Tíminn - 11.04.1964, Blaðsíða 14

55
og frú Churchill fyrir konu minni.
Ég veit að betri helmingum okkar
mun koma vel saman . . .
Þinn einlægur1-.
Elísabet drottning, Clementine
og lafði Reading, sem var yfir
sjálfboðaliðssveitum kvenna, skipt
ust á að hafa forsetafrúna að
gesti.
Hún dvaldi ásamt einkaritara
sínum, Malvínu Thomson í kon-
ungshöllinni. Kvöldið, sem hún
kom til Englands var henni hald-
in velkomandahátíð í höllinni.
Boðsgestir voru m. a. Winston og
Clementine, Smuts hershöfðingi,
og sonur hans Jacobus Smuts
kapteinn, sir Piers Leigh, Mount-
batten lávarður og frú ambassa-
dor Bandaríkjanna, John Winant,
Elliot, sonur frú Roosevelt og
Spencer greifynja. Strax næsta
morgun byrjaði frú RooseVelt,
sem ferðaðist undir dulnefninu
„Rover“, á könnunarferðum sín-
um. Hún vildi sjá allt, sem unnt
var að sjá. Clementine, sem var
mikið fyrir „útstáelsið" sjálf, gerð
ist sjálfskipaður leiðsögumaður
hennar.
„Ferðin til Bretlands virtist
geta veitt mér tækifæri til að
koma miklu í framkvæmd, sém að
góðu gagni gæti komið. Frú Chur-
chill bauðst af vinsemd sinni til
að verða einkaleiðsögumaður
minn mestallan þann tíma, sem
ég dvaldi í Lundúnum“, hélt frú
Roosevelt áfram. „í fyrstu ferð
okkar heimsóttum við bæði fæð-
ingarheimili og herstöðvar
kvenna, og þar á meðal heræfinga-
stöðvar. Við vorum að skoða her-
gagnaverksmiðju, þegar loftvarn-
armerki voru gefin. Ég leit á frú
Churchill og velti fyrir mér, hvað
næst mundi ske. En verksmiðju-
stúlkurnar héldu áfram að vinna,
eins og ekkert hefði í skorizt og
skeyttu ekki hót um þær flug-
vélar, er kynnu að vera á sveimi
fyrir ofan.
Við töluðum við stúlkurnar í
ioftvarnarsveitunum. Þær aðstoð-
uðu við að hlaða byssurnar. Við
töluðum við stúlkurnar, sem voru
aðstoðarflugmenn loftflutninga-
sveitanna. Þær fluttu nýjar flug-
vélar til stöðva flughersins eða
laskaðar vélar til viðgerðar, og
við komum í verksmiðjur, þan
sem konumar voru önnum kafnar
við alls kyns vinnu."
Ásamt konunginum og drottn-
ingunni yar hún, er hún fyrst sá
eyðileggingu og rústir af völdum
loftárása.' Þau stönzuðu fyrst við
dómkirkju heiiags Páls, sumpart
vegna þess að konungur vildi með
komu sinni gleðja brunavarnar-
mftnn þá, er bjargað höfðu kirkj-'
unni, og sumpart vegna þess að
þau vildu sýna frú Roosevelt ofan
af kirkjutröppunum, hvað styrj-
aldaraðgerðir megnuðu að gera
hjarta einnar borgar.
Clementine fylgdi henni til
hverfanna í East End, sem illa
höfðu orðið úti í árásunum. Þús-
undir manna hylltu þær.
. „Ég vildi sjá eins mörg svæði,
er höfðu odðið fyrir sprengju-
árásunum, og kostur var. Ég vildi
ganga út á meðal fólksins og frú
Churchill var einmitt rétti mað-
urinn til að aðstoða mig í því
efni,“ sagði frú Roosevelt.
„Við töluðum við fólkið, t.d.
gömlu hjónin, sem enn sváfu á
hverri nóttu í neðanjarðarbyrgi í
London, þó að þau hefðu auðveld-l
lega getað fengið sig flutt út á
land. Þau sögðu okkur, að þau
hefðu nú svo lengi búið í þessu
byrgi, að þau vildu frekar búa
þar áfram en flytja, en á daginn
gengu þau til síns gamla heimilis
og sátu þar Hins vegar var ekki
nógu mikið eftir af því' uppistand-
andi, að þau gætu sofið þar.
Við heimsóttum Rauðakross-|
klúbba, alls konar, og komum •:
bæði amerískar og enskar her-
stöðvar. Fyrstu helgi mína í Eng-
landi kynntist ég betur frú Chur-|
chili, en þá dvaldi ég hjá þeim
hjónum á Chequers og horfði á
hr. Churchill leika sér á gólfinu
með barnabarni sínu.“
Frú Roosevelt sagði um Cle-,
mentine: „Manni fannst, að hún
liti á það sem sérstakt hlutverlc
að koma »fram opinberlega, og
þetta hlutverk var orðinn viss
þáttur í eðli hennar. Ég velti því
fyrir mér, hvað undir niðri bjó.“
Clementine sá um, að einkalest'
Winstons væri fengin frú Roose-
velt til afnota, svo að hún gæti
ferðazt um allt landið.
„Dag nokkurn hélt ég af stað
í einkalest Winstons Churchills
og hafði að fylgdarmanni Clemen-
tine Churchill," sagði frú Roose-
velt. „Við stönzuðum fyrst í Cant-
erbury. Biskupinn tók á móti okk-
ur og veitti okkur leiðsögn um
kirkjuna, sem hafði sloppið við
að vera sprengd, þó að öll borgin
hefði annars orðið fyrir þungum
búsifpum, eins og kunnugt er. j
Síðar stönzuðum við við kvenna-|
heimili, en þar var þá grísasýning. j
Lítill, fjörugur grís hafði hlotið^
nafnið „Franklín“, en kanína, sem
þar var einnig til sýnis, hafðij
hlotið nafnið „Eleanor'”! Ásamt
lafði Reading, heimsóttum við
einnig sjúkrahús og fósturheimili
fyrir særð og brottflutt börn. Við
sáum einnig, hvernig sjálfboða-j
sveitir kvenna skipulögðu og fram
kvæmdu sitt víðtæka verkefni.J
Hvernig þær fóru inn í borgirnar, j
sem höfðu rétt nýlega orðið fyrir
loftárásúm og fluttu með sér
fæðu, föt og allt þar á milli og
sáu um verkamenn, sem höfðu
misst heimili sín og þurftu á
nýju húsnæði að halda. Við byrj-
uðum venjulega klukkan átta á
morgnana og hættum um mið-
nætti, en ég var svo áhugasöm, að
ég tók venjulegast ekki eftir því,
hvað ég var þreytt, fyrr en heim
var komið. Við snæddum með
nokkrum þeirra kvenna, sem sáu
daglega um fæðuöflun fyrir hafn-
arverkamennina og sáum konur
með misjafna og ólika fortíð að
baki, sitja hiið við hlið við starf
sitt, alveg á Sama hátt og menn
þeirra börðust hlið við hlið. Við
sáum hve viðhorf og almennar
skoðanir á manngildinu tóku
smám saman breytingum.
Kona nokkur sagði við okkur,
að henni fyndist verst að þurfa
að híma við vinnuna, þegar hún
vissi að sprengjurnar féllu ein-
hvers staðar nálægt heimili henn-
ar. Þá var hún ætíð svo óróieg og
áhyggjufull yfir því, hvort heimili
hennar og fjölskylda mundi enn
uppistandandi, er hún loks kæm-
ist heim að lokinni vinnu!
Áætlað var, m.a að ég heim-
sækti 26 herstöðvar á 19 dögum.
Ég hafði verið vöruð við og mér
sagt, að bað tækist okkur aldrei,
cn samt sem áður tókst það. Ég
man sérstaklega eftir því, þegar
ég fór með henni til Dover og
við heimsóttum jafnframt kvenna-
heimili, sem var á leið okkar Hún
var alveg dásamleg."
Dover. sem lá í fremstu víglínu,
hafði orðið fyrir þungum áföllum
af stöðugri kúlnahríð Þjóðverj-
anna, enda höfðu þeir langdræg-
ar fallbyssur við Calais. Þær fóru
um allt — það var ekkert hálf-
kák, þegar frú Roosevelt átti í
hlut. Hún var ákveðin í að láta
ekkert fram hjá sér fara. Cle-
mentine, sem var sjálf mesta
dugnaðarkvendi, átti oft i erfið-
leikum með að halda í við há-
vaxna og skreflanga forsetafrúna.
Hún dróst sífellt aftur úr.
Hvirfilvindurinn Eleanor gerði
nokkuð, sem engum hafði tekizt
til þessa Hún gekk svo fram af
Clemeritine, að krafta hennar
þraut. Þraut svo bókstaflega, að
hún greip til þess bragðs að setj-
ast niður á gangstéttarbrúnina til
þess að iá notið örstuttrar hvíld-
ar eftir hlaupin á eftir gesti sín-
um!
Frú Koosevelt haíði þá aug-
sýnilega ekki veitt því neina at-
hygli hve nærri hún gekk gest-
gjafa sínum með ótrúlegum göngu
hraða sínum. Hún sneri sér nú
við og ieit með undrun á Cle-
13
í veggjum hennar mátti enn
greina kringlótta gluggana. En af
eystri álmunni stóðu aðeins
þykkir steinmúrarnir eftir.
Úr rökkrinu mátti heyra skvald-
ur manna hvaðanæva að og gætti
þar alls kyns tungumála.
Þegar komið var inn urðu
menn hátíðlegir í bragði og lækk-
uðu raustina, eins og þeir vildu
sýna þessari öldnu kirkju virð-
ingu í verki.
Aðgöngumiðar voru seldir við
innganginn í skini raflampa. í
þessu þvingandi andrúmslofti virt
ist sem spjald það, er bannaði
reykingar á fimm tungumálum,
vera óþarft. Um leið og Jaatinen
reyndi að rýma í sætisnúmérið á
miða sínum, hugsaði hann með
sér, að það hlyti að vera fáir eða
enginn úr þessum þúsundhöfða
hóp, semi ekki fann þyt genginna
alda leika um sali og hegðaði sér
í samræmi við það.
Sýningin átti að hefjast klukk-
an nákvæmlega hált átta, og þar
sem hana vantaði aðeins fáeinar
mínútur, voru bekkirnir þegar
þéttsetnir áhorfendum. Hér var
ekki að héyra neitt eftirvæntingar-
fullt mas og skvaldur, eins og
venjulega einkennir leikhússýn-
ingar, heldur voru menn
svo hljóðlátir, að Jaatinen gekk
ósjálfrátt á tánum, um leið og
hann léitaði sætis síns ásamt
fylgdarfólki sínu. Hann, Lindkvist
og kunningjar hans frá Finnlandi
héldu nú hópinn.
Þau þurftu að þrengja sér á
milli bekkjanna og einmitt, þegar
Latvala ætlaði að fara að troða
sér inn fyrir fyrstur manna, tók
hann sig skyndilega á og sagði i
hálfum hljóðum við konu sína:
— Gerðu svo vel.
Latvala hliðraði til fyrir henni og
benti henni að ganga inn fyrir.
Það kom glampi í augu hennar.
DAUDINNIKJÖLFARINU
— Far þú bara fyrst, sagði hún
— Daman á undan, sagði Lat-
vala.
Frú Latvala starði forviða á
mann sinn, en þar sem henni var
ýtt áfram af þeim, sem stóðu að
baki henni, þurfti hún að taka
skjóta ákvörðun. Hún yppti öxl-
um og gekk á undan inn á milli
bekkjaraðanna. Latvala þrengdi
sér inn á eftir henni og Aulikki
Rask fylgdi, eins og af tilviljun,
strax í kjölfarið. Eiginlega of
áberandi tilviljun að áliti Jaatin-
ens.
Hann langaði til að skelia upp
úr, en beit sig á vör og þagði.
Þetta var augljós herkænska af
hálfu Latvala. Ef hann hefði geng
ið fyrstur, hefði hann lent með
konu sína á aðra hlið og einhvern
ókunnugan náunga á hina. En
með þvi að sýna kurteisi tókst
honum nú að fá sæti milli þeirra
kvennanna og Jaatinen bauð í
grun, að hann mundi láta fleiri
orð falla til hægri en vinstri.
Jaatinen varð síðan næstur í röð-
inni og gat því ekki fylgzt með,
hvað gerðist að baki honum. Þeg-
ar hann settist, veitti hann því
athygli, að næst honum sat ung-
frú Hiekka læknir, þá verkfræð-
ingurinn Berg, síðan hans ekta-
kvinna og lestina rak Lindkvist.
Sennilega voru það farþegarnir af
Cassiopeja, sem sátu í kringum
þau, að minnsta kosti mátti heyra
hvísl og skvaldur á finnsku . . .
Einhvers staðar heyrðist klukka
slá.
Stundin var komin og hvíslið
dó út. Eftirvæntingarfull þögn
hvíldi yfir áheyrendahópnttm.
Söngleikurinn hófst. Strok-
hljómsveit hóf leikinn — fyrst
hreinir og tærir fiðlutónar og
brátt tók öll hljómsveitin undir
í voldugri hljómkviðu. Á næsta
andartaki birtist skuggaleg vera
á sviðinu, sem tendraði eitt ljósið
á fætur öðru frammi fyrir altar-
inu.
Ljósið var ekki meira en svo,
að með naumindum mátti sjá á
eigin hendur. Jaatinen sem í
sannleika sagt hrærðist mjög af
leiknum fór að leita að vasaklút-
num, og varð þá litið niður.
Hann sá hendur Kirsti Hiekka.
Hún hélt þeim í skauti sér og
hvít húðin skar sig greinilega úr
myrkrinu. Á sama andartaki sá
Jaatinen þriðju höndina, stærri
og þreklegri nálgast frá hinni hlið
inni. Hún nálgaðist hægt og var-
lega og leitaði handa kónunnar.
Ilún sat hreyfingarlaus, en hend-
ur hennar luktust utan um og
þrýstu hönd mannsins.
Berg . . . , hugsaði Jaatinem
Hvernig þorir hann þetta?
Hann hefur áreiðanlega hrifizt
með af leiknum og gleymt því, að
hin fráneyga kona hans sat honum
á hægri hönd.
Fiðlutónarnir urðu hærri og
sterkari.
Jaatinen fannst sjálfum hann
hegða sér ósæmilega, en hann gat
ekki slitið augun af höndunum
þremur. Hann sá hversu hönd
Bergs losaði sig úr höndum
Hiekka og strauk varfærnislega
úlnlið hennar og arm.
Jatinen þornaði í kverkun-
um. Hann þekkti frú Berg nógu
vel til þess að vita, að hún mundi
ekki láta neinn söngleik aftra sér
ef hún sæi til þeirra skötuhjú-
anna, og þá mundi annar söng-
leikur og rammari hefjast á á-
horfendabekkjunum. Jaatinen
rann kalt vatn milli skinns og
hörunds við tilhugsunina.
Einmitt, þegar Jaatinen gamli
var orðinn svo taugaóstyrkur, að
kaldur sviti fór að spretta fram
á enninu á honum, leystist úr mál
inu. Ausýnilega hafði skynsemin
orðið yfirsterkari hjá Berg. Gjald-
kerinn sá, hvernig hann varlega
og með tregðu losaði hönd sína
og fór að draga hana hægt til sín,
og strauk yfir handlegg stúlkunn-
ar eins og að skilnaði. Og hún
svaraði honum í sömu mynt.
Jaatinen dró andann léttara.
Hann reyndi um stund að fylgjast
með söngleiknum. Aðalsöguhetj-
an, Pétur de Dacia hafði flúið
inn í klaustrið til að leita þar
skjóls fyrir ofsóknarmönnum sín-
um. Herflokkur stormaði inn á
sviðið á eftir honum og beindi
spjótsoddum að honum.
„Ég er ekki sekur“ . . .
Pétur Dacia lýsti yfir sakleysi
sínu og bað ábótann að reka of-
sækjendur sína úr klaustrinu.
Jaatinen fylgdist með leiknum
annars hugar.
Atlot þeirra Bergs og Kirsti
Hiekka höfðu opnað augu hans
fyrir því, sem hann áður hafði að-
eins haft óljósan grun um. Hann
hafði veitt því athygli, að Berg og
Hiekka leið vel í návist hvort
annars — fengju þau á annað
borð tækifæri til. Hann hafði
enn fremur veitt því athygli, að
það var sem Berg skriði út úr
skelinni, þegar hann talaði við
hana. Verkfræðingurinn, sem yfir-
leitt var eins og hvert annað dauð-
yfli, lifnaði allur við og það kom
nýr glampi í augu hans bak við
gleraugun. En um leið og kona
hans blandaði sér i samræðurnar
hrökk hann eins og snigill aftur
í hús sitt og rödd hans varð jafn-
litlaus og fyrr, þótt hann hins veg-
ar gætti allrar kurteisi.
Hiekka var af manngerð, sem
Jaatinen kunni vel við. Hún var
ekki stórkostlega fögur kona, en
hún var tilfinninganæm, blíðlynd
og gáfuð. Hann lét hugann reika
til frú Berg. Ef Hiekka væri í
hennar sporum, væfi margt öðru-
vísi. Að minsta kosti þyrfti mað-
ur þá ekki að hlusta á þetta sí-
íellda nagg og nauð.
Jaatinen hrökk upp úr þessum
hugleiðingum sínum. Hann var
undrandi á sjálfum sér. Hann
hafði alltaf talið sjálfan sig stað-
fastan mann með einbeittan vilja.
Og þess vegna hefði hann átt að
vera innilega hneykslaður á fram-
ferði þeirra Bergs og ung-
frú Hiekka. Hann hefði átt að for-
dæma slíkt af öllu hjarta og . . .
og . . .
Jaatinen kyngdi munnvatni.
Tónlistin ómaði ljúflega í yerum
hans og fyrir framan hann lá
14
T í M I N N, laugardagur 11. april 1964.