Alþýðublaðið - 07.12.1952, Qupperneq 5

imB
Skyrsta

r> T
rs johanm a
pinginu
EINS OG Á UNDANFÖRNUM FLOKKSÞING-
UM þykir mér'hlýða að gefa skýrslu: sérstaklega
varðandi stjórnmálin á liðnu kjörtímabili og af-
stöðu og afskipti flokksins af beim. Verður þessi
skýrsla hvergi nærri tæmandi. heldur verður þar
aðallega rætt um einstök mál. sem ég tel mest
einkennandi fyrir stjórnmálin og baráttu Alþýðu-
flokksins. Ég hef einnig í þingsetningarræðu
minni drepið nokkuð á einstök atriði. og geí þvf
hér farið um bau færri orðu.m. En það er fyrst
og fremsí ætlunin með bessari skýrslu. að varpa
Ijósi á nokkur höfuðatriði, sem eru mest einkenn-
andi og sýna hvernig miðstjórn og þingflokkur
Jjefur brugðizt við málum. Er það og einnig ætl-
/unin að rifja uþp og skýra nánar stjórnmálavið-
buroina, cg gefa þá fulltrúum kost á, ef beir vilja
ræða nái:ar afstöðu þingmálanna og miðstjórnar
t,íl þeirra, og leggja sinn dóm á,- hversu með hefur
vérið farið og við brugoizt. Af fortíð og reynslu
xná alitaí læra og draga ályktanir varðandi bar-
áttuna í framtíðinni.
Þessi skýrsla mín snýst því eingöngu um stiórn-
xnálin og afstöðu flokksins til þeirra eins og hún
hefur verið mörkuð. En í framhaldi af henni mun
Titarinn flytja skýrslu um flokksskipulag og flokks-
starf á kjörtímabilinu, og gjaldkeri flokksíns og
formaður blaðstjórnar mun svo einnig skýra frá
íjárhagsaíkomu flokksins og Alþýðublaðsins og
því, sem gert héfur verið og framkvæmt varðandi
þau atriði á kjörtímabilinu. Síðan gefst þinginu
iækifæri til þess að ræða þessi mál og gera þær
ályktnnir, sem það sér ástæðu til.
UíariríkismáL
Það hefur orðið svo með Alþýðuflokkinn á ís-
landi, eins og með jafnaðarmannaflokkana í flest-
um nágrannalöndunum, að myndazt hefur nokkuð
akveðin samstaða lýðræðisflokkanna allra varð-
sndi höfuðatriði utanríkismála. Hefur þetta að
verulegu leyti orðið á líka lund, hvort sem jafn-
aðarmannaflokkarnir hafa farið með ríkisstjórn
eða verið í stjórnarandstöðu. í Noregi og Svíþjóð
sitja jafnaðarmannaflokkarnir í stjórn. Hinir borg-
aralegu lýðræði sflokkar, sern eru þar í andófi, eru
þó í öllum meginatriðum sammála utanríkisstefnu
þessara stjórna. Jafnaðarmannaflokkurinn danski
er í stjórnarandstöðu, en styður og er mjög í ráð-
lim við ríkisstjórnina um framkvæmd utanríkis-
málanna, enda væri þeirri stjórn, er hefur að öðru
leyti minnihluta þings að baki sér. ekki unnt að
framfylgja utanríkismálum, nema með beinum og
óbeinum atbeina Alþýðuflokksins. Svipaða sögu
er að segja frá Bretlandi. Þar hefur löngum. hin
síðari ár, verið að mestu leyti samstaða á milli
Alþýðuflokksins og íhaldsflokksins um utanríkis-
mál, þótt nokkuð hafi bólað á ágreiningi síðustu
timana, og þá aðallega fyrir áhrif einstakra manna
í Alþýðuflokknum, og er mjög óvíst, til hversu
mikilla heilla það leiðir fyrir flokkinn yfirleitt.
Err samt má segja, að bilið sé ekki breitt á milli
aðalílokkanna um höfuðstefnu í utanríkismálum.
Hér á landi hefur orðið mjög svipað uppi á
teningnum. Alþýðuflokkurinn hefur í helztu at-
riðum átt samleið með hinum lýðræðisflokkunum.
Að vísu veit flokkurinn það vel, að andstæðingar
hans geta ekki notið til fulls sama trúnaðar og
trausts og hans eigin flokksmenn, og að þörf er
á að fylgja með gagnrýnum augum öllum athöfn-
um og málameðferð. Og það verður að sjálfsögðu
gert. E’": þó benda allar líkur til béss, að hvað
sem verður um ríkisstjórn, haldist. í höfuðatriðum
samstaða rneð lýðræðisflokkunum í ut.anríkismál-
um. Þar er um svo mikilsverð verkefni að ræða,
er að verulegu levti geta ráðio örlögum þjóðar-
ínnar, að það er alls ekki sæmandi að draga þau
3ii ður á svið krits og deiina, og allra sízt að gera
leik að því að nota bau til smámunaiegrar keppni
í ávinningsskyni um atkvæðafylgi.
Á sáma tíma og utanríkismálin hafa þjappað
Jýðræðisflokkunum saman til úrlausna, hefur það
orðið hér, eins og alls staðar annars staðar, að
kommúnistar eru berir að því. að fylgja í einu og
ÖIlu og í algerri blindni hinni óvægnu utanríkis-
stefnu og útþensluáformum Sovét-Rússlands. Og
þar eru. línurnar skýrastar og djúpið auðsæileg-
ast og óbrúanlegast á milli kommúnista annars
vegar og heilbrigðra lýðræðisflokka hins vegar.
Það er og mun svo áfram verða.
Vamaj'samimingiiriíiíi.
í skýrslu mirmi til síðasta flokksþings skýrði
ég frá afstöðu Alþýðuflokksins til Atlantshafs-
bandalagrins, og sé ég enga ástæðu til þess að
íara nánar inn á það mál. En rökrétt aíleiðing
af varnarban.dalagi vestrænna þjóða eru hinar
margþættu ráðstafanir, er síðan hafa verið gerðar
til bess að geta varizt árásum frá austri, ef til
þeirra kæmi. og bó öllu heldur til þess að reyna
rneö sterkum og órjúfanlegum varnarvirkiuin að
hindra bað. að' til árása dra.gi. Það er segin saga,
'ög e'nkennir öll einræðisríki, að þau nota sér
hverja smugu varnarlevsisins til þess að komk
ar smni sem bezt fyriir borð og ná þán'iig áuknum
áhrifum og yfirráðum. Þetta sýriir saga nazismans
og komrnúnismans hin síðari ár.
Þeg'ar stjórn Atlantshafsbandalagsins för að
g:-.ra auknar öryggisráðstafanir, og. þar sem margt
beht': til Hes?.. að ástæða væri tii að öttast, að
árásir úr austri gætu skollið á, var þáð næsta
eðlilegt að ísland gleymdist ekki í þeim athug-
unum. Hér var um algerlega óvarið land að ræða.
en land sem augsvnilega hefði 'mikla þýðingu. ef
ril áíaka kæmi. Hófust því nokkrár umræður um
það mál á þeim vettvangi.
A þingflokksfundi 2. okt. 1950 skýrði ég frá
Því , að ég hefði fengiðjiær upplýsinsar hiá utan-
ríkisráðunevtinu, að í istjórn Atlaníshafsbanda-
lagsins væri ástand alþióðarnála taliö miög ótryggt'
og að rnenn væru har uggandi um að til átaka
gæti komið, fyrr eða síóar; og í því sambandi
hefði verið rætt bar um. varnaýíeysi íslands, en
éngurn óskum bó verið beínt til íslenzkra stjórn-
valda varðandi það atriði sérstaklega. Fulltrúi frá
Alþýðuflokknum fékk alltaf iafnóðum vitneskju
um, hvað liði þróun þessara mála.
Þegar kom fram á árið 1951. hófust samtöl á
milli íslenzkra stjórnvalda og fúlltrúa frá Atlants-
hafsbandalaginu um nauðsyn til varna á íslandi.
Þingflokkurinn eða trúnaðrmenn fró honum
ívlgdust með þessum viðræðum og framvinöu
þeirra.
Á bingflokksfundi 12. apríl 1951, þar sem mætt-
ir voru þingrnenn flokksins og áuk beirra Stefán
Pétursson ritstjóri. Guðm. I. Guðmundsson, Er-
iendur Þorsteinsson og Sigurjón A. Ólafsson. er
betta bókað:
„Formaður skýrffi frá umræffum. sem fram
höfffu fariff um öryggisniál landsins viff Banda-
ríkjamenn f. h. Atlantshafsbandaiagsins, en í
þeim umræffum ;hefur G. í. G. tekið J>átt af
hálfu Alþýffuflokksins meff vitund þingflokks-
ins. Skýrffi G. í. G. nánar frá samningsgerð-
inni, sem staoið hefur síffan í febrúarmánuffi.
Var hann á fundunum meff uppkast að samn-
ingi, sem báðir affilar hafa komiff sér saman
um aff leggja fvrir umbjóðendur sína, og skýrffi
hann frá því, hversu samningsupnkastiff væri
byggt upp og um innihald þess. Rætt var um
máliff á víff og dreif. SVO' og meðferð þess,
einkum, hvort nauffsyn myndi vera að leggja
þaff fyrir alþingi. G. í. G. upplýsti, aff lög-
fræffiieg athugun hefffi farið fram á þessu, og
teldu menn þaff ekki nauðsynlegt frá því sjón-
armiði. Afsfaffa var ekki tekin uin þetta at-
ríði; hins vegar Ieiíaffi formaður eftir skoff-
unum manna á málinu principielí, og tjáffu
allir viffstaddir siy samþvkka í heiid, en ýmsir
meff fyrirvara um eins. ök atriði.“
Þetta var þá um málið bókað í þingflokknum.
Umræður á milli samninstsaðila héidu síðan a-
fram, og voru fulltrúar frá þingflokknum þar
raeð í ráðum, bentu á ýmis atriði pg gerðu at-
hugasemdir.
Á þingflokksfundi 23. apríl 1951. þar sem mætt-
ii' voru allir þingmenn Alþýouflokksins og auk
þeirra Guðm. í. Guðmundsson, Sigurj'ón Á. Ól-
afsson og Stefán Pétursson, var þetta bókað:
y.Guffm. í. Guðmundsson skýrði írá breyfing-
um, sem orffiff hafa á samningsuppkasti því,
sem var íil umræffu á siffasta þingflokksfundi.
Rætt var um má.lið mjög ýtarlega, og lagffj
formaffur fram svohljóðandi tillögu:
„Þingflokkur Albýffuflokksins he-fur gaum-
gæfiiega athugaff frumvarp að samningi um
varnir fslands, sem gerður hcfur veriff af ut-
anrikisráðherra íslands annars vegar og sendi-
herra Eandarikjanna f. h. Atlantshafsbanda-
lagsins. hins vegar. Trúnaffarmaffur þingflokks-
ins hefur nákvæmlega fylgzt með' þessari samn-
íngsgerff og þing'flokkurinn rætt máíið á fundi
sínum 12. b. m. og gert nokkrar athugasemdir,
sem í verulegum atriffum hafa veriff teknar
til greina.
Vegna híns alvarlega og hætfalega ásíands í
alþjóffamálum og meff hliðsjón af þeim upp-
lýsingum, er þingflokkurinn hefur fengið í því
samþanái, og einnig vegna þess, að ísland er
riffili aff Atlantshafsbahdalaginu, hefur öfflazi •
rétt til varna af hálfu bandalagsins og tekiS
Þar á sig skyldur. ályktar þingflokkurinn ao
rétt sé aff gera samning þann. sem hér um
ræffir. og samþvkkir hann fyrir sitt lcyti.“ Af-
kvæffagre-iffsla fór frant meff nafnakaíli, og var
tUlagan samþykkt meff samhljoffa atkveeffum
aílra viffstaddra 10 fundarmanna.
Aö lokum var á fundinum samþykkt meö
öllurn greiddum aíkvæffum gegn einu (F. J.),
aff þingflokkurínn gerffi fyrjr sitt Ievti ekkl
kröfu tii þess, aff alþingi yrðj kvatt saman til
áfgreiffshi máisins.“
Þannig var bókun þingflokksins og endanleg
afstaða hans til málsins. En vegna levnöar þeirrar,
er rétt þótti að hafa um mál þetta. var það ekkl
bá borio undir flokkssrtjórnina: bins vegar höfðu.
ailir fulltrúar flokksins í framkvæmdastjórn hans
ijallað únj málið.og verið því'samþýkkir.
Eins og kunnugt er var svo hervarnarramningur
þessi undirritaður 5. maí 1951. o? á flokksstiórnar-
íundi 4. október 1951 var eítirfárandi ályktun
sarúbvkkt með 24 samhljóða. atkvæðum:
..Vegna hins alvarlega og hættúíega ástanefs
í alþjóðamálum, og eins vegrra þess. að íslaná
er aðili að Atlantshafsbaiidalaginu, hefur öðl-
art þar réft f.i‘ vama.af hálfu bandaíagsinö
og tefeið þar ó sig skykhir,. samþykk.ir stjóm
A• J>,ýðíiflo-kksms að staðfesta áiyktun 'þing-
Hokksins frá 28. apríl s. .1. urn að gpra samn-
mg þann um hervernd íslands, er undirrit-
aður var af ríkisstfórn. íslánds oy stjórn Banda-
ríkjanna í umboði Átla^ýhafsbandalagsins -5..-
maí 1351.“
Síðan var þessi hervarna«samningur staðfestur
alþingi, og greiddu allir þiágmsnn flokksina
atkvseði með bví.
Um þetia mál var gleðileg eíning og samstaða
innan stjórnar og þingflokks Alþýðuflokksins. og
ekki er annað vitað, en að flokksmerm yfjHeitji
hafi látið' sér það vel líka.
Varnarherinn korn sí-ðan t.il landsins og hefur
dvalizt hér síðan. Ég hef í þinigsetnirigarræðu
•riiihni minnzt nokkuð á dvöl hersins "og varidamál ■
í sambandi við haria, og sé ég því ekki ástæðu ti.l
þess að fjölyrða hér um það frekar.
Utanrikismálastefna AlþýSuflokksins, cína
og alira annarra jafnaffarman;iaflokka, blýtui'
fyrst oy frcmst að vera miðuð við hað tvennt,
AÐ ÖRYGGJA FRELSI LANDSINS OG
VINNA AÐ FRIÐI í HEIMINUM. Þess vegntv
hefur flokkurinn viljað styðja að þátttöku ís-
íands í Sameinuðu þjóðunum, og vill að fuli-
trúar landsins Iegsri þar .sitt I'óff í vogarskáíw
ína til þess að styðiá þar að hví, að vernda
friðinn. I annan séað vildi' flokkurinn að Is-
íand yrði aðili að Atlantshafsbandaiagmu,
einungis í því skyni að efla varnir og sans-
síöffu friðsamra Iýðræðisþjóð'a og þá um iei<>
treysta varnir landsins.
Og ég te’. að að því æt'ti að vinna, að ná öflugri
samtökum innan þess bandalags um samvinnu og
sameiginlegá úi'lausn á fjárhags-, toenningar- og
félagsmálum. Sú skoðun er nú mjög uppi meðal
óhrifamanna innan jafnaðarmannaflokkanna í
Vestur-Evrópu.
Landhelgisdeilan.
Eitt at.riði vil ég að lokum riefna, er snértið
utanríkismálin. En það er ákvörðun um landhelg-
islínun^ nýju... Það mál er undirbúið af öllum lýð-
. ræðisflokkunum í sameiningu, og haía þeir haft
um það samstöðu. Og
þar sem nú er risirt upp nokkur togstreiita viS
Breta út af þessu máli, ,þá er mjög nauðsyn-*
legt að einhugur ríkí um höð hér, og ekki verðJ
livikaff frá rétti Islands til þess aS ákveða Ianét-
heígíslínuna og framkvæma á þarui hátt nauð-
synlega verndun fiskimiðanna.
Eg tel bað að sjálfsögðu nauðsyn. að trúnaðar-
noenri Alþýðuflokksins eigi þess kost frainvegm
éiris og hingað til að fylgjast gaumgæfilega með
utanríkismálunum, og vissulega geta þau atriði.
fcomið þar f'ram. er Alþýðuflokkurinn hlýtur að
fhuga rækilega af sinni hálfu og taka þá afstöðu
íil, út frá meginstefnu sinrii í utanríkismálum. Og
'vel gæti einnig ti^ þess komíð, að hann sæi sig
knúinn til hess að gera athugasemdir og finna að
framkvæmd og 'starfsaðferðum í þessum málum.
Mun ílokkurinn standa þar vel á verði.
(Síðari hluti skýrslunnar birtist næstu daga.)