Alþýðublaðið - 31.07.1951, Qupperneq 5

ÞriSjudagnr 31. júlí IfJíj I
ALÞÝÐUBLAeiÐ
ÞAÐ ER SAGT, þegar um
fræga menn er að ræða, þá óski
almenningur jafna eftir sem
aiánustum upplýsingum, um
eðli innræti og framkomu alla.
Upplýsingar þessar skulu vera
nokkurs konar af hj úp-
iin á viðkomandi persónu. Sé
nm að ræða í þessu sambandi,
eftirlætisbörn alþýðu manna,
svo sem leikara, málara, kvik-
myndaleikara skáld eða stjórn-
málamenn, þá er ekki, að öllum
jafnaði, erfitt að uppfylla slík-
ar kröfur, m. a. vegna þess að
allar slíkar manngerðir hafa
sjá’far sérstakan áhuga á aug-
lýsingum um sig, og eru þess
vegna ekki munnstaðar þegar
þær eru að spurðar.
Öðru máli gegnir þegar sá
frægi er mikilhæfur vísinda-
maður eða einn meðal hinna fáu
raunverulega mikla skáld.
Hann er lítillátur og rauplaus,
óskar ekki eftir að vekja á sér
ahygli, því er oft búin til ein
eða önnur saga um slíka
fræga menn, m. a. vegna þess j
að störf þeirra eru svo erfið og
margbrotin að þau verða ekki
skrýð fyrir almenningi. Þess
vegna hillast menn til að tala
um fjarhug hans, því miklir
menn eiga nú einu sinni að
vera viðutan, það vita allir.
Þegar Niels Bohr prófessor,
fór til Englands á styrjaldarár-
unum, eins og ýmsir aðrir atóm
fræðingar, gekk sú saga að
hann hefði haft meðferðis
tvær ölflöskur fullar af þungu
vatni, hafði prófessorinn áit að
geyma í tilluktum ölflöskum
rneð tilheyrandi miðum og lok
um, á hyllu í rannsóknarstofu
sinni. Á þennan hátt vilti hann
um fyrir nazistum, sem voru
með nefið niður í hvers
manns kyrnu í Danmörku á
hernámsárunum, eins c/! ann-
ars staðar, en gátu auðvitað
ekki látið sér detta í hug, að
tvær almennar ölflöskur, sem
blöstu við sjónum þeirra inni
héldi svo dýrmætan vökva. Á
leiðinni til Englands varð flug
vélin að fljúga í mjög mikilli
hæð með þeim afleiðingum
fyrir Bohr, að hann varð las-
Inn, sem svo aftur leiddi til
þess að hann gleymdi báðum
flödkunum þegar hann steig
út úr flugvélinni.
Einn af áhöfn flugvélarinnar
fann síðan flöskur þessar, tók
þegar lokið af annarri og fékk
sér vænan teig, en varpaði
flöskunni í skyndi frá sér.
Þetta var ekki annað en vatn.
Er Bohr var kominn til gisti-
húss síns, mundi hann allt í
einu eftir flöskunum. hann fékk
sér þegar bíl og ók í skvndi
til flugvallarins og kom nógu
tímanlega til þess að bjarga
annarri flöskunni og hinu dýr-
mæta innihaldi hennar.
Saga þessi er tilbúningur frá
upphafi til enda, en hún ér
áhrifarík þrátt fynr það og
Ijóst dæmi um hvernig sagnir
myndast um fræga menn.
Niels Bohr, prófessor ér að-
eins venjulegur maður. Hann
he.fur ekkert sérkennilegt við
sig eins og t. d. Einstein. Hann
lifir fyrirmyndar fjelskyldulífi,
og hefur áhuga á málaralist og
hljómlist, þó hann máli ekki
eins og Churchill eða leiki á
fiðlu eins og Einstein.
Auðvitað er hann utan við
sig, sem er afleiðlng þess að
hann víkur öllu því til hliðar
er hann telur marklaust, en
slíkt er algengt mgð.þgini sem
eru önnum kafnir Ég hefi ei.tt
HINN heimsfrægi, danski kjarnorkufræðingur Nie’s
Bphr er meðal farþega á „GuIIfossi, sem væntanlegur er
hingað á fimmtudaginn. Hann kemiir hingað { boði há-
skólans og mun flytja þar fyrirlestur strax á föstudag.
I eftirfarandi grein segir Paul Bergsöe verkfræðingur
nokkuð frá ævi og starfi þessa fræga vísindamanns. Gréin-
in er þýdd úr Kaupmannahafnarvikuritinu „Hjemmet“,
og er dregin saman í þýðingunni.
Niels Bolir.
■ koma á fót raunverulegum
skóla fyrir unga menn. Þrátt
i fyrir það varð Hveðnarskólinn
; skóli í svipuðu sniði og „Kaup-
mannahafnarskólinn“.
Niels Bohr stofnunin varð
smám saman raunverulegur
skóli, þar sem hver og einn
með vísindahæfi’eikum, án til-
lits til þjóðernis, gat fengið að
starfa, og þar sem hver og einn
gat hlotið hina andlegu upp-
örfun, sem enginn vísindamað-
ur getur verið án. Um þetta
geta hinir mikilhæfustu atom-
fræðingar vinað.
Rutherford hafði uppgötvað
atómkjarnann; en Bohr kom
fram með kenningarnar um raf
eindirnar og hvernig þær
sveima umhverfis kjarnann.
Kenning Bohr var einhver sú
undraverðasta, sem mannsand-
inn hafði nokkurn tíma sett
sinn séð hann hlusta á Hervey
prófessor af svo mikum áhuga,
að hann eyddi háií'um eldspítu
stokk við að kveikm . pm _smm kýn . þvý sem virtist vera
sem var tom. Þo Bohr proíess- : óskiljanlegt En réttmæti kenn-
or se maður mjog onnum.kaf- ;ingarinnar sýndi sig að vera ó.
mn, að ver getum vart gert oss tvírœtt og hefur orðið upphaf
þess grein, er það samt mesta atómrannsóknanna, þó að hún
furðulegt hvað hann getur ser'stríddi gegn kennisetniguin
rúman tíma til þess, rolegur og efnafræðinnar og eldri kenn-
þolinmóður, að hlusta a aðra lingum um eð]. ljóssins Hún
Hugsun hans við sl.k tækifœn, felur £ sér m. a. skýringu á mis-
sem liggja utan star ssviið& munandi eiginleikum frumefn-
hans, er jafn Ijos og skrop^ anna gem sagt, með þessari
og væru um ahugamal hans að nýju kenningu opnuðust mann-
ræða, og er Ijos vottur um kyninu atómheimarnir.
meðfædda vísindahæí.'leika f ... , , . ,, „
kans I upphafi var ekki gott að
segja til hvers þessar atóm-
Heimur atómanna er fvrir rannséknir myndu leiða. Heim-
augum vorum undrunarefni, j spekilegra vangaveltna eða nyt
fullt andstæðna, vér og hug- samra hluta? Ég minnist þess,
myndaheimur vor heyrum til sem skeði eitt sinn a fundi í
alt öðru ker i, það er ekki hægt verkfræðingafélaginu, þar sem
að krefjast beins skilnings eða Eohr hafði flutt snjallt erindi
að sjá hinar einstöku atómur m atómurnar. En er fyrirles-
eða þá hluti sem þær saman- arinn hafði lokið máli sínu, var
standa af. Það sem vér getum áheyrendum leyft að bera fram
séð og skilið af atómum eða fyrirspurnir. Verkfræðingur
einstökum hlutum þeirra, er nokkur tók til máls og spurði
aðeins áhrif þeirra hvers á ann Eohr, hvort nokkuð væri nú
að eða umhverfið. Aðeins sem hægt að nota þetta. þegar allt
mergð eru þeir oss sýnilegar, kæmi til alls. Bohr svaraði með
en þá eru þær heldur ekki leng hálfgerðu vandræðabrosi, að
ur einstakar, heldur saman- hann yrði að játa, að kenningin
safn. Það varð hlutverk Niels kæmi ekki að neinu haldi enn,
Bohr að opna innsýn í betta en ef til vill kæmi þetta allt að
lokaða lands, eins og það var haldi síðar. — Þess vegna setti
hlutverk landa hans Tvge hann hana fram. — Og nú er
Brahe, á sínum tíma. að gera svo komið.
undrasvið stjarnahe;manna I Það var~"0'f'mrofnUninni
sem voru áðúr eins lokaðað sem fyrsti kjarnakljúfur í Ev-
land. skil.ianlegt. I fleiri en e.nu répu var settur j gang; var það
tiltiti er jöfnuður með þessum rétt fyrir stvrjoldina siðuSu.
tveim dönsku mönnum.. Tilraun Þetta var mjkill viðburður. á
þeirra heppnaðist. Báðir voru sviði atómrannsóknanna.. ®nn
þeir brautryðjendur, aðrir gátu kunni efnafræðingur Hahn.
farið í slóð þeirra og bvggt á professor. sem um þetta leyti
reynslu þeirra. En það tók vann að Uofningi frumeinda,
aldii; að gera stjörnuheiinana kom { maí 1939 til Danmerkur
svo skiljanlega mönnum seiri til fundkr í Éðlisfræðifélaginu.
rau.n ber vitni. hraðinn var Meðan vér sátum og .hlustuðum
ekki sá sami þá og nú. Oðru á eriadi Hahn .um hinar mis-
máii er að gegna með ytörf rnunandi greiningar og klofn-
Niels Bohr, á aðeins 40 árum inga, sem þann hafði uppgötv-
hefur sú þróun náðst sem vér að. og á eftir yfir kaffi hlustuð-
Samkeppni um skjaldar-
merki fyrir Rí
Bæjarstjórn Reykjavíkur heitir verðlaunum fyrir
beztu tillögu um og^ uþpdrátt af skjaldarmerki fyrir
Reykjavílturbæ.
Merkið þarf /að vera heppilegt til notkunar d fána,
opinber innsigli og til prentunar á bækur og skjöl.
Teikningar sku’u vera tvær af hverju merki, æski-
legt er, að önnur sé um það bil 20X30 cm (merkið sjálft),
hin í innsigliSstærð. Stærri teikningin þarf að sýna lita-
samsetningu í fána.
Teikingum ber að skila í teiknistofu skipulagsdeildar
bæjarins, Ingólfsstræti 5, fyrir kl. 5 e. h. 1. okt., báðar
auðkenndar dulmerki iistamanns, en nafn hans og heim-
ilisfang fylgi í iokuðu ums’agi.
Verðlaun fyrir beztu tillögur að dómi nefndarinnar
verða þrenn, 1. verðlaun kr. 4 000,00, 2. verðlaun kr.
2 000,00 og 3. verðlaun kr. 1 000,00. Óski dómnefndin að
kaupa óverðlaunaða tillögu, greiðist kr. 500.00 fyrir hana.
Dórnnefndina skipa 6 menn, og er forseti taæjarstjórn-
ar formaður nefndarinnar. Aðrir nefndarmenn: Formaður
orðunefndar, forstöðumaður skipulagsdeildar bæjarins,
skjalavörður bæjarskjalasafns og tveir íulltrúar tilnefndir
af Bandalagi íslenzkra listamanna.
Fyrirvari er tekinn um það, að engin skuldbinding
felst í þessari auglýsingu um að nota verðlaunateikningu
óbreytta: hins vegar er áskilinn réttur til að nota verð-
launaðar hugmyndir eftir samkomulagi við höfundaþeirra.
Reykjavík, 28. júlí 1951.
Bórgarstjórinn í Reykjavfk.
Gunnar Thoroddsen.
þekkjum í dag. Óg þó, hversu
iangt. er ekki enn í land. Ann-
um á rökræður Hahn og Bohr
urn klofningú uranium, var
að er og líkt með þessum niönn j kjarnakljúfurinn settur í gang
um, löngun þe:rrá að stqfna til þess að gegnumlýsa nokkur
skóla. Ismá sýnishorn, sem Hahn hafði
Tyge Brahe eigna?ist sína haft með sér frá Beriín. Hann
stofnun á eyjupni Hveðn;., en u; '
þrátt fyrír konungslega tilskip-
an, heppnaðist honum ekki að
stakk siðan hinum gcgnumlýstu
hlutum í yasa sínn ogj tók síðan
næturiestjqa tií Éerlínar, þar
sem hann og dr. Strassmann
unnu.
Enginn gerði sér í hugarlund
þá, hvaða afleiðingar þetta starf
myndi hafa. En við nánari rann
sóknir atómkjarnans var það
sýnt, að starfið mundi beinast
að því að auka hraða kjarnans,
þar til hann framleiddi rafeind
og þannig skapaði nýtt frum-
efni. „Sá kraftur, sem leystur
er úr einu uraníumatómi, get-
ur flutt sandkorn einn milli-
meter. Þetta virðist svo sem
ekki vera mikið, snöggt á litið,
en þegar það er athugað, að
stærðarhlutföll úraníumatóms
og sandkorns eru eins og sand-
korns og Kristjánsborgarhailar,
er þetta sannarlega athyglis-
vert,“ segir dr. Frich, starfs-
maður við Bohr-stofnunina.
En svo kom styrjöldin. Hin-
ir þýzku vísindamenn dreifðust
um allar jarðir og kjarnorku-
kljúfur Niels Bohr, sá fvrsti í
Evrópu, nam staðar. Niels Bohr
komst burt frá Danmörku, eins
og fyrr segir, og til Englands
og síðar þaðan til Bandaríkj-
ahna. Þar var ■ stárfinu fram
haldið.
Kjarnórkurannsóknirnar sýna
hinn mikla mismun á nútíma-
ránnsóknum og rannsóknum
hííis eldri tírria Áður fyrr, já
aila leið.aftur til endurreisnar-
tímans, var vísíndamaðurinn
aðéins einn síns liðs;. hann átti
þess sjaldan eða aldrei kost að
skiptast á skoðunum við aðra
um áhugamál sín eða athugan-
ir. En þessari einangrun er nú
lokið fyrir löngu; þökk sé hin-
um mörgu vísindaritum nútím-
'ans og samgöngutækjum. Vís-
jindamennirnir" eigá nú þess
jkost að lifa þamingjúsömu lífi,
meira á grímdvelli skilnings á
storfum þeirra en vxðurkenn-
inga og heiðurstákna. Hann er
ekki lengur einn um vitneskju
sína eða störf, heldur starfar í
félagi við marga aðra og þekk-
ir þá ef til vill fæsta. Hin nýja
, vísindagrein, atómfræðin, er
eitt nærtækasta dæmið um
þetta. Sérhver aómfræðingur
veraldar þekkir Niels Bohr og
byggir m. a. á reynslu hans og
þeim grundvelli, sem hann hef-
ur lagt. Og sérhvert starf atóm-
fræðinga fer ekki fram hjá vök-
ulu auga Niels Bohr eða ann-
arra, sem að þessari vísinda-
grein vinna. Sé um góðar nið-
urstöður að ræða í starfinu, er
á þeim byggt til framhalds-
starfs; sé um villu að ræða, er
hún leiðrétt. Þetta er tegund
vísindalegrar samvinnu, sem
j áður var óþekk í heiminum, en
sem hefur gefið árangur, sem
við nú öll þekkjum, árangur,
sem ekki myndi hafa náðst á
annan hátt.
j Eins lengi og siík samvinna
og traust er við lýði, eins lengi
og heimurinn viðurkennir vís- i
indin sem forustukraft í þróun K
mannkynsins, getum vér litið
jróleg til framtíðarinnar.
I En bregðist hins vegar slíkt
traust og samvinna, hverfum.
við aftur til fyrri tíma, skiin-
ingsleysis, sem getur haft hin-i:
'ar örlagaríkustu : afleiðingar. iy
Vér höfum þegar hin síðari ár
séð stefna nokkuð í þessa átt.
Kjarnorkuvísindin hafa verið
1 sett undir eftirlit, ríkiseftirlit,
með banni gegn því að kunn-
gera riý sannindi um þessa vís-
indagrein, að viðlagðri hinni
ströngustu hegningu. Hugan-
; um verður ósjálfrátt rennt aft-
ur til miðaldanna. Þá var það
kirkjan, sem gerði tilraun til
að hefta vísindalega framþró-
Framh, á 7,/SÍðu. 8.