Alþýðublaðið - 25.05.1951, Síða 4

I
/
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Föstudagur 25. maí 1951.
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pjetursson.
Auglýsingastjóri: Emilía Möller
Ritstjómarsími: 4901 og 4902.
Auglýsingasími: 4906.
Afgreiðslusími: 4900.
Olían í íran.
DEILAN UM OLIUNA I
ÍRAN, sem frá hefur verið
skýrt í fréttum frá útlöndum
undanfarna daga og vikur,
hefur skapað nýtt hættusvæði
fyrir friðinn í heiminum; en
að vísu er það ekki í fyrsta
sinn, sem alvarlegar viðsjár
eru út af því landi.
Legu sinnar vegna hefur
íran um langt skeið verið nokk-
urs konar bitbein milli Rússa-
veldis og Bretaveldis, ekki hvað
sízt síðan hinar auðugu olíu-
lindir fundust þar fyrir síðustu
aldamót. í baráttunni um þær
urðu Bretar hlutskarpari, enda
eru þser olíulindir, sem hingað
til hafa fundizt í Iran, aðallega
í suðurhluta landsins Hafa
Bretar, eða hið þekkta olíufélag
þeirra, Ánglo-Iranian, sem
brezka stjórnin á nú að meira
en helmingi, haft einkarétt til
þess að vinna olíuna úr þeim
allt það, sem af er þessari öld,
og eiga sargkvæmt samningi við
íranstjórn olíuvinnsluréttindin
áfram til ársins 1993. En Rúss-
ar hafa jafnan leitað hart á
íran að norðan, og er þess
skemmst að minnast, að til
vandræða horfði þar um skeið
eftir síðustu styrjöld, er Rússar
höfðu haft þar setulið ásamt
Bretum og Bandaríkjamönn-
um, en neituðu að verða á brott
með her sinn, eftir að hinir
voru farnir. Kostaði það alvar-
leg átök bæði í öryggisráði og
á allsherjarþingi sameinuðu
þjóðanna, að fá Rússa til þess
að standa við gefin loforð við
íranstjórn um að verða á brott
með setulið sitt að stríðinu
loknu.
*
Sem kunnugt er, er það til-
efni þeirrar deilu, sem nú er
hafin um olíuna í Suður-íran,
að þing írans og stjórn hefur á-
kveðið að „þjóðnýta" o'íulínd-
irnar og öll mannvirki Anglo-
Iranian við þær, þvert ofan í
gerðan samning við Breta. En
þeirri álcvörðun hefur verið
harðlega mótmælt af brezku
stjórninni, sem að vísu tjáir sig
reiðubúna til þess að endur-
skoða samninginn með það fyr-
ir augum, að hlutur írans í
arðinum af olíUvinnslunni
verði meiri en hingað til, jafn-
vel helmingur alls arðsins; en
hún hefur mótmælt því. að
samningurinn verði rofinn af
íran, og í því sambandi skír-
skotað til þess meðal annars.
að í samningnum er það bein-
línis ákveðið, að honum megi
ekki rifta né breyta með nein-
um lögum eða stjórnarráðstöf-
unum í íran. Hefur brezka
stjórnin ekki dregið neina dul
a það við íranstjórn, hve ör-
lagaríkt það skref gæti reynzt,
að rjúfa samninginn, enda var-
að hana alvarlega við þeim af-
leiðingum, sem það kynni að
hafa.
*
Vera má, að úti um heim
láti það vel í eyrum margra,
ekki hvað sízt í verkalýðsstétt,
að þjóðnýta eigi olíuna og
olíuvinnsluna í íran. En haldi
einhver, að þar sé um þjóð-
nýtingu að ræða í þeim skiln-
ingi, sem verkalýðshreyfingin
leggur í það orð í Evrópu, þá
væri'. það : mikill misskii-ningur.
íran er stjórnað af harðsvír-
aðri og gerspilltri yfirstétt
stórjarðeigenda; og það er
þessi stétt, sem nú heimtar
,,þjóðnýtingu“ olíunnar, —
ekki til þess að alþýðan í land-
inu verði arðsins af henni á
nokkurn hátt aðnjótandi, held
ur til þess að fylla eigin vasa.
Hefur íranstjórn þó ávallt
haft miklar og sívaxandi tekjur
'af olíuvinnslunni samkvæmt
samningnum við Anglo-Iran-
ian, enda nema þær nú um
helmingi allra árlegra tekna
ríkisins.
Hins vegar eiga Bretar
þarna miklu meira í húfi en
flesta grunar. Með olíunni frá
íran er allur herskipafloti
Breta knúinn; en þar að auki
er að mjög verulegu leyti það-
an séð fyrir olíuþörf allrar
Vestur-Evrópu og alis brezka
samveldisins. Það væri því
ekkert smáræðisáfall fyrir
Breta, samveldislönd þeirra og
Vestur-Evrópuþjóðirnar, ef
þeir missa þa aðstöðu, sem þeir
hafa hingað til haft til olíu-
vinnslu í íran.
Að vísu segir íranstjórn, að
hún muni selja öllum þessum
þjóðum olíu eins og Anglo-Ir-
anian hingað til. En enginn,
sem til þekkir í íran og veit,
hvernig þar er ástatt nú, treyst
ir því, að íranstjórn sé fær
um að taka við olíuvinnslunni
af Anglo-Iranian; í öllu falli
óttast Bretar það, að olíuiðn-
aðurinn þar eystra færi í rúst
á skömmum tíma sökum skorts
á fjármagni, sérfræðingum og
vinnuaga, enda virðast stjórn-
arvöldin í íran í seinni tíð
eiga nógu erfitt með að ráða
fram úr öðrum vanda, þótt
þau tækju ekki þennan á sig í
viðbót. Síðan í vetur má segja,
að hrein og bein óöld hafi ríkt
í landinu; og hefur þar allt
hjálpast að: spillt stjórn, öfga
flokkur Múhameðstrúarmanna,
sem í marz myrti þáverandi
forsætisráðherra landsins, og
fjölmenn fimmta herdeild
Rússa, hinn svokallaði Tudeh-
flokkur, sem.alls staðar kynd
ir undir óánægjunni og auð-
vitað er hinn spenntasti fyrir
,,þjóðnýtingu“ olíulindanna, af
því, að hún væri ósigur fyrir
Breta og myndi sennilega gera
tugþúsundir íranskra verka-
manna, sem nú vinna við olíu-
framleiðsluna, atvinnulausar
og móttækilegar fyrir trúboðið
frá Moskvu. Hefur ástandið í
íran yfirleit verið með þeim
hætti undanfarnar vikur, að
margir óttast beinlínis komm-
únistíska byltingu í landinu
með aðstoð Rússa fyrr en síð-
ar
Ýmsir hafa síðustu vikurn-
ar talað í fullri alvöru um
þann mögúeika, að deilan um
olíuna í íran geti leit til styrj-
aldar. Vissulega verður á þess-
ari stundu ekkert um það sagt,
hve alvarlegar afleiðingar það
kann að hafa, ef íranstjórn
rýfur samninginn um olíu-
vinnsluna á Bretum, þrátt fyr
ir allar aðvaranir. En allir vita,
að Bretar eru seinþreyttir til
vandræða og allra þjóða ó’ík-
legastir til þess að gera nokk-
uð það, sem teflt gæti friðin-
um í hættu, svo framarlega að
þeir telji sig ekki beinlínis til
neydda að grípa til vopna.
Munu þeir og vel gera sér
Ijóst, hver hætta væri á rúss-
neskri innrás í íran að norðan,
ef til vopnaðra átaka kæmi í
Suður-lran út af olíulindun-
um. En Bretar eru ekki einir
um það að ákveða, hvað þarna
skeður; og því skal hér engu
sjáð úm það, hvaða viðburði
deilan um olíuna í íran kann
á eftir sér að draga.
SKRÁFAÐ og SKRIFAÐ
ÚTLIT er fyrir að íslendingar muni gerast víðreistir í sumar,
Iíkt og- þeir hafa raunar gert undanfarin ár. Það tíðkast orðiS
mjög eftir stríðið, að fólk bregði sér til útlanda í sumarleyfum
sínum, en margir eru þeir líka sem eyða enn lengri tíma í utan
landsferðir og fara víða um heim. /
SUMARFERÐALOGIN
AÐ BYRJA.
Allt farþegarými er þegar upp
pantað í nærri þrjá mánuði að
og frá landinu með.stærsta far-
þegaskipi þjóðarinnar, Gullfossi,
en hann byrjar áætlunarferðir
um mánaðamótin næstu milli
Reykjavíkur, Leith og Kaup-
mannahafnar. Aldrei mun held
ur hafa verið jafnmikil aðsókn
að Skotlandsferðum Heklu, sem
nú, en skipið leggur af stað á
morgun í fyrstu ferð sína á
þessu sumri.
EINS OG FJAÐRAFOK . . .
En þetta eru nú aðeins hinar
styttri ferðir, — svona réít eins
og þegar menn skjótast til næsta
bæjar. — Hitt er ekki orðið ó-
títt að menn þeytist heimsálf-
anna milli, eða takist að minnsta
kosti á hendur iengri reisur en
til Bretlands- og Norðurlanda.
Er þess skemmst að minnast að
Dettifoss fór fullskipaður farþeg
um til Palestinu og víðar fyrir
nokkrum mánuðum og er enn í
þeirri ferð. Þá er hin kommún
istíska „sendinefnd nýkomin úr
Rússlandsreisu, en heimsóknir
þangað eru fremur fátíðar héð-
an utan af íslandi. Loks má minn
ast þess, að tveir af listr.málur-
um þjóðarmnar hafa nýlega
brugðið sér „bæjarleið“; annar
til Ástralíu og hinn til Balear-
evjar við Spán. Þannig þeytast
íslendingar nú sitt í hvora átt-
ina, og má segja að þeir séu eins
og fjaðrafok um allan heim.
Ferðmaga Rússlaridsfaranna.
„MENNINGARNEFNDIN",
sem fór héðan til Rússlands,
er komin heim, og frásagnir
hennar af sælunni þar austur
frá minna helzt á lýsingar
Benedikts gamla Gröndals á
málflutningi vesturfaraag-
entanna á sínum tíma. Rúss-
landsfararnir fengu allar ósk-
ir sínar uppfylltar og urðu
ekki á neinn hátt fyrir von-
brigðum, nema hvað Guðgeir
Jónsson komst ekki á stúku
fund í ríki Stalíns! Gaf Krist
inn E. Andrésson þá skýringu
á þessu, að stúkur myndu ó-
þarfar í Rússlandi, og vafa-
laust hefur hann reynt að
telja Guðgeiri trú um, að
þannig stæði á því, að hann
komst ekki á stúkufund í
Rússlandi. Sannleikurinn er
hins vegar sá, að góðtempl-
arareglan er bönnuð í ríki
Stalíns á sama hátt og sömu
forsendum og starfsemi henn
ar og hliðstæðra félagasam-
taka var bönnuð í Þýzkalandi
Hitlers!
RÚSSLANDSFARARNIR voru
leystir út með gjöfum. Fékk
hver þeirra, og Guðgeir þá
sennilega líka, kassa af góm-
sætu Georgíuvíni. Kassarnir
strönduðu raunar í tollinum,
þegar heim kom, en „menn-
ingarnefndin“ hafði að von-
um mikinn hug á því að fá að
njóta gjafarinnar. Er nú að-
eins eftir að vita, hvort Guð-
geir og séra Sigfús falla i
freistni vínsins úr átthögum
Jósefs Stalíns — og kannski
eru kassarnir gjöf frá gamla
manninum sjálfum!
ÞAÐ ER ATHYGLISVERT, að
„menningarnefndin“ er svo
hrifin af Rússlandi, að hún
ber því betur söguna en Hall-
dór Kiljan Laxness hefur gert,
og verður hann þó sannarlega
ekki sakaður um að vera veik
ur í trúnni. Kristinn Andrés-
son varð undrandi á því, að
La'xness skyldi finna að klæða
burði fólksins í Rússlandi,
sjálfur taldi hann klæði bess
vönduð og snotur, þó að tízku
snið væri ekki eins mikið og
á Vesturlöndum, en þar taldi
hann sig finna skýringuna á
afstöðu Laxness, sem er katt-
þrifinn og gengur flestum
broddborgurum betur til fara!
Rússar standa í stórbygging-
um, rafknúnir strætisvagnar
bruna um stræti Moskvtborg
ar, og það er undantekning
að sjá þar gamlan bíl. Sendi
mennirnir áttu ekki nógu
sterk orð til að lýsa öllu þessu
í blaðamannaviðtali, og þeir
tókust blátt áfram á loft, þeg
ar neðanjarðarbrautin >
Moskvu barst í tal. Jón Hj.
Gunnlaugsson lækhir á Siglu
firði, sem er geðugasti maður,
en virðist barnalega hrifnæm
ur, skýrði frá því, að þar
væri ekki möguleiki á slysi,
tveir vagnar gætu ekki rek-
izt á, og ekkert væri að ótt-
ast, þó að einhver ökuþórinn
sofnaði við stýrið! Virðast
járnbrautarvagnarnir austur
í Moskvu svo fullkomnir sam
kvæmt þessu. að ekki sé einu
sinni möguleiki á því, að ek-
ið sé aftan á þá!
NÝSKÖPUN OG FRIÐUR eru
megineinkenni þjóðlífsins í
Rússlandi að dómi sendi-
mannanna. Átta stórbyggmg
ar eru í smíðum í Moskvu
einni og fjárfestingarleyfin
ekki skorin við nögl, því að
þetta eru 28 hæða húsasam-
stæður! Friðarástin birtist
meðal annars í því, að hersýn
ingin á rauða torginu í
Moskvu stóð ekki yfir ne.taa
klukkutíma að þessu sinni, en
Kristinn Andrésson, sem áð-
ur hefur verið í heimsókn þar
eystra, taldi það glögga breyt
ingu í friðarátt! Og svo sá
„menningarnefndin“ sjálft
tákn friðarins. Jósef Stalín
vappaði fram og aftur uppi á
þaki grafhýsis Lenins 1. maí
stutt frá íslenzku gestunum
bar sig hetjulega í rigning-
unni.
ÞESSAR FRÁSAGNIR stinga
mjög í stúf við fréttir þeirra,
(Frh. á 7. síðu.)
HROGNKELSAÁT
En á meðal allt þetta út-
stréymi á sér stað, bregður rauð
magii.n og grásleppan ekki vana
sínam en lóna hér um þarasvæð
in við landið í mestu makindum;
festa sig í netum veiðimann-
anna, og þeir sem heima sitja
gæða sér á þessum ljúffehga
fiski, meðan hinir, sem utan.
fara. éta svín, gurkur, ávaxta-
mauk og fleira er þeir finná n
matseðlum veitingahúsanna —
að ekki sé minnst á gómsæ;
vín, og bjórinn, sem flestir af-
neita svo þegár þeir koma heim,
og segja „öl er böl“, — þvert
ofan í staðhæfingu Júlíusar
Hafstein!
GRÁSLEPPAN STYÐUR
ÍHALÐIÐ
Já, þeir sem heima sitja éta
hrognkelsi af beztu list, meðan
hinir spóka sig í útlöndum. Það
hefur víst sjaldan verið étið eins
mikið af hrognkelsum í Reykja
vík og á þessu vorri, enda hef-
ur veiðin verið óvenju góð, og
enn er ekkert lát á henni. Það
hefur verið svo rnikið framboð-
ið af hrognkelsunum að verðið
hefur hrapað úr 7 krónur niður
í 3 krónur pr. stykki. Þar með
hefur rauðmaginn og grásleppan
lyft undir kenningu Sjálfstæðis-
flokksins um framboð og eftir-
spurn; að samkeppnin sé bezta
vei ðlagseftirlitið. Svona fær í-
haldið stöðugt stuðning frá ó-
trúlegustu aðilum.
HROGNKELSAVEIÐI FRAM
í ÁGÚST.
Ég átti tal við einn hrognkelsa
veiðimann fyrir nokkrum dög
um. Hann sagði að veiðin hefði
gengið mjög vel í vor, en
búast mætti við að rauðmaga-
veiðinn færi að minnka, en þá
vkist aftur á móti grásleppuveið
in, en grásleppan veiðist vana-
lega allt fram í ágúst Altmargir
menn héðan úr bænum hafa
stundað hrognkelsaveiðar í vor,
og flestir aflað mjög vel, enda
hefur tiðin verið hagstæð.
VEIÐIÞJÓFAR.
En ekki eru allir frórnir, sagði
veiðimaðurinn enn fremur. í
gær þegar ég vitjaði um netin
mín, var búið að stela úr tveim
ur þeirra, og sá ég eftir bátnum
og stefndi hann upp á Kjalar
. nes. Ekki kvaðst veiðimaðurinn
j hafa nennt að eltast við þjóf
1 ana, en áleit að þetta hefðu ekki
verið hrognkelsaveiðirnenn, því
að þeir rændu ekki hver frá öðr
um, heldur myndu þetta hafa
verið einhverjir aðvífandi kónar,
sem trúlega hefðu haft meiri
mætur á ævintýriru — að stela
— heldur en jafnvel lirognkels
unum, sem þeir tóku úr netun
um.
VILÐI HELDUR BETLA
EN VINNA
Það virðist raiinar svo, sem
ýmsir hafi mciri ánægju af því
lifibrauði, sem þeir afla á miður
heiðarlegan hátt, heldur en því
að vinna ærlega fyrir sér. Og
þannig er þetta víðar en hér á
landi. Nýlega handtók lögregl
an í Ilamborg 27 ára mann, sem
Framh. á 7. síðu.