Alþýðublaðið - 04.01.1950, Síða 5

Miðvikudagur 4. janúar 1949.
ALt>Ýf>UBtAÐlÐ
a
BÆKUR OG HÖFUNÐAR
„Fornar ásfir" Sigurðar
SIGURÐUR NORDAL hefur
haft mikil áhrif á íslenzkar
samtíðarbókmenntir, þó að
mök hans við skáldgyðjuna
væru aðeins æskuástir, unz
hann féll á ný 1 freistni á efri
árum og samdi leikritið ,,Upp-
stigning“. Nú hefur hann rifjað
tipp þessi gömlu kynni með
nýrri og vandaðri útgáfu af
,.Fornum ástum“, hinu þriggja
áratuga gamla smásagnasafni
sínu, sem verið hefur uppselt
langa hríð og mun færri hafa
eignazt en vildu.
Það er engum vafa undir-
orpið, að „Fornar ástir“ var
stórathyglisverð bók á sínum
tíma. Hún var nýr andblær
utan af veraldarsæ bókmennt-
anna og boðaði hér áður ó-
kunna skáldskaparstefnu og að
sumu leyti framandleg vinnu-
ibrögð. Sigurður Nordal eignað-
íst líka fljótt hóp aðdáenda og
lærisveina. Jón Thoroddsen
yngri og Davíð Þorvaldsson
fetuðu sömu bókmenntabraut
og hann hafði brotið, en báðir
urðu þeir sorglega skammlífir
<og entust naumast til annars
en vekja vonir. En Ijóðskáldin,
sem kvöddu sér hljóðs um og
eftir 1930, héldu áfram þar,
sem Sigurður Nordal hafði frá
horfið, og bárU merki hans
langt fram á leið, þó að velflest
sagnaskáldin leituðu nýrra
slóða, enda varð skáldsögu-
formið meginviðfangsefni
flestra þeirra. Sigurður Nordal
er þannig lærifaðir höfunda ó-
rímuðu ljóðanna meðal samtíð-
arskáldanna, en hann er jafn-
framt frumherji myndlistar-
mannanna í ijóðagerð og sagna-
skáldskap aldarinnar, og þá
siðabót hans er rík ástæða til
að meta mikils og þakka.
Hel er tvímælglaust sá hluti
af „Fornum ástum“, sem
lengst mun lifa og haft hefur
mest áhrif beinlínis og óbein-
línis. Þetta eru ljóðabrot í
sundurlausu máli, sálarspegl-
xm, vizkukorn og órar — með
'öllum hugsanlegum forskeyt-, , _
um. Vafningar orðaflúnsms eru | um betra' Her er Þ° a0ems um
margir og vandraktir þeim,1 . .
sem leita kjarnans, en ytra I mSu’ °S Skirnir a vissulega
'faorðið er með óvenjulegum j
snilldarbrag. Þátturinn af Álfi;
frá Vindhæli er sérstætt fyrir- j
"bæri í bókmenntum þjóðarinn- !
•ar, og víst er það skiljanlegt, i
að margir rithöfundar og Ijóða-
ismiðir borgarastéttarinnar hafi j
xeynt að fara að dæmi Sigurð-;
ar Nordals um þennan listræna
feluleik; Hins vegar er hætt við
því, að þetta hafi verið stund-
legur skáldskapur, þó að þessi
<dráttlíst orða og stíls hafi kom-
izt í tízku í ríkum mæli og haft
serin áhrif á nýja skáldakyn-
slóð, þar sem mest hefur borið
á fagurkerunum, sem leggja
megináherzlu á víravirki
formsins.
Af hinum þáttum bókarinn-
ar ber Síðasta fullið mjög af.
Þetta er ef til vill bezta smá-
saga sinnar tegundar á íslenzkri
tungu, og Sigurði Nordal hefur
í frásöguþætti þessum tekizt
aðdáanlega það, sem er á fárra
færi, að samræma list og áróð-
ur. Myndin af Þóri gamla Ket-
ilssyni er ógleymanleg, og ræð-
an hans hljómar í vitund les-
gáfuna eitthvað frábrugðna
þeirri fyrri, svo að þeir, sem
keyptu gömlu útgáfuna á sín-
um tíma, verði einnig að kaupa
þá nýju. Satt að segja er nokk-
ur tvísýna á því, að Sigurði
Nordal hafi vaxið ásmegin sem
skáldi frá því 1919, enda var
hann þá orðinn svo mótaður og
aflestrar. Gildi' þroska5ur, að honum hefur
naumast farið fram í réttritun
fíðan. Hann var svo sem kom-
!nn af barnsaldrinum, þegar
fkemmtilegur
hans er ekki hvað sízt fólgið í
útúrdúrunum. Vel var það ráð-
ið af Sigurði Nordal að nefna
cmásagnasafn sitt „Fornar
ústir“, því að „Gamlar syndir“
er tilvalinn titill á bók, er flytji J um
endurprentaðar deilugreinar
Iians við Einar Kvaran, og þær
fætur jafnnýtinn maður og
oigurður Nordal naumast vanta
í ritsafn sitt. En furðulegt er
það, að höfundurinn skuli hafa
valið þann kost að gera texta-
hreytingar frá fyrri útgáf-
unni, sem hann er annars svo
hrifinn af, að honum hefur sézt
vfir að leiðrétta prentvillurnar.
Hann segir í niðurlagi eftirmál-
ans að nýju útgáfunni, að „í
raun og veru hefur hver prent-
úð bók eignazt sjálfstæða til-
veru, verður að spila upp á
æskuástir þessa skemmtilega
og skrúðmála meistara.
„Fornar ástir“ er falleg bók
að ytri gerð, en skrýtið hátta-
lag er það, að útgáfa hennar
skuli ekki vera með sama sniði
og búningur greinasafnsins
„Áfangar'1, sem ástæða var til
að ætla að væri byrjun á heild-
arútgáfu af • ritum Sigurðar
Nordals. En kannski á að gefa
þetta kostuiega smásagnasain
út í þriðja sinn og þá með r.æg-
hann seldi Þórarni B. Þorláks- um orðalagsbrevtingum til þess
syni handritið að „Fornum ást-
þó að bókin væri og sé
sigj að síður bókmenntalegar
að eitthvað sé vikið frá annarri
útgáfunni?
Helgi Sæmundsson.
r r
bökkum Bolaíljóts" á
SKÁLÐSAGA Guðmundar
Daníelssonar frá Guttorms-
haga, ,,Á bökkum Bolafljóts“,
er enn sem komið er tindurinn
t sagnaskáldskap þessa efni-
!ega og mikilvirka höfundar.
Þó eru á henni gallar, sem
tnunu fyrst og fremst stafa af
því, að höfundurinn hafi verið
Sigurður Nordal.
andans löngu eftir að orðin eru
gleymd. Lognöldur og Speking-
urinn eru sýnu lakari og falla
engan veginn í þá umgerð, sem
fer Síðasta fullinu svo ágæt-1
lega. Báðar þær sögur vantar
þungamiðju, og í raun og veru
eru þær lítið annað en orð-
gnóttin. Lognöldur er þó
skárri, en vægast sagt reynist
tækni hennar og túlkun létt-
væg í samanburði við smásögu
Einars Kvarans, Örðugasti
hjallinn, sem f jallar um náskylt
efni. Bókin hefur á engan hátt
batnað við brottfellingu Kolu-
fells, því að það er nær því að
vera smásaga en Lognöldur og
Spekingurinn. Þar er þó mönd-
ull og upphaf og endir.
Eftirmáli höfundarins er
svo sem ekki mikið framaverk
af slíkum ritsnillingi sem Sig-
urði Nordal. En hann er
eigin spýtur, hafa sinn dóm . helzt tiT fljótvirkur við hrein-
með sér, hvað sem úr höfund- j skriftina. En mjög fer því
inum verður eða yfir hann , fjarri, að saga þessi sé reyfara-
gengur síðan. Til hvers er fyrir ieg> Þ° að Því hafi verið hald-
hann að afneita henni? Hún i6 fram. Það er hins vegar
hefur ef til vill alveg eins gild- rétt, að frásögnin er ærið hröð,
ar ástæður tii þess að afneita en svo er um margar skáldsög-
honum!“ Auðvitað er þetta hár- °r, ,sem engum dettur í hug að
rétt. En eigi að síður eru ís-1 Hokka sem reyfara. Megin-
lenzkir rithöfundar hver af . gildi sögunnar er einmitt fólg-
öðrum að breyta gömlum J Lð í mannlýsingunum. Ávaldi,
stundlegum bókum sínum í , María og Davíð eru söguper-
nýrri söluútgáfu, bókum, sem J sónur, sem lesandinn man lengi
hafa að visu haft mikil áhrif, og vel, ef hann reynir á annað
5n nú eru orðnar eins konar , borð að glöggva sig á eðliseink-
forngripir. „Fornar ástir“ er
glöggt dæmi þessa. Sigurður
Nordal hefði átt að breyta sam-
kvæmt orðum sínum í eftirmál-
anum og láta þetta einkenni-
lega smásagnasafn sitt spila á-
fram upp á eigin spýtur. Það
hafði eignazt sjálfstæða tilveru,
og nokkrar sérvizkulegar smá-
breytingar hafa ekki ann'an til-
gang en þann, að gera nýju út-
Bafavoffur en ekki lækníng
SKÍRNISHEFTIÐ fyrir árið cru sjálfsagt góðra gjalda verð-
1947 var þannig úr garði gert, ar, en mig glöddu þær ekki.
að lofinu er svo sem ekki fyrir
að fara, þó að sagður sé sá sjálf
cagði sannleikur, að nýútkom-1
ið hefti þessa fornfræga tíma-1
rits fyrir árið 1948 sé því stór-
að ræða batavott en ekki lækn-
á
langt í land, ef hann á að
verða það, sem hann fyrrum
var. En hann er alténd snúinn
við, og kannski verður hann
ctórstígur, þegar hann er aft-
ur kominn almennilega af stað.
Skírnisheftið fyrir 1948 flyt-
ur tvær greinar í tilefni af átta
alda dánarafmæli Ara Þor-
gilssonar fróða. Er önnur
þeirra eftir Halldór Hermanns-
ron, en hin eftir ritstjóra Skírn-
is, Einar Ól. Sveinsson. Báðar
Kvæði, smásaga eða skáldsögu-
kafli fyrirfinpst ekki í heftinu
fremur en í fyrra. Það er illa
farið, því að í ár hefði engum
af skáldum okkar eða rithöf-
undum verið óvirðing að því að
ckipa Skírnisbekkinn.
Ritfregnir Skírnis í ár eru
pýnu merkari en í fyrra. Þó eru
þær mjög ■ svo lítilmótlegar,
þegar undan er skilin hin ýt-
arlega grein Steingríms J.
Þorsteinssonar um bókmennta-
rögu Stefáns Einarssonar.
Steingrímur leiðréttir af mik-
illi kostgæfni villur og missagn
ir bókarinnar, en þó mun enn
ástæða til að gera athugasemd-
ir við sumt það, er varðar
yngstu rithöfundana. Þær vill-
ur eru hvað hættulegastar,
Guðmundur Daníelsson.
höfundar „Á. bökkum Bola-
fljóts“ sé.
Martin Larsen hefur urmið
íslenzkum bókmenntum þarft
verk með því að þýða skáld-
talið víst, að Guðmundur Daní- EÖgu þessa á danska tungu. Sag
elsson yrði viðurkenndur rit-' an í núverandi mynd er’prýði-
höfundur, og „Á bökkum Bola- lega valin og sennilegt, að
fljóts“ og beztu smásögur f hún veki athygli á íslenzkum
hans hafa einmitt styrkt mig í, samtíðarbókmenntum á Nórð-
unnum þeirra og hlutverki á
sviði sögunnar. Ég hef löngu
þeirri trú. Nú hef ég vissu fyr-
ir því, að Guðmundur muni
iáta vonir bjartsýnustu aðdá-
urlöndum jafnframt því, sem,
hún færi höfundi sínum frægð
og viðurkenningu. Auk þeiira
enda sinna rætast og vinna ( breytinga og lagfæringa, sem
verðskuldaðan listasigur, því
að straumhvörfin í sagnaskáld-!
þessar ritgerðir eru fróðlegar , vegna þess að yfirleitt vantar
og læsilegar í bezta lagi, eink-
um grein ritstjórans. Ólafur
Lárusson á þarna góða grein
um Árna biskup Ólafsson, og
ritgerð Holgers Öbergs um
Sylgisdali er líka girnileg til
fróðleiks. Ferðaþættir Einars
Ól. Sveinssonar frá írlandi eru
þó rúsínan í pylsuendanum.
Greinin gefur ágæta hugmynd
um hina þjóðlegu, fornu menn-
ingu íra og er rituð á þrótt-
miklu og fögru máli. Ritsmíð-
ar Jóns Helgasonar, Jóhanns
Hannessonar, Stefáns Einars-
Gonar og Magnúsar Jónssonar
skap hans hafa þegar orðið, og
með næstu skáldsögu sinni
sezt hann innarlega á bekk á-
gætustu rithöfunda þjóðarinn
ar. En nú er einnig fengin
skemmtileg og óvefengjanleg
sönnun fyrir því, hvílík af-
bragðssaga „Á bökkum Bola-
fljóts“ raunverulega er. Það er
því ástæða til þess að óska Guð-
mundi Daníelssyni til ham-
ingju með framtíðina.
Martin Larsen sendikennari
hefur þýtt „Á bökkum Bola-
fljóts“ á dönsku, og er þýð-
ingin, sem ber titilinn „Jorden
er min“, gerð á grundvelli
breytinga, er höfundurinn hafði
iengi hugsað sér að gera á sög-
unni. Niðurlagið er nýtt, og sag
an er stytt þannig, að efninu
hefur verið þjappað saman og
það samræmt, en útúrdúrum og
málalengingum sleppt. Sagan
er eftir breytinguna eins og
vatnsfall, sem veitt hefur ver-
ið í nýjan og brattari farveg
bækur og menn skáldakynslóð- j me0 hærri' °§ traustari bökk •
arinnar, sem kom fram á sjón- um- ^n iinciir hennar eru sam-
arsviðið á síðari hluta tímabils ( ar °& áóur, og engum þarf að
ins milli heimsstyrjaldanna. | áyljast, að það er anai Guo-
Steingrímur hefði og þurft að mundar Daníelssonar, sem svíf
fjalla nánar um aðalatriði bók-
viðhlítanlegar upplýsingar um
arinnar, því að þar orkar margt j
tvímælis. En greinin er ágæt,!
r.vo langt sem hún nær. Von- \ ny.la
andi fær maður sams konar
grein að ári um bókmennta-
sögur Kristins E. Andréssonar
og Bjarna M. Gíslasonar, og
ur yfir vötnunum. Nú þyrfti
Guðmundur að láta af því
verða fyrr en síðar að gefa ‘út
útgáfu sögunnar hér
heima á grundvelli breyting-
anna og lagfæringanna, sem
gerðar hafa verið í sambandi
við dönsku þýðinguna. Þá
verður engum blöðum um það
(Frh. á 7. síðu.) að fletta, hvert afrek ungs
gerðar hafa verið á sögunni í
samráði við höfundinn eða að
frumkvæði hans, hefur Mart-
in Larsen vikið nokkrum nöfn-
um til afbrigða, sem eru venju-
legri og auðskildari. Þýðing
hans er áreiðanlega einstök i
sinni röð. Sagan er gefin út af
Gyldendal, og frágangur henn
ar allur er með miklum ágæt-
um, Ég hélt mig hafa fundið
prentviilu á einum stað, cn.
reyndist hafa rangt fyrir mér
að athuguðu máli, og oft varð
mér hugsað til prófarkalesturs-
íns á bókunum hér heima. Sam
anburður í því efni er vægast
sagt ömurlegur fyrir íslend-
Inga, sem hafa það á samvizk-
unni að gefa út öndvegisrit
heimsbókmenntanna af slíkri
hroðvirkni, að helzt er ástæða
til þess að ætla, að annað
hvort hafi gleymzt að lesa af
þeim prófarkir í þýðingunni.
eða kleppverjar verið látnir
um hann fjalla. En þetta er
svo sem ekki meira en við má
búast, þegar frumsamdar bæk
ur manna, er alþjóð veit að
kunna þó stafsetningu, úa og
grúa af villum, sem ættu að
iiggja hverju fermingarbarni i
augum uppi.
Martin Larsen hefur þegar
unnið mikið nytjastarf í þágu
íslenzkra bókmennta, en mað-
ur verst ekki þeirri tilætlunar-
semi að vona, að hann haldi því
áfram. Oft hefur verið þörf á
óhlutdrægri og siðmenningar-
iegri kvnningu íslenzkra bók-
mennta á Norðurlöndum, en
nú mun hún nauðsyn.
Helgi Sæmundsson.