Alþýðublaðið - 11.04.1951, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 11. apríl 1951.
ALÞÝÐUBLAÖÍÐ
5
Ný skáldsaga!
Heitar ástríður
er spennandi skáldsaga, sem gerist í Suðurríkjunum
í lok þrælastríðsins, og segir þar frá frelsisþrá svert-
ingjanna og þeirri kúgun sem þeir sættu af hendi
hvítra manna. Auk þess segir þar frá ástum og bar-
áttu, — heitum ástríðum, -— vonbrigðum og sigrum,
— árekstrum gamalla og nýrra viðhorfa í umhverfi,
þar sem djarft er teílt og allt lagt á hættu, hvort sem
um völd, fé eða ástir er að ræða.------------
Heiíar ástríður er saga sem enginn
fyrr en hann hcfir lesið hana alla!

I DESEMBER 1949 fengu
gendifulltrúar á allsherjarþingi
sameinuðu þjóðanna í Lake
Success einstætt tækifæri til
að kynnast manni, sem var
einn fremsti leiðtogi kommún-
ista í sínu landi, en sem átti
eftir að verða ofsóttur af flokks
foræðrum sínum og loks hverfa
af sjónarsviðinu, maður, sem
vissi að þetta átti fyrir sér að
liggja, og sem af tilviljun var
staddur erlendis þegar ofskn-
ír á hann hófust og gat því ráð
íð því sjálfur hvort hann færi
til síns heimalands.
Þessi maður var Vlado Cle-
Snentis utanríkisráðherra Ték-
Jkóslóvakíu. Á sömu stundu og
foann leiddi Vishinsky í sölum
allsherjarþingsins, var ráðu-
neyti hans í Prag undir rann-
sókn og nánústu samstarfs-
Xnenn hans handteknir hver á
fætur öðrum. Þetta var heldur
ekkert leyndarmál, því frá
þessu var skýrt í dagblöðunum,
sem héldu uppi stöðugu tauga-
stríði. Greinar blaðanna voru
flestar á þessa leið: Fer Clem-
entis aftur til Tékkóslóvakíu?
Biður Clementis um vernd?
Fyrirsögn í blaðinu New York
Herald Tribune hljóðaði þann-
íg: Clementis hlýtur að vita að
ihans bíður tlómur og tortíming.
€EKK Á VALD ÖREIG-
ANNA.
Vladimir Clementis.
Clementis vissi þetta allt
saman vel, en hann fór til
Tékkóslóvakíu. Skömmu áður
en hann fór kom konan hans
með leyfi tékknesku yfirvald-
anna til New York. Kom hún
með skilaboð til hans og hvers
vegna fór hann heim? Ekkert
er vitað fyrir víst, en tilgáturn
ar eru ýmsar og þeirrar senni-
legustu var oft getið í amerísku
blöðunum: Clementis treysti á
voldugan verndara. Hann vissi
að hann mundi bíða tjón og ef
til vill glatast ef hann sneri
| ekki aftur til Tékkóslóvakíu.
Hann ákvað að hætta lífi sínu
, til bjarga verndara sínum.
Clementis vissi vel hverju >
Sortíð hans spáði honum. Þótt f HREINSUNARELDINUM.
iiann væri einn af gáfuðustu j
ileiðtogum kommúnista í Sló-' Fram að þeim tíma hafði
•vakíu og hefði langan starfs- i Tékkóslóvakía verið eina lepp-
feril með flokknum að baki ríkið Þar Eem ekki hafði farið
sér, þá var um hann sem aðra fram titóistahreinsun. Búið var
menntamenn í kommúnista- 1 að drfpa Þá Laszl° Rajk Á Ung
flokknum, að þeir
álitnir varasamir
voru alltaf verjalandi’
af Kreml-I°g Drodze f
Kostov í Búlgaríu
Albaníu: Gomulka
í Póllandi, Lucretia Patrascanu
í Rúmeníu og Markos í Grikk-
landi voru horfnir. í réttarhöld
unum yfir Rajk höfðu verjend-
ur hans að undirlagi þeirra,
sem játuðu, gefið í skyn að vel
gengi títóistum í Tékkóslóva-
kíu svikastarfið. En ekkert
Hundruð
réttarhalda áttu sér stað og
virtist sem blóði fórnardýr-
anna væri úthellt til þess eins
að friða Moskvu. En fórnardýr-
in voru aðeins undirtyllur í
flokknum og voru gripin hér og
þar og reynt var að láta bera
sem minnst á réttarhöldum
þessum. Tilgangurinn var eins
og áður er sagt að friða Kreml-
in án þess að gripið yrði til þess
að láta höfuð þeirra stóru
fjúka. Það leit \dssulega ekki
út sem uppreisn gegn Moskva-
valdinu væri í aðsigi, en samt
stjórninni þótt þeir annars veg
ar nytu hylli almennings. Cle-
mentis hafði dválið í Englandi
og Frakklandi, en ekki í Mosk-
vu á stríðsárunum. Hann hafði
einnig hvatt til andstöðu við
Þjóðverja á þeim tíma sem
leifturstríð þeirra gekk sem , v, . , ^
foezt og vináttusamningur Hit-^ hf^r_ifÁ,i ra,iRrag;
lers og Stalins var lofsamaður :
af kommúnistum. Clementis |
gagnrýndi vináttusamninginn
<og árás Rússa á Finnland og á
stríðstímunum flutti hann á-
róður gegn nazistum fyrir hina
lýðræðissinnuðu útlagastjórn
■dr. Benes í London.
Þegar Hitler réðst á Sovét-
ríkin og hið 1tsvívirðilega
heimsveldisstríð" varð skyndi.
lega „hin mikla frelsisbarátta“
komu fyrri félagar til fylgis við
Clementis í baráttu hans með
Benes. Honum var ef til vill
leyft að ganga aftur í flokkinn
J>á strax, en hann hafði drýgt
■ófyrirgefanlega synd, sem sé,
hann hafði kosið að fylgja sann
færingu sinni fremur en stefnu
Stalins.
Auðvitað varð hann að láta
af skoðunum sínum og ganga
línu Stalins, en iðrandi syndar-
ar eiga sjaldan langa vist í her-
foúðum Stalins. Urðu ekki þeir
Zinoviev og Kamenev að gef-
ast upp mörgum sinnum, varð
•ekki Radek hirðfifl Stalins?
Það hjálpaði þeim ekki að játa
á sig villu sína. Þeirra glæpur
var aðeins sá að þeir lifðu.
Hvernig gat þá syndajátning
kommúnistaleiðtoga í leppríki,
sem leitaðist við að losna und-
an áhrifum Rússa, orðið til
þess að honum yrði treyst af
Kremlvaldinu? Og það virtist
enn minni ástæða fyrir því eft-
ir að Tito sagði skilið við Stal-
in.
kvæmdar með sérstaklega mikl
um áhuga.
í BIBSAL DÓMSINS.
Clementis fór heim og var
settur úr embætti. Flokksráð-
stefna í Slóvakíu kallaði hann
smitbera þjóðernishreyfingar.
Yfirlýsingar Clementis um
hollustu við Kremllínuna voru
að engu hafðar. Hann var á-
samt stórum hóp af gömlum
kommúnistaleiðtogum frá Sló-
vakíu lækkaður í tigninni. Þeir
voru: Karol Schmidtke, forseti
bjóðfulltrúanefndar Slóvaka;
dr. Gustav Husak, forseti full-
trúanefndar kommúnistaflokks
Slóvaka, Daníel Okali, frændi
Clementis og innanríkisráð-
herra Slóvakíu; Laco Novome-
skv, vel þekkt skáld og mennta
málaráðherra; Laco Holdos,
sem áður var foringi alþjóða-
herdeildarinnar á Spáni og
seinna kirkjumálaráðherra Sló
vaka. Allir þessir menn höfðu
tekið þátt í uppreisn Slóvaka
gegn nazistum árið 1944. Þeir
höfðu einnig staðið að myndun
stiórnar í Slóvakíu eftir stríðið.
Stjórn þessi var að nokkru
leyti óháð stjórn Tékka.
Flestir þessir menn voru úr
hópi ungra menntaðra Slóvaka.
Þeir höfðu alizt upp í þeirri
skoðun, að Slóvakar eigi heimt
ingu á sjálfstjórn og fullum að
skilnaði við Tékka. Þessa skoð-
un höfðu kommúnistar líka pré
dikað í tvo áratugi í andstöðu
við sameiningarstefnuna, sem
var ríkjandi meðal Tékka. Gott
wald, sem á yngri árum hafði
verið ritstjóri málgagns Slóv-
aka, var kennari og vinur þess-
ara manna.
ÞJÓÐERNISHREYFINGIN
KÖLLUÐ GLÆPASTARF-
SEMI.
Undir stjórn kommúnista
varð sjálfsáfvörðunarréttur og
sjálfstjórn glæpur sprottinn af
þjóðerniskennd bæði hjá Slóv-
ökum og eins Tékkum. Mennta
menn kommúnistaflokks Slóv-
aka voru tíndir úr og maður
nokkur að nafni Viliam Sirkoy,
sem engar sjálfstæðar skoðan-
ir hafði og óháður baráttu Sló-
vaka, var gerður að utanríkis-
ráðherra og leiðtoga kommún-
ista í Slóvakíu í stað Clementis.
Enn einu sinni var hlýðinn bu-
reaucrat tekinn fram yfir gáf-
aðan menntamann.
Slóvönsku frávillingarnir
voru hvorki reknir úr flokkn-
um eða fangelsaðir. Þeir voru
settir í lítilfiörlegar stöður og
látnir bíða dóms síns. Þessi að-
Hraachinhöllin í Prag (í baksýn), þar sem stjórn Tékkósló-
vakíu, forsetinn Gottwald, og miðstjórn kommúnistaflokksins
hefur aðsetur. Fremst á myndinni sést ein brúin yfir Moldau.
bar á því að skipanir leiðtog-' ferð var einnig þekkt í Rúss-
anna í Kreml voru ekki fram- landi. Þar var það algeng
regla að nota embætti pósts- og !
símamálaráðherra sem eins |
konar biðsal dóms og tortíming |
ar. En í Prag'dugði þjóðbank- j
inn til samskonar hlutverks
fyrir Clementis og listaháskól- .
inn í Bratisslavia fyrir skáldið ,
Novomeski. J
Leikurinn færðist yfir til |
Brno, höfuðborgar Moraviu. í,
október var það tilkynnt að j
Otto Schling, leiðtogi þjóðernis
hreyfingarinnar í Moraviu og
ritari kommúnistaflokksins bar
hefði verið handtekinn og á-
kærður um að hafa misnotað
stöðu sína sér til persónulegs
hagnaðar og þess utan lifað sið-
lausu lífi. Schling var þekktur
fyrir að vera harðsvíraður, ó-
ráðvandur ævintýramaður.
Flóttamenn frá Moraviu minnt
ust ávallt þeirrar skelfingar,
sem stjórn hans olli í Moraviu.
Málaferli Schlings virtust samt
ekki standa í neinu sambandi
við mál Clementis.
IIREINSUNIN BYRJAR.
sem í mörg ár var annar æðsti
maður flokksins í Tékkóslóva-
kíu eða næstur Gottwald. 1944
var Jan Sverma sendur með
flugvél frá Moskvu til Slóvak-
íu til að stjórna uppreisninni
gegn nazistum, sem áður er
m:nnzt á. Eitt sinn er uppreisn-
Tveimur mánuðum seinna
fréttist frá Prag, að Marie
Svermova, varaaðsíoðarritari
aðalritara kommúnistaflokks-
ins þar, hefði verið vikið úr
þessu embætti og miðstjórn
flokksins.
Þetta benti allt á að mikið
var í aðsigi. Marie Svermova
hafði verið hátt sett í flokkn-
um síðan hann var stofnaðu1-
og set’ð í miðstjórninni síðan
seint á öðr-um tug aldarinnar.
Hún var gift Jan Sverma,
armennirnir urðu að flýja und
an nazistum. hvarf Jan Svenr.a
á dularfullan hátt. Hann var
gerður að þjóðhetju uppreisn-
armanna. Frímerki báru mynd
hans og brýr og mannvirki
nafn hans. Ekkja hans naut
mikillar virðingar og það sem
meira var, hún var ein af elztu
og nánustu vinum Gottwalds.
CLENENTIS IíVERFUR.
f lok janúarmánaðar upp-
götvuðu erlendir fréttaritarar í
Prag. að Clementis var horfinn
bæði úr skrifstofu sinni og
frá heimili sínu. í nokkra daga
var það undrunarefni blaðaies-
enda um heim allan hvar han.n
gæti verið niður kominn. Á
sama tíma bárust fréttir ura
handtökur nánustu vina hans i
Slóvakíu. Sögur gengu um það
að Valerian Zorin, fvrrverandi
sendiherra Rússa í Prag, 6em
stjórnaði valdatöku kommún-
ista þar árið 1948, væri kom-
inn til Prag til að leysa úr al-
varlegri deilu.
Þögn stjórnarinnar var að
I lokum rofin þegar dagblað'ið
Rude Pravo, málpípa stjórnar-
innar, birti fréttir frá mið-
stjórnarfundi kommúnista.
Gottwald var aðalræðumaður-
inn á fundinum. Iiann til-
kynnti að stórkostleg og við-
feðm svik hefðu verið uppkötv-
uð í innsta hring leiðtoga kom-
múnista í Tékkóslóvakíu. Cte-
mentis, Schling og Svermova
voru ákærð sem leiðtogar bev'--
arar sv‘’-amyllu. Þau höfðu
rev--J -npð brögðum að ná vóíd-
i’— í ílokknum og í ríkinu. Hug
s-in beirra var að koma Tékkó-
r’ Svalnu á band vestrænna
eimsv'elda og endurlífga kan-
ítalisma í landinu. Þau höíðu
haft samtök um að reyna að
ráða Gottwald af dögum. Þau ■
höfðu auðvitáð játað þessum á-
sökunum. Schling átti að hafa
sagt strax í fyrstu yfirhevrsl-
unum-að hann hefði alltaf hat-
að Sovétríkin og að hann hefði
boðið brezk-amerískum njósn-
urum þjónustu sína, því það
hefði alltaf verið heitasta ósk
sín að vernda kapítalismann.
TÖFRAR MUD.
Það virðist nú svo að kapí-
talisminn eigi enga betri stuðn-
ingsmenn en leiðtoga kommún-
ista. Þeir virðast allir vilja end
urreisa kapítalisma strax og
rússneska leynilögreglan hefur
náð þeim á vald sitt. En sá,
sem vill skilja þessa atburði,
verður að sleppa hinum ein-
róma vitnisburði rýssnesku
leynilögreglunnar og leita lík-
legri gagna.
Framhald á 7. síðu. .