Alþýðublaðið - 02.02.1952, Qupperneq 5

ÆVIFERILL FYRSTA ÍSLENZKA
SVEINN BJÖRNSSON fædd- j fasts á Staðarstað. Af.sr. Sveini
ist í Kaupmannahöfn hinn 27. er komið margt þjóðkunnra
febrúar 1881. Faðir hans gáfumanna. Sonur hans var
dvaldist þar þá við lögfræði- j Hallgrímur biskup og dóttur-
nám, og bjuggu þau hjónin í sonur hans Haraldur Níelsson
Danmörku
1883.
a arunum
1878—
prófessor. Séra Sveinn Níels-
son var einn glæsi’egasti höfð-
.._... . ,,, mgi í íslenzkri k’erkastétt á
Að Svemi Bjcrnssym stoðu 19 ÖW Hann yar kenn:maður
gafaðar ættir og merkar. svo að af bar skáld 0
Faðir hans, Bjorn Jonsson nt- þjóðha asmiður. Kunnastur er
stjon og raðherra, var kom- ,ann þ. fvrir fræðistörf sín.
mn af þrottmiklum bændaætt- |einkurn hið merka rit ,.Presia-
um í Barðastrandarsyslu. Bjorn j œvir og prófasta-. ýmsis ætt
Jonsson var þjoðkunnur stjorn- menn séra Sve:ns fengust og
malaskorungur, svo sem a ; jyið frtóðistðrf og er bar kunn.
kunnugter. Ahnfahansi þ3oð-|astur Dað- hinn fróði bróðir
malabarattunm tok fynr alvoru .hans> stórmerkur 0, sérkenni-
að gæta skómmu fynr alda- j iegur gáfumaður, þött ekki ætti
mótin; en þá varð hann emn hann veralda i að fa
skeleggasti banattumaourmn , Sveinn Björnsson ólst upp á
fyrir stefnu Valtys Guðmunds heimili foreldra cinna . Re kja
sonar. Um þær mundir voru vfk Börn ra fj., Elísabefar
emmitt að skapast ■ skipulegir B ráðherru voru fjö
ur, Sve;nn forseii, Ólafur rit-
stjóri, Guðrún, gift Þórði Páls-
I svni, lækni í Borgarnesi, og
Sigríður, ógift. Öll voru syst-
kini forseta látin á undan hon-
|Um.
Heimili Björns .ristjóra var
stjórnmálaflokkar hér á landi,
og var flokkaskiptingin að
langmestu leyti mótuð af sjálf-
stæðisbaráttunni og viðhorf-
inu til Danmerkur. Eftir að
stjórnin var flutt inn í landið
og Hannes Hafstein orðínn ráð- |
herra, 1904, með stuðningi ( ,
heimastjórnarmanna. varð,a uppvaxthrarum Sveins for-
Björn Jónsson aðalforingi | seta eltt hlð fremsta mennmg-
stjórnalandstöðunnar, en í arheimili hér á landi. Þangað
flokki hans voru þá . Skúli j komu stjórnmálamenn, skáld,
Thoroddsen og margir aðrir menntamenn-og gáíaðir alþýðu
þjóðmálaskörungar. Eftir 1907 menn úr öllum héruðum Is-
nefndist þessi stjórnarand- lands- Engir /.raurnar í menn
stöðuflokkur Sjálfstæðisflokk- lnSar- °S þjoðmalum samtíðar-
ur. Stjórnmálabaráttan á þess-,lnnar toru Þar tram hjá. Víð-
um árum var ákaflega hat-isyni Þessa menningarheimilis
römm og harðvítug, og þessi mota6i forsefann á uppvaxtar-
barátta náði hámarki í kosn- iarum hans.
ingunum um „uppkastið“ 1908. | Sveinn Björnsson gekk í
Svo segja menn, sem þá tíð: latínuskólann í Reykjavík og
muna, að aldrei hafi verið háð lauk þaðan stúdentsprófi vorið
harðskeyttari kosningabarátta 1900. Með honum og bekkjar-
á íslandi en þá, og er þá mikið bræðrum hans tókst hin Ijúf-
sagt. í þessum kosningum vann |asta vinátta, er hélzt alla ævi.
Björn Jónsson og flokkur hans ,Var ég nákunnugur einum
glæsilegasta kosningasigur, j beggjarbræðra forsetans, Páli
sem nokkurn tíma hefur verið heitnum Sveinssyni yfirkenn-
unninn á ísiandi. Leiddi þetta j ara. Taldi hann Svei.n Björns-
til þess, að Hannes Hafstein son alltaf í hópi þeirra manna,
lét af völdum ,en Björn Jónsson er hann mat mest, og munu
varð ráðherra 1909. Gegndi fáir vandalausir menn hafa ver-
hann síðan ráðherraembættinu ið forsetanum nákunnugri en
til 1911, er hann lét af völdum Páll, því að vinátta þeirra hélzt
vegna sundrungar í Sjálfstæð- í hálfan sjötta áratug.
isflokknum. Hann var þá þrot- I .Unga kynslóðin hér á íslandi
inn að heilsu og lézt árið 1912. um síðustu aldamót var bjart-
■ Annars var Björn Jónsson sýn og umbótasinnuð. Hún sá
orðinn þjóðkunnur maður löngu að visu glögglega, að margt fór
áður en hann komst í fremstu aflaga hér á landi, og að þjóðin
röð í stjórnmáiabaráttunni. ,var komin langt aftur úr flest-
Hann var einn af brautryðjend- um oðrUni Evrópuþjóðum í at-
unum á sviði íslenzkrar blaða- vinnuháttum og tæknikunn-
ingu. Þessi bjartsýni stórhug-
ur kemur greinilega fram í
a’damótaljóðum þeirra Einars
Benediktssonar og Hannesar
Háfsteins. Og þótt ýmis’egt
hafi farið miður en skyldi hér
á landi á 20. öldinni, verður því
ekki á móti mælt, að framfar-
irnar hafa orðið ótrúlegar,
bjartsýnustu draumar alda-
mctaæskunnar hafa rætzt. Og
fáir menn hafa stuðlað að þessu
í jafn ríkum mæji og Sveinn
Björnsson. Það... ey arihars at-
hýglisvert. hve líti.ð, bar hér á
Iand; á aldamótaþreytunni,
svart'ýninni og sjúklega hug-
arvinglinu, sem á þessum árum
setti svipmót sitt á bókmennt-
ir og andlegt líf flest.ra Evrópu
þjóða. íslenzki æskulýðurinn,
sem gekk út í Hfið á árunum
eftir síðustu aldamót, var ekki
haldinn svarísýni, þreytu og
hugarvíli, he’dur fullur af
bjartsýni, stórhug og trú á
iandið og framtíðarmögule;ka
þess. Og þessir menn voru líka
svo hamingjusamir að sjá
flesta æskudrauma sína rætast.
Sveinn Björnsson sigldi að
afioknu stúdentsprófi til Kaup-
mannahafnar og lagði stund á
lögfræði; en. þá var enn ekki
kominn lagaskó’.i hér á landi. j
Hann lauk lögfræðiprófi 1907 ' Sveinn Björnsson, er hann ávarpaði þingheirn á Þingvelli 17.
og fluttist þá til Reykjavíkur júní 1944, eftir að hann hafði verið kjörinn fyrsti forseti íslands.
og hóf málaflutningsstörf. Var samningum Um utanríkisvið- af þingmennsku. er hann tók
hann starfandi malflutmngs- gki við sendiherraembættinu í
maour 1 Reykiavik a arunum ■ " „ „ xr \ tu ^ m
1907-1920. En jafnhliða mál- Það lætur að Hkimi a| mað- Kaupmannahofn. I bæjarma um
f'utningsstörfunum hlóðust ur’ sem alinn var UPP 1 sv0 Reyklavlkur tok hann virkan
fljótlega á hann margvísleg Po]itísku andrúmsloí
önnur störf á sviði avinnu- Sveinn Björnsson,
það.störf hans á sviði atvinnu- snemma áhuSa á stjórnmálum.
og félagsmála á þessu tímabili. —6 ',isu varð hann alllre! s-^*
| ur barattumaður. sem faðir
Hann var einn _af stofnendum. hans; harih var í eoli sínu hóf-
Eimskipafélags íslands og for- 'samur samningamaður, og iriberum störfum sem S.veinn
maður þess frá stofnun, 1914_£riður rnun hafa verið honum Björnsson.
— 1920, er hann hvarf af kærari en barátta. Hann var í - Arið 1923 var stoinað ís-
Iandi brott. Vann hann braut- fyrsta sinn k.iörinn á þ ng 1914 lenzkt sendiherraembætti í
ryðjandastarf á því sviði að sem þingmaður Reykvíkinga Kaupmannahöfn, cg var hér
leggja grundvöllinn að hinum og átti þá sæti á a’þingi til hinn fyrsti visir'að íslénzkri. ut
glæsilega kaupskipafiota lands- 1916. Á þessum árum var farið. anríkisþjónustu Svo sem von-
manna, sem nú er stolt allra að draga úr hörkunni í stiórn- legt var höíðu í.slendingar þá
ís-lendinga. Hann var einnig málabaráttunni, og ,hin fyrri nær enga.réynslu á sviði utan-'
einn af sLofnendum Brunabóta- • ílokka'kipíing.nokkuð tekin að ríkismála, og v.ar ríkisstjórn-
jfélags íslands og forsjóri þess riðlast. Sá'tími var að nálgast, inni því vantíi á höndum að
\ 1916—1920 og formaður Sjó- er íslendingar' skiptu sér í velja hinn fyrsta í.-lenzka sendi
| vátryggingaféíags íslands 1918 flokka um innanlandsmál, en herra. En svo vírðizt, sem engin
;—1920. Formaður Málflutnings ekki um sjálfstæðismálin fyrst átök hafi orðið um skipun i
imannafélags íslands var hann og fremst. Og þótt Sveinn þett'a embætti. allir Sbkkar hafi
j 1918—1920. Á þessum árum Björnsson væri a’inn upp í talið Svein Björnsson sjálfkjör
jmun hann og hafa fengið fyrstu hita sjá fstæðisbaráttunnar, jnn í það, ef hann gæfi kost á
j reynslu sína af utanríkismál- hygg ég, að á þessum árum hafi sér. Harin gegndi síðán sendi-
'um og utanríkisviðskiptum, er honum verið atvinnu- og félags herraémbættinu árin 1920 ■—
sem þátt og var bæjarful'trúi 1912.
fengi —1020 og „íorseti bæjar. tjórn
ar 1918—1920. Á öðrum ára-
tugi þessarar al'./.r mun eriginn
íslendingur hafa gegnt svo
mörgum -og margvíslegum op-
mennsku. Hann stofnaði blaðið attu. Bn hun steig a stokk og ; hann var sendur til að gera inn máliri hugstæðari en sjálf- 1924, en þá var það lagt niður
ísafold 18/4 og var síðan oft- ] strengdi þess heit, að hér
ast ritstjóri þess, þar til er hann skyldi verða bætt úr og að 20.
tók við ráðherraembætti. _Skap- ! öJdin skyldi verða tími stór-
aði hann blaðinu slíkt álit, að stígra framfara hér á landi,
u-m tveggia ára b:l. Árin 1924
— 1926 dvaldist hann aftur í
fátítt er í sögu íslenzkrar blaða-
mennsku. Björn var manna rit
færastur, harðskéyttur og
þungur á bárunni, en þó drengi
legur baráttumaður. Fáir eða
engir ísienzkir blaðamnn munu
haf náð slíku valdi á íslenzku
máli sem hann; enda var mál-
vernd og varðveizla íslenzkrar
tungu jafnan eitt helzta áhuga-
mál hans. Annars lét Björn
margvísleg félagsmál til sín
taka, svo sem bindindis- og
kirkjumál. Það er mál manna,
að glæsilegri stjórnmálafor-
ingjar muni aldrei hafa leitt j
saman hesta sína hér á landi 1
en þeir Björn Jónsson og
Hannes Hafstein. Annars tókust
fullar sættir með þessum fornu
andstæðingum- síðasta árið,
sem Björn lifði.
Móðurætt Sveins forseta er j
alkunn gáfuætt, prestar, fræði-
menn og merkisbændur. Kona
Björns ráðherra var Elísabet,
dóttir Sveins Níelssonar, pró-1 Forsetasetrið á Bessastöðum,
Ikaup á vörum í Ameríku sum- stæðismálin. Hann var aftur
j arið 1914, þegar heimsstyri- kjörinn á þing fyrir Reykjavík
jö.din fyrri var að skella á. Á 1919 og vann þá gisesile-gan Reykjavík og standaði mál
j sendiherraárum sínum tók sigur eftir miög barða kosn- flutningsstörf á ný. Og enn á
bæði í tækni og andlegri'menn- ihann þátt í mögum og erfiðum ingabaráttu. Árið eítir let hann ný bMðust á hann margháttuð
önnur störf. Hann varð aftur
jfo-maður Eimskipafélags ís-
Jands og S.ióvátryggjrigáfélagsj
íflands. Og 192-' var hann einn j
af stofnéndum Rauða kross ís-
landslands og -fyroti formaðuri
rians.
Árið 1925'tók hann við sendi i
eins og húsakynnum hefur verið breytt í tíð Sveins Björnssonar.
herraembættinu á ný og gesndi;
bví síðan ó'litið til 1940. Allan j
hennsn f'ma var hann eini j
send»herra fslands erlendis. Er ;
enginn vafi á því, að hann hef I
ur meira en nokkur annar mað
ur mótað hina rung-u íslenzku
utanríkisbjónustu. í Kaup
mannabofn náut hann mikilla
vjnsæMa, bæði' af Dönum og
'ulltrúum erlendra ríkja þar í
borg. En starfssvið hans á.þess
”m árum var engan veginn
bundið við Danmörku eina.
Hann ferðaði=t víða um Evrópu
og tók þátt í viðskiptasamning
Framhald á 7. síðu.
AB 5