Tíminn - 27.05.1964, Page 14

CLEMENTINE
KONA CHURCHILLS
Eg neyddist til að fallast á þessi
rök, en ég-lagði mikla áherzlu á,
að hann mundi með þessu leggja
þyngri byrðar á herðar mínar og
auka ábyrð mína. En í því bili,
sem ég sá fram á endanlegan ó-
sigur í þessu máli, barst mér hjálp
úr óvæntri átt.'“
En það var frá Clementine, sem
aftur naut aðstoðar og stuðnings
Georgs konungs VI og Ismay lá-
varðar.
„Winston tilkynnti kónginum
sjálfur að hann hefði í hyggju að
fara og fylgjast með lendingunni
á D-degi,“ segir Ismay lávarður.
„Fyrst fór hann til Ramsey að-
míráls, sem stjórna átti lending-
unni. Hann var að segja honum,
að hann vildi fara og horfa á lend-
inguna frá tundurspilli, þegar ég
kom þeim að óvörum.
Þegar ég kom inn í herbergið,
sá ég að ég var allt annað en vel-
kominn gestur á þessu andartaki
og Winston sagði: „Eg var einmitt
að segja aðmírálnum, að mig lang-
aði til að fylgjast með „yfirlávarð-
inum“ frá tundurspilli.
Ég sagði, að mér fyndist það
alveg fráleit hugmynd, þar sem
þá mundi ekki takast að ná í hann
ef taka þyrfti einhverjar mikil-
vægar ákvarðanir. Það eina, sem
ég fékk til baka var: —„Haltu
þér saman og þá skal ég taka þig
með mér.“
Nú, ekki langaði mig til að fara
Þá skýrði hann Eisen’hower og
bonunginum frá ætlan sinni, sem
var ekki seinn að svara, — ,,Það
var snjöll hugmynd — ég kem
með.“ Þá duttu Winston allar
dauðar lýs úr höfði og sagði:
„Eg þarf að leggja það fyrir
ráðuneytið.1'
Hann lagði það fyrir ráðuneytis
fund, og ákvað fundurinn, að kon-
ungurinn gæti ekki farið. Þegar!
Winston fór þangað aftur til að1
skýra honum frá því, sagði Georg
kóngur: ,,Nú, þú getur ekki farið
heldur“.
Winston hélt því stíft fram, að
þar sem hann væri varnarmála-
ráðherra yrði hann að fara — það
væri þáttur í starfi hans, en
konungurinn féllst ekki á það.
Winston hafði að sjálfsögðu
skýrt Clementine strax frá þessari
ákvörðun sinni, en hún sparaði
hin breiðu spjótin, þangað til hún
sá, að vindurinn var farinn að
blása úr hagstæðari átt að hennar
áliti og hún þóttist sjá fram á
að þessi ætlan hans yrði að engu.
Oft lét hún ekki uppi nein mót-
mæli í fyrstu, ef hann skýrði
henni frá einhverjum slíkum hug-
myndum, sem hún vissi að hann
gat ekki framkvæmt. Hún beið
síns tíma og vann á bak við tjöld
in að því að sigrast á honum, ef
hún áleit það nauðsynlegt honum
til öryggis eða landinu.
„Nú, ég fór með Winston til að
sjá innrásarherinn halda af stað.
Við vorum í lest á hliðarspori í
Southampton, um það bil fimm
mílur frá alðalstöðvum Ikes.
Clemmie vissi, að hann mundi
ekki geta komizt um borð í tund
urspilli í Southampton 7 til þess
mundi hann þurfa að fara til vest
urlandsins, svo að hann sagði enn
ekki margt.
Við höfðum ekki áhyggjur af
því, hve hættulegt væri, ef hann
færi. Eg taldi ekki sennilegt, að
það mundi verða nándar nærri
eins hættulegt og þessar stöðugu
flugferðir hans um allan heim.
Það sem ég óttaðist mest var það
að óvíst var, að innrásin mundi
heppnast alls staðar, og Ike gat
átt til að segja: „Þetta er að hálfu
leyti á vegum brezka hersins og
ég verð að fá skipanir frá sam-
eiginlega herráðinu —- á ég að
halda áfram til hins ýtrasta, eða
á ég að hörfa og reyna aftur síð-
ar?“
Nú, ef mikilvægasti maður Bret
anna hefði verið einhvers staðar
á floti um borð í tundurspilli,
hefði þetta getað verið miklum
erfiðleikum bundið. En ég var
viss um, að Clementine mundi
taka af skarið, ef Winston mundi
krefjast þess að fara. Hún mundi
segja: „Líttu nú á, Winston: Þú
ættir að verða hér eftir, ef ske
kynni að þess þyrfti til mikilvæg-
ari ákvarðana."
Mér fannst alltaf ég mundi geta
leitað hjálpar og aðstoðar Clemen
tine í slíkum tilvikum sem þess-
um, þegar í rauninni reið á miklu,
að fá hann ofan af einhverri á-
kvörðun. Hún hafði langtum meiri
89
áhrif á hann en nokkur annar
gat haft. Þetta er skiljanlegra ef
litið er til þess, að hann hafði
að baki sér alla mikla stjórnmála-
menn eigin kynslóðar og enginn
í ráðuneytinu eða herráðinu jafn-
aðist á við hann að reynslu, gáfum
eða skarpskyggni. Hann var risi
á meðal dverga. Það var enginn
sem hafði raunverulega rétt á að
krefjast þess að hann færi að sín
um ráðum — nema Clemmie.
Hversu snjallir sem ráðgjafar
hans kunnu að vera, held ég að
enginn þeirra hafi jafnazt á við
Clementine, þegar um slík tilvik
j var að ræða.
Það, sem lokum batt enda á
þetta sjóferðarævintýri hans var
bréf, sem við fengum kónginn
til að skrifa. Bréfið barst honum
jí Southhampton og Winston hafði
ekkj um neitt að velja. Hann er
I mikill konungssinni og kæmi kon-
ungurinn fram af festu og segði, ,
að hann ætti ekki að fara, eins og
raunin var í þetta sinn, sló Win-I
ston saman hælunum, heilsaði og
sagði:
„Já, herra!"
Það var í enn annað sinn, sem,
! Clementine hefði verið eini mað-:
urinn í heiminum, sem hefði getað
tjónkað við hann. Það var þegar
hann flaug til Aþenu eftir Yalta
ráðstefnuna í stað þess að koma
heim með FRANCONIA, eins og
ráðgert hafði verið. Hann var úr-
vinda af þreytu. Hann var sjö-
tugur að aldri. Ráðstefnan hafði
vadið honum mikum vonbrigðum
og áhyggjum, þar sem ekki hafði
tekizt að komast að samkomulagi
um Póllandsvandamálið. Hann,
jhafði einnig fengið kvef, og nú:
Ibeið hans Franconia — þetta þægi
jlega og fallegat skip, sjórinn var
jsléttur og blár og fyrirsjáanleg á-
nægjuleg sjóferð til Möltu.
Eg var preyttur og sagði við
hann, þegar við fórum um borð:
„Er þetta ekki unaðslegt — við
fáum sex daga hvíld“ Hann svar
aði: ,,Eg flýg til Aþenu“ Eg sagði
„Til hvers? Það er allt í lagj þar.“
„Eg vil vera viss um það“, svar-
aði hann.
j „Þú vilt ekki, að ég komi með,
er það?“ spurði ég. „Til hvers?“
j svaraði hann. Svo að ég fór aftur
! um borð í snekkjuna og fannst ég
I hafa hegðað mér eins og skepna.
i Ef Clemmie hefði verið nær-
stödd, hefði ég farið til henn-
ar og sagt: „Hvorki þú né nokkur
annar reyndu að stöðva hann,
þegar hann eyðilagði jólin fyrir
| ykkur síðast til að reyna að koma
j á betra ástandi í Aþenu. Þá var
jþað brýn nauðsyn. En nú er hins
; vegar allt í lagi þar. Horfðu á
hann — hann verður að fá hvíld.
Viljum við hafa hann áfram —
við þurfum að spara krafta hans.“
Ef hún hefði verið þarna, hefði ég
leitað til hennar og hún — og
aðeins hún — hefði getað stöðvað
hann.“
Winston kom varla út úr korta
klefanum á kvöldj innrásardags-
ins. Clementine fór inn til hans og
var hjá honum um stund, áður
en hún tæki á sig náðir. Þegar
hún kyssti hann „góða nótt“ sagði
hann við hana: „Gerirðu þér grein
fyrir því, að um það leyti sem þú
vaknar á morgun verður ef til vill
búið að drepa tuttugu þúsund
manns?“
Mannkærleikurinn var alltaf
jafnríkur þáttur í fari þeirra Win-
stons og Clementine og það jafn-
vel þessa daga, þegar ábyrgðin var
sem þyngst og byrðarnar, sem þau
iþurftu að bera sligandi.
j Meðal þeirra, sem stungið var
jupp á að fengju Viktoríukrossinn,
I mesta heiðursmerki Bretaveldis,
47
hann roðnaði upp í hársrætur af
feginleik og stolti.
— Haldið áfram frásögninni.
Harri hélt áfram skýrri röddu:
— Einn vina minna er deildar-
um sinnum að fá innflutnings-
leyfi fyrir vélunum. Því var allt-
af synjað, en þrátt fyrir það fékk
hún vélamar fyrir nokkru. Gjald-
eyriseftirlitið hefur athugað mál-
kaup út á vöruskiptareikning eða
hrein gjaldeyrisviðskipti. Þannig
lítur þetta út. Vinur minn mun
gefa skriflega skýrslu um málið,
en þetta eru höfuðdrættirnir.
miðaldra maður. Hann var klædd-
ur einkennisbúningi bílstjóra.
Storm kannaðist við andlitið, en
kom honum samt ekki fyrir sig
þegar í stað.
— Það er maður hér fyrir utan,
sem vill ná tali af yður. En fyrst
vildi ég gjarhan fá að tala við
yður nokkur orð.
__ Liggur á því? Storm nennti
ekki að leyna óþolinmæði sinni.
Hann hafði veitt áhugaglampan-
um í augum undirmanns síns at-
hygli og roðanum í kinnum hans.
Nú kemur hann áreiðanlega með
einhverja fjárans kenninguna enn
einu sinni, hugsaði Storm. Það
var víst komið nóg af þeim.
— Ég hugsa, að þér hefðuð
gaman af að heyra það, sem ég
hef komizt aö.
, — Nú, segið þá frá.
— Það er um frú Latvala, sagði
Harri og settist. Storm til óbland-
innar ánægju gleymdi hann að
hagræða buxnabrotunum.
— Hvað um hana? Eitthvað
nýtt?
Storm var svo utan við sig, að
hann endurtók: — Sögðuð þér
ekki frú Latvala?
— Jú. Ég hef komizt að ýmsu
um hana og frú Berg.
Nú hoppaði Storm upp af stóln-
um: — Um þær tvær? Þá komið
þér á réttri stundu. Ég hef ein-
mitt setið hér og hugsað um þær
tvær síðasta hálftímann.
— Það, sem ég vildi segja er
þetta: Ég á marga kunningja . . .
Stoltið leyndi sér ekki í röddinni,
en í þetta sinn lét Storm það sem
vind um eyrun þjóta. Harri hélt
áfram, þegar hann sá óþolinmæð-
ina í augum Storms: — Þær voru
mjög góðar vinkonur.
— Mér var kunnugt um það.
— Vinátta þeirra náði meira
að segja út fyrir ramma laganna.
Ég meina: Sameiginleg viðskipti
þeirra þoldu ekki dagsljósið.
— Hvert í logandi. Þetta vissi
ég ekki. — Storm leit með slík-
um áhuga og forvitni á Harri, að
stjóri í gjaldeyriseftirlitinu. Þar
sem ég hélt, að það gæti verið
gott að athuga allar hliðar máls-
ins, fór ég og talaði við hann. Ég
var einmitt að koma þaðan.
— Og hvað sagði hann.
— Ég komst að ýmsu athyglis-
verðu. Ég get ekki sagt með
neinni vissu, hvort þetta kemur
þessu máli við, en það skaðar ekki
að þér vitið af þvi. Til að gera
langa sögu stutta: Frú Latvala og
frú Berg voru á vissan hátt sam-
sekar.
Storm varð forviða, en um leið
fóru hugsanir hans að taka á sig
fastari mynd.
— Ef þér getið sannað þetta,
hafið þér unnið gott verk, sagði
Storm og lagði áherzlu á orðin.
— Haldið áfram.
— Gjaldeyriseftirlitið hefur
haft auga með umsvifum frú Berg
undanfarin ár. f sannleika sagt
eru þeir þar fullvissir um, að frú
Berg braut gjaldeyrislögin, þegar
hún flutti eitt sinn inn vélar í
fyrirtæki sín, og það er að sjálf-
sögðu refsivert. En hún er fjand-
anum klókari og hagræddi hlut-
unum þannig, að það hefur ekki
tekizt hingað til að fá nógu sterk-
ar sannanir gegn henni.
— Ég skil. Þetta mun vera
unnt nú á tímum. Áfram.
— Frú Berg hafði reynt mörg-
ið og þeir komust að því, að ein-
hver leppur eða meðalgöngumað-
ur í Vestur-Þýzkalandi greiddi
fyrir vélarnar í þýzkum mörkum
og var um allháa fjárupphæð að
ræða. Þessi meðalgöngumaður var
frú Latvala, sem hafði ferðazt all-
oft til Vestur-Þýzkalands á þess-
um árum. Tæknilegur ráðgjafi
hennar var einn verkfræðinga frú
Berg, en frú Latvala sá um
greiðsluna — og þá í beinhörðum
gjaldeyri — úr reikningi frú Berg.
Vélamar hafa því verið greiddar
með svartamarkaðsgjaldeyri, sem
aldrei hefur farið í gegnum hend-
ur bankanna hér heima.
Storm blístraði. — Nú fer net-
ið að þrengjast. Frú Berg hefur
sem sagt komizt yfir gjaldeyri á
ólöglegan hátt. Og frú Latvala
gerzt meðalgöngumaður, nokkurs
konar umboðsmaður hennar.
Hún sá um, að peningarnir yrðu
fluttir á réttan stað, festi kaup á
vélunum og sá um, að koma þeim
til frú Berg.
— Alveg rétt. Og nú bölva þeir
sjálfum sér á gjaldeyriseftirlitinu
fyrir að hafa ekki snúið sér strax
til lögreglunnar. Enda nú orðið
allerfitt um vik, þar sem bæði
sakakvendin eru dauð. Og pappír-
ana hafa þær náttúrlega falsað
það vel, að ómögulegt er að finna
út úr því nú, hvort um er að ræða
Harri leit spyrjandi á Storm.
Andlit hans var eilífum svipbreyt-
ingum háð. Nú horfði hann beint
í augu Harris og sagði:
— Þetta var vel gert hjá yður.
Ég þakka yður kærlega fyrir. Eig-
um við ekki að vera dús?
Storm rétti fram hægri hönd-
ina yfir borðið og mælti: — For-
nafn mitt er Ólafur.
Harri eldroðnaði og stamaði
fram nafni sínu. Innilegt handtak
Storms og breytt framkoma hans
gerði vesalings Harri svo feiminn,
að hann óskaði sér helzt niður úr
gólfinu.
í sama bili var barið að dyrum.
Lieksa rannsóknarlögreglumaður
gekk inn, án þess að bíða eftir að
honum væri boðið, og sagði: —
Það bíður maður fyrir utan. Hann
þarf nauðsynlega að komast aftur
í vinnu eftir skamma stund. Og
nú hefur hann beðið meira en
klukkutíma. Hann heldur því fram
að hann viti eitthvað um frú Lat-
vala . . .
— Láttú hann koma strax hing-
að inn, sagði Storm ákafur. — Nú
fer að rofa til.
— Það er sá, sem ég minntist
á áðan; sagði Harri.
— Eg veit það. Látið mig vera
einan með honum um stund.
Harri og Lieksa gengu út og
stuttu síðar kom inn settlegur,
— Ég heiti Lehtinen, hóf hann
máls hikandi, um leið og hann
settist.
— Jussi Lehtinen. Ég ek áætl-
unarbíl á milli Helsinki og Tava-
stehus . . . Ég sá yður um borð
í Cassiopeja og í Stokkhólmi og
Ábo . . . Ég var með fjölskyldu
minni í þessari ferð . . . Þetta
var náttúrlega ekki beinlínis
skemmtiferð . . .
— Einmitt.
Hann hafði heyrt tilkynningu
lögreglunnar. Storm hafði beðið
alla farþega sem eitthvað vissu um
málið að gefa sig fram á skipinu
eða seinna hjá rannsóknarlögregl-
unni. Það hafði hingað til borið
lítinn árangur. Aðeins nokkrar
ímyndunarveikar kjaftatífur
höfðu gefið sig fram, og þær
vissu ekkert, sem nokkuð var á
að græða.
— Bílstjórinn velti fyrir sér
húfunni og sagði: Það var fyrst
nokkru eftir að við vorum komin
heim, að mér datt í hug, að . . . ja,
að það gæti ef til vill komið mál-
inu eittnvað við . . . Hins vegar
er ég alls ekki viss um það . . .
En ég hélt kannske ....
— Við tökum þakklátir við öllu,
sem kynni að verða til að upplýsa
málið, flýtti Storm sér að segja.
Nú . . .?
Maðurinn hóf frásögnina. Hann
14
T f M I N N, miSvlkudagur 27. maí 1964.