Tíminn - 22.07.1964, Blaðsíða 8

Magnússon, lögfræðingur:
Orðið er frjálst
1. Sorgarsaga.
í grein rainni, setn birtist í
Frjálsri þjóð 6. marz s. 1. og
hét „Nú eru þa'ó' bændurnir",
og í Tímanum ura sama leyti
undir yfirókriítinn' „Bændur
hart léiknir' gerði ég saman
burð á stóreignaskattinum síð-
ari og launaskattinum á bænd-
ur Eg færði þar rök að því, að
þessi sérskóttun á bændastétt
ina væn mun ranglátara stjórn
iagaórot, en það, sem framið
var á efnamönnum. þjóðarinnar
með stóreígnaskattslögunum.
En e!ns og kunnugt er, taldi
Hæstiréttur þau lög fela í sér
mjög alvarleg brot á stjórnar
skránni, bæði bein cg óbein, og
hafa lögin til þessa reynzt ó-
fvamkvæmanleg af þeim sök
um, og aiiar líkur eru fyrir því.
að það, sem sftir er af þeim
\erð> áður t'n langt líður num-
i« úr gildi Á siðasta Alþingi
bar Lúðvík Jósefsson, alþm.
fram fyrír=purn tii fjármála-
ráðherra um innheimtu þessa
Fk.vfs Svar táðherrans birtist
í dabl. Vísi 8. enaí s. 1. og eru
lokaorð ræð r hans þessi:
„Saga þessa tnáls ætti svo
að vfiða háttvirium þingmanni
iil v.unaðar í f’-amtiðinni. Von
andi draga menn látfdóm af
þessári sorgarsöguv sem hefur
verið elzta löggjafarþingi ve-
aldar til lítils sóma“
Þetta var góð ræða og þarí
l.eg, því ekki hafði meirihluti
alþingismanna áttað sig á þeim
sannindum, sem hún flutti, ár
ið 1962. þegar þingið framdi
nýtt og enn óafsakanlegra
stjórnarskrárbrot með laga-
ákvæðinu um launaskattinn á
hina aðþrengdu bændastétt
iandsins, gegn eindregnum mót
mælurr, hennar. Stjórnarfl.okk
unum er nú orðið ljóst, að þetta
var ófyrirgefanlegt pólitiskt
glapræði, því þó að launaskatl
urinn sé afar þungbær fyrir all
an þann fjölda bænda, sem á
nú í vök að verjast efnalega.
þá er hér vitanlega um hrein
an hégóm að ræða fyrir ríkis
sjóðinn, sem á lögum, venju og
eðli málsins samkvæmt að sjá
stofnlánadeildinni fyrir nægi-
legu fé til útlána Auk þess hef
ur ríkisstjóðurinn aldrei verið
jafn fær um að gegna þessu
hlutverki sínu eins og einmitl
nú, þegar hægt virðist vera að
ausa úr honum svo að segja
ótakmörkuðu fé í allar áttir.
2. Tvær leiðir.
Ríkisstjórain áttaði sig ekki
á þessu fyrr en í ótíma og
óttast nú fylgistap hjá bænd
um. Hún hafði um tvær leiðir
að velja út úr ógöngunum. Önn
ur var sú, að brjóta odd af
oflætinu og afnema skattinn
Hin var sú, að hana fór stjórn
in, að verja ranglætið með
oddi og egg. Stjórnin hefur þá
sennilega ekki reiknað með
því, að bændur yrðu samtaka
um að bera réttmæti fjártöb
unnar undir dómstðiana enda
hefur stjórnin reynt eftir
megni að vinna á móti sam-
stöðu bændanna um þetta. Nú
óttast stjórnin að það sannist
með dómi, að stjórnarflokkarn
ir hafi látið Alþingi fremja al-
varlegt stjórnarskrárbrot á
bændastétt landsins. En af
þeim pólitíska ótta stafar sú
hætta, að stjórnin reyni að
nota vald sit til að hafa áhrif
á dómsvaldið, þannig að dóm-
ur í málinu falli henni í vil
og hún verði ekki sönn um
hið meinta stjórnlagabrot. Ekki
verður betur séð en að tilraun
ir í þessa átt hafi þegar verið
gerðar
3. Áróður og hótanir.
Stjórnin hefur í fyrsta lagi
lagt á það ofurkapp, bæði utan
þings og innan, að telja mönn
um trú um það, að ómögulegt
hafi verið að efla stofnlána-
deildina að neinu gagni án
þess að leggja þennan launa-
skatt á bændur. Reynsla und-
inni út af þeim fræga skatti til
veðdeildar Búnaðarbankans og
byggingarsjóðs ríkisins.
Áskyldu þe9sir lögmenn sér
þá um 900 þúsund krónur fyr
ir að flytja það mál fyrir báð-
um réttum, en sú fjárhæð jafn
gildir sennilega nú um 1500
þús. króna. Varðaði þó það próf
mái miklu minni hagsmuni en
það stjórnarskrárprófmál
bændastéttarinnar, sem hér er
á ferðinni. — Allt talar þetta
sínu máli um baráttuaðferðir
ríkisvaldsins.
Hér má benda á það, að þeir.
sem stjórnlagabrot Alþingis
bitna á, eiga ekki að greiða
k-ostnaðinn við að verja hend-
ur sínar og gæta friðhelgi
stjórnarskrárinnar. Ríkið á
að greiða allan kostnaðinn, hver
sem úrslit málsins verða, ef
nokkur vafi leikur á um það, að
!ög frá þinginu samrýmisl
stjórnarskránni. Engum lög
fræðingi, sem kynnir sér þetta
mál bændanna mun blandast
því starfi 1. ágúst n. k. Það
var því sá hængur á hæfni
þessara manna til að geta dætnl
óhlutdrægt í máli bændanna
að fulltrúinn var til þess í of
náinni frændsemi við einn ráð-
herrann, en yfirdómarinn ný
kominn í þakkarskuld við rík
isstjórnina alla. Það vekur al-
veg óhjákvæmilega mikla
furðu, að þessir menn skyldu
endilega veljast til að dæma
málið, en því réði yfirdómarinn
Og þetta er enn furðulegra
vegna þess að auk yfirdómar
ans eru 5 aðrir sjálfstæðir og
ábyrgir dómarar við embættið,
sem ekki voru, svo vitað væri
í neinum vafasömum tengslum
eða sambandi við hinn opin-
bera aðila málsins. Maður hlýt-
ur að spyrja, hvað það var,,sem
gat fengið yfirdómarann, sem
ekki á að vera neitt barn í
lögum. til að hafa þennan hátt
á um meðferð þessa hápólitíska
stórmáls?
og hæstaréttarritari sitja rétt
inn skrúðklæddir og hátíðlegi'
Engum þeirra kemur til huga'
að vanrækja þessa embættis
skyldu sína. Hafa þeir þó unt’
irréttardóminn fyrir sér, er
þeir leggja sinn dóm á málið
en sá dór á að innihalda alH
það helzta. sem komið hefu
fram í málinu fyrir undirrétti’
um og rökstudda niðurstö?
undirréttardómarans
En þó að ótrúlegt sé, þá lét
hinn ábyrgi dómari ekki sjá sií’
við munnlegan flutning málsin'
í bæjarþinginu þ. 25. f. m
Þetta er alveg sambærilegt við
það, að enginn hinna 5 dóm
enda Hæstaréttar væri við
staddur flutning stórmáls fyrir
þeim rétti, en fælu bara hæsta
réttarritara að mæta þar fyri'
sig og nótera hjá sér það
sem hann teldi skipta máli úr
ræðuen málflytjenda. Ef eitt
hvað líkt þessu kæmi fyrir í
Hæstarétti, yrðu allir, sem ti'
vissu, furðu lostnir og héldu að
dómararnir væru ekki með öll-
um mjalla.
Undirréttardómurinn
í stjórnarskrármáii
gegn stjórnmni
anfarinna áratuga afsannar
þessa firru, En reynsla er líka
fyrir því, að þegar ríkisvald
telur sig þurfa á fé að halda
úr vösum borgaranna og er
að fremja hin alvarlegustu
réttarbrot á þeim, þá veitist
því ávallt furðu létt að finna
einhverja knýjandi nauðsyn til
að bera fyrir sig. Hér á nauð
synin að helga stjórnarskrár
brot. En ekki var látið við þetta
sitja, heldur hefur sjálfur land
búnaðárráðherra, með valdið
að baki sér. haft í framimi op-
inberar og ógnvekjandi hót-
anir um það, að tekið yrði fyr-
ir allar stofnlánaveitingar til
bænda, ef þeir ynnu mál sitt.
og sömuleiðis staðlausar full-
yrðingar um það, að stofnlána
kerfi sjávarútvegs og iðnaðar
muni hrynja í rúst, ef ríkis
stjórnin tapi málinu. Er sýni
lega gert ráð fyrir að svona
kjarnorkuskot muni hafa til-
ætluð áhrif á dómstólana, auk
þess sem þetta á einnig að
fæla bændur frá því að standa
einhuga saman um þetta stór
mál sitt í sama tilgangi hefur
verið reynt að mikla það i aup
um bænda. hvað málflytjendur
þeirr:, yrðu þeim dýrir, þeir
myndu taka 200—300 þúsund
krónur fvrir að flytja málið fyr
ir báðum réttum. Sannleikur
inn er sá. að samið var um 150
þús. kr„ ef málið tapaðist, en
300 þúsund, ef það ynnist í
sambandi við þetta þykir mér
rétt að geta þess, að stóreigna
skattsgjaldendur réðu á sínum
tíma 5 hæstaréttarlögimenn til
að flytja mál gegn ríkisstjórn-
hugur uim, að fulltrúum bænda
1 búnaðarsamböndum landsins
hafi borið bein skylda til að
leita úrskurða, dómsvaldsins
um hið meinta stjórnlagabrot.
Enda hefur málflytjandi ríkis-
ins faliið frá málskostnaðar-
kröfu sinni
4. Þakkarskuld og frændsemi.
Mál bændanna er höfðað fyr-
ir bæjarþingi Reykjavíkur með
stefnu birtri 10. des. 1963 og
dómur í því var uppkveðinn
25. f. m. Málinu er af forms
ástæðum beint gegn stjórn Bún
aðarbankans og landbúnaðar-
ráðherra, en hinn raunverulegi
ábyrgi mótaðili bændanna er
öll núverandi ríkisstjóm, sera
knúði lagaákvæðið um launa
'kattinn fram á þinginu 1962
Hún ber því bæði pólitíska og
-iðferðilega ábyrgð á hinu
meinta stjórnarskrárbroti og
úrslit þessa stórmáls geta varð
að hið pólitíska líf hennar í
heild oe sérhvers ráðherra
hennar. Hæfni dómara til að
dæma í málinu valt því m a
á afstöðu hans tií ráðherranna
"ins eða fleiri
Dórour bæjarþingsins er und
irritaður og sagður uppkveðinn
-if fulltrúa yfirborgardómaraní
ig þá að sjálfsögðu á ábyrgð or
ið fyrirsögn hi'i,- síðarnefnda
>in þannig stendur a að fulltrú
inn er bróðursocu eins ráð
herrans, og yfirborgardómar
inn, húsbóndi fulltrúans. hafði
alveg nýverið þegið dómara
embætti í Hæstarétti úr hendi
ríkisstjórnarinnar og tekur við
4. Dómarinn lætur ekki sjá sig.
Fulltrúinn hélt hin þýðingar-
minni réttarhöld í málinu, þar
sem málflytjendur lögðu fram
gögn sín, þ. a. m. hvor sína
greinargerð. Var þá komið að
aðal- og lokaréttarhaldinu, þar
sem hin munnlegi málfluning
ur fer fram. Fyrir hinn ábyrga
dómara veltur allt á því, að
stjórna þessu réttarhaldi og
punkta niður hjá sér allt hið
markverðasta úr ræðurn mál-
flytjenda, sem hvor um sig tal-
ar tvisvar Gildir þetta þó alveg
-érstaklega um frumræðu lög-
manns stefn, nda, sem ekki heí
ur átt þess kost fyrr en þá, að
andmæla og hnekkia greinar-
gerð andstæðingsins síns Öðru
ná’í gegni’ um hinr; síðar
nefnda Hann hafði <-ym sér
i’einargerð andst sins, er
hann samdi sína gremargerð
og gai því ten'ð rök-iudd and
svör sín upp í hana. Enda er
•reinargerð hans af þessura
ástæðum að öllum jafm.ði mur
'iigri on greinarger? lögra
-tefnandn Svo var og h’.’- Þessi
met jafnast svo í r. i'iinlega
málf'utningnum. e>,da tó>
frumræða lögm -t<n,ar.ds þá
nir.-.a hálfa aðra iJukVustund
en ra>ða ’ögm ’tefndj aðein>
''álfa kl 't eða tæplega bað
Það liggur í augum uppi. a?
-iómarinn ve>?ur ekki bær um
að dæima í málinu. nema
hann sitji sjálfur þetta þýðing
armikla réttarhald og st.iórni
bví. f Hæstarétti sæta öll má'
ófrávíkjanlega þeirri meðferð
að allir 5 dómendur réttarins
6. Villandi forsendur.
Um niðurstöðu dómsins verð
ur ekki rætt hér nema í höf
uðatriðum, enda yrði það of
langt mál. Sú hlið málsins er
rædd ítarlega í málflutningi
lögm. bænda og hann verður
allur birtur í opinb. blaði eða
blöðutr til athugunar fyrir um-
bjóðendur okkar, sem annars
eiga þess engan kost að kynn
ast réttarst iíu sinni í málinu
Hér verður þai á naóti rætt
aokkuð um uppbyggingu dóms
ins.
Flutningui málsin fði fram
-vc sem lýst ei hér að framan
í aðalat-iðum Það tók málflyt.i
anda bændanra, svo sem fyrr
segir, rúma ema og há7*? klst
ið flytja frumræðu sme en
’-umræða iögm ríkisstjórnar
. innar tók æpa hálfa Vlukku-
=tund Síðari ræður þeirra
voru stuttar Eg greini
svo ítarlega frá því, sem
‘>a>-na fór fram vegna þess, er
síðar kom í Ijós, þegar ég sá
-jóminn og forsendur hans.
Samkvæmt réttarfarslöggjöi
inni er það skvlda hvers dóm
ara, að greina í forsendum
dóms sem sannorðast frá mál
flutningi málflytjenda. máls
ástæðum. andmælum og rök
semdafærsh' þeirra Séu veru
leg missmíði á þessu geta hlu'
aðeigendur ekki gert sér
nægilega grein fyrir bví hvor'
niðurstaða dóms muni vera
rétt eða röng Ti! bess að þet'-
takist verðuT dómarinn eir-
og áður er saet óbjákvæmi'e"-
að taka andmæli og rök má'
Framhald á 13 stau
T í M I N N, miðvikudagur 22. júlí 1964.