltaf þótt leiðinlegt, i
sambandi við handritamálið,
málin. Þau standa oft þétt sam- : kveðið um þessi mál, þar sem
an og geta ekki án hvors ann-
ars verið, en ef valdhafarnir
leiða fræðslustörfin eingöngu
í áttina til efnishyggju, verða
skólarnir krákuskel fávizkunn-
Að vera sjálfstæð þjóð
ar.
þú ert búsettur erlendis?
„Því á ég erfitt með að svara.
Ef ég segði, að það kæmi af því,
að ég hef starfað við danska
lýðskóla, og kynnzt sem fyrir-
lesari mörgum skólum og skóla-
byggist ekki bara á auðlegð eða mönnum víðs vegar um Norð-, að hlusta á þetta þvaður og jafn
Þrír amerískir herforingjar
Hér sjást þrír æðstu herforingjar Bandaríkjanna, sem fyrir nokkru ferðuðust um Vestur-
Evrópu til viðræðna við herforingja Atlantshafsríkjanna. Þeir eru, frá vinstri: Denfield
flotaforingi, Bradley, yfirmaður herforingjaráðsins, og Vandenberg, yfirmaður flughersins.
vel heyra vitnað í íslenzka
fræðimenn í því efni. Uppruna-
lega ætlaði ég að skrifa bók,
sem sýndi, að þessu væri þver-
öfugt farið: að það var vegna
áhuga fyrir andlegum arfi þjóð-
arinnar, að skinnhandritin
urðu að víkja fyrir pappírs-
handritunum, sem voru miklu
læsilegri. En ég fann brátt, að
mig skorti bæði menntun og
hæfni til að geta gert þetta svo
að gagni væri. En út frá þess-
um fyrstu hugsunum varð til
allstór bók um íslenzkan skáld-
skap yfirleitt, séðan frá bæjar-
dyrum alþýðunnar, sem í kveð
skap og fræðum hefur viðhald-
ið móðurmáli voru og menn-
ingu og framar öllu öðru gefið
þjóð vorri kraft og rétt til að
vera sjálfstæð þjóð á nýrri
öld!“
— Ætlarðu. að dveljast lengi
heima að þessu sinni?
„Nei, ég er á förum út. For-
maður yrkisskólanefndarinnar
dönsku, sem var hér í sumar,
hefur skrifað mér og beðið mig
að ferðast fyrir þá í vetur og
flytja fyrirlestra um ísland.
Mér þykir bara leitt undir
slíkum kringumstæðum að
hafa ekki góða kvikmynd frá
fslandi, en hana hef ég ekki
efni á að kaupa sjálfur.“
Bjarni þegir um stund, eins
og hann sé að leita að einhverj-
um vel völdum kveðjuorðum,
en bætir svo við:
„Eins og alltaf, eftir að hafa
dvalizt heima á ættjörð minni,
fer ég héðan ríkari en ég kom.
Við ríkidóm endurminninganna
bætist í þetta sinn dýrmæt bók,
sem skyldmenni mín á Látrum
gáfu mér, en það er „Vísnabók
hin gamla“ í óskemmdu bandi.
Ég veit, að ég mun mörgum
sinnum handleika hana í 'fjar-
Iægðinni og finnast, að ég hafi
óviðjafnanlegan vin í stofunni
minni.“
H. S.
Sendinefnd fil að
semja við Pólverja
EFTIRTALDIR menn hafa
verið skipaðir í samninganefnd
til þess að semja um viðskpiti
milli íslands og Póllands:
Haraldur Kröyer, sendiráðs-
ritari í Oslo, formaður.
Gunnar Kvaran stórkaup-
maður.
Gunnlaugur Jónsson útgerð-
armaður.
Helgi Þorsteinsson fram-
kvæmdastjóri.
Samningar munu væntan-
lega hefjast í Varsjá í byrjun
næstu viku. ____ _ _