Alþýðublaðið - 06.08.1953, Qupperneq 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Fimmtudagur 8. ágúst. 1953.
Útgcfsndi. Ajþý'Buílokkuriim. Ritstjóri og ábyrgöarmaðiMr:
Haimibai Valdimarsson. Meðritstjóri: Helgi SæmimdMon.
Fréttaffjóri: Sigvaldi Hjálmarsson. Blaðamenn: Loítur Guð-
mundsson og Páli Beck. Augiýsingastjóri: Emma Möiler.
Ritstjómaríímar: 4901 og 4902. Auglýsingasími: 4906. Af-
gradðslusimi; 4900. AlþýðuprentsmiSjan, Hverfisgötu 8.
Askriftarverð kr. 15,00 á rnán. í lausasölu kr. 1,00
1»AÐ varð fyrst eftir að full-
«r mánuður var liðinn frá kosn
ingum, að nokkur hreyfing
komst á stjórnarrlokkana íil
stjórnarmyndunar. Þá kölluðu
beir báðir saman miðstjórnar-
fundi og fundi í þingflokkun-
dim. Upp úr því hófu þeir svo
ibréfaskipti sín í milli.
Skýrði blað forsætisráð-
herra, Tíminn, frá því í sein-
’isstu viku, að Steingrímur
Steinþórsson hefði gengið á
fund forseta Islands og skýrt
Ihionum frá því, að forsætisráð
herra mundi fljótlega biðjast
lausnar fyrir ráðuneyti siít.
Síðan segir Tíminn orðrétt:
„Svör forseta voru þau, eins
og hann hafði áður tekið fram
við forsætisráðherra, að hann
óskaði þess, að stjórnin segði
ekki af sér fyrr en fyrír lægi
að ný stjórn væri tilbúin að
taka við eða að mistekizt hefðu
samningar þeir, sem væru að
’hefjast milli Framsóknarflokks
ins og Sjálfstæðiflokksins. —
Rökstuddi forseti þessa beiðni
með því, að hann teldi æski-
legt, að sem styztur tími liði
milli fullgildra ríkisstjórna.“
Mun þingflokkur og mið-
stjórn Framsóknarflokksins
þegar hafa samþykkt að verða
við þessum tilmælum forset-
ans.
Þann 28. júlí skrifaði þing-
fíokkur Sjálfstæðismanna
FramsóknarfI okkn u m bréf, þar
sem Játin var í ljós sú skoðun,
að eðlilegast væri. AÐ NÚVER
ANDI STJÓRNARFLOKKAR
leituðust við að ná samokmu-
lagi sín á milli um málefna-
rrundvöíl og myndun nýrrar
ríkisstjórnar. Lét Sjálfstæðis-
flokkurinn jafnframt í Ijós þá
ósk sína, að þessum viðræðum
stjórnarflokkanna tveggja væri
hraðað, svo að úr því fengizt
skorið, hvort samstarf þeirra
gæti ekki hafizt á ný í nýrri
ríkisstjóm.
Þann 30. júlí fékk svo Sjálf-
stæðisflokkurinn svohljóðandi
bréf frá Framsóknarflokknum:
„Til svars bréfi formanns
Sjáífstæðisflokksins tekur
þingflokkur íramsóknar-
manna það fram, að hann er
reiðubúinn til að taka upp
víðræður um stjórnarsam-
starf og telur eðlilegast, að
nú sé reynt að konta á sam-
stjórn þriggja flokka, Fram
sóknarflokks, Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðuflokks og
þeir setji sér það mark m. a.
að afgreiða stjórnarskrár-
málið.
Hermann Jónasson.“
Um þetta bréf Frsmsóknar-
manha fjallaði Sjáifstæðisflokk
urinn á tveimur fundum og
sendi siðan svohljóðandi svar-
ftréf:
,,Brýna nauðsyn ber til að
myndun nýrrar i íkissíjórnar
sé hraðað, svo að komið verði
í veg fyrir það los á stjórn-
arháttum, sem hlýtur að
leiða af óvissu um stjórnar-
inyndim. Sjálfstæðisflokkur-
inn leggur þess vegna á-
herzlu á, að síjórnarflobkarn
GySfi t>. Gíslason um íslenzk ufai
ir hefji nú þegar samninga
sín á milli u m framhald
samstarfs, enda verður að
ætla að fljótt geti fengizt úr
því skorið, hvort slíkir samn
íngár íakist, þar sem for-
senda þeirra hlýtur að verða
hin sameiginlega stjórnar-
stefna, sem framkvæmd var
á síðasta kjörtímabili og báð
ir flokkarnir lýstu fylgi sínu
við fyrir kosningarnar nú í
sumar.
Þess er ekki að vænta, að
flokkarnir nái samkomu'lagi
sín á milli nenia þessari
sömu stefnu verði fylgt í öll
um meginatríðum, með þeirn
breytingum, sem reynsla og
breyttar aðstæður kunna að
krefjast, og að í samræmi
við þessa stefnu rerði haldið
áfram að auka frjálsræði
borgaranna með því að af-
nema ýmis konar höft, sem
Iögð hafa verið á þá að und-
anförnu. — Þátttaka Aíþýðu
flokksins í þessu samsíarfi
getur auðvitað því aðeins
komið til greina, að hann
lýsi sig fúsan til að fallast á
meginatriði þessarar sameig
ínlegu síefnu núverandi
stjórnarflokka. — Jafnskjótt
og slíb yfirlýsing er fvrir
hendi er sjáífsagt að taka af-
stöðu til hennar, t-n þangað
tíl mundu samningatilraunir
við Alþýðuflokkinn einungis
leiða tii þjóðhættulegrar
tímatafar. sem Sjálfstæðis-
flokkurinn vill ekki bera á-
byrgð á.
Ólafur Thors.“
Tíminn birti þetta bréf á
Iaugardaginn samtímis Morg-
unblaðinu, og lét þá ákveðið í
Ijós, að stefna Framsóknar-
flokksins vræri þrátt fyrir svar
bréfið óbreytt í þessu máli —
nefnilega sú, að næsta skrefið
sé að taka beri upp viðræður
Alþýðuflokksins, Sjálfsíæðis-
flokksins og Framsóknarflokks
ins um þriggja flokka stjórn.
Fleira mun ekki háfa gerzt í
málinu fyrir helgina, en líklegt
er, að nú hafi Framsóknar-
flokkurinn enn skrifað Sjálf-
stæðisflokknum og endurtekið
óskir sínar um þriggja flokka
viðræður um stjórnarmyndun.
Hver. sem aíhugar þessi
bréfaskipti, sér, að Sjálfstæðis
flokkurinn leggur höfuðá-herzlu
á skjóta samninga um áfram-
haldandi stjórnarsamstarf háns
og Framsóknar. Ekkert er held
ur eðlilegra, því að í slíkri
stjórn hefur íhaldið öll yfirráð
og geíur tryggt framkyæmd
sams konar afturhatdssíefnu og
hér ríkti seinasta kjörtímabil.
Framsókn bendir hins vegar
á svikin í stjórnarskrármálinu
í nærfellt lö ár og Ieggur á-
herzlu á þriggja flokka við-
ræðu ivh stjórnarmyndun með
al annars með lausn þess máls
fyrir augvim.
I svari sínu neiíar Sjálfstæð
isflokkurinn eíndregið þriggja
flokka viðræðu tim stjórnar-
myndun og telur þátttöku AI
þýðuflokksins í ríkisstjórn með
núverartdi sjtórnarflokkum því
ÞEGAR riokfeuð leið frá
stjrrjaldarlokum, 'várð allmikil
breyting á afstöðu margrá
manna til vandamála heims-
stjórmnálanna. Sovétríki n virt
ust miða allar aðgerðir sínar
við það að trevsta vígstöðu
sína sem bezt. Þau trejrstu ekki
aðeins og bættu bernaðarað-
stöðu sína í öllixm þeim lönd-
um, þar sem þau hóíðu náð fót
festu í styriöldinni, heldur
færðu og út kvúarnar. svo sem
bvltingin í Tékkóslóvakíu
eýndi. í Asíu gsrðist og margt,
sem benti til þess, að Sovét-
ríkin gerðu ekki ráð fvrir lang
æjum heimsfriði.
VARNARBANDALAG
OG HLUTLEYSI
Þá kom upp sú hugmynd hjá
vestrænu stórveldunum að
ríkisstefnu sína framvegis eins
og fyrir stríð á hlutleysi í hern
aðarátökum og gerðust ekki að
ilar að neins konar hernaðar-
bandalagi, enda væru þeir og
ætluðu sér að vera vopnlausir
og hefðu lýst þvi yfir, að þeir
vildu ekki levfa erlenda her-
setu á friðartímum. Þessi ræða
varð upphaf óvenjulega heift-
uðugra blaðaskrifa, og var ráð
izt gegn þessum hugmyndum
svo sem væru þær annaðhvort
eða hvort tvæggj3. kommúnismi
eða fíflaskapur. Þeir, sem lásu
erlend blöð að staðaldri, hlutu
þó að vita, að þannig var hug-
myndin um hlutleysi smáríkja
, ekki rædd í Evrópu eða Amer-
stofna til varnarbandalags, að -j,u
sameina kraftana og sverjast í
fóstbræðralag, ef það mætti
verða til þess að gera valdhöf-
um Sovétríkjanna Ijóst, að frek
ari útþensla á áhrifasvæði
þeirra jaifngilti nýrri styrjöld.
Þessi hugmynd var rædd um
heim allan á árinu 1948, og
sýndist sitt hverjum. Hún átti
íangmestu fylgi að fagna innan
hinna vestrænu stórvelda, en
ýmsir þar drógu þó í efa, að
vestrænt hernaðarbandalag
væri rétta leiðin til þess að
draga úr ófriðarhættu. I smá-
ríkjunum átti hlaíleysishug-
tnyndin enn rniklu fylgi að
fagna. Bæði innan þeirra og
Stórveldanna voru þeir margir,
gem töldu, að varast bæri að
skipta heiminum í tvær fylk-
ingar. Ef um fylkingaskiptingu
og hér um þetta leyti, enda hef
ur það mál ekki raunhæfa þýð-
rngu lengur.
AðalatriðiS er, að keimingím
iim hlutleysi smáríkjanna og
þó einkurn um myndun
..þriðju fylkingarinnar“ í
Vcstur-Evrópu var á þeim
árum ekki aðeins hugmynda
fræði, heldur einnig raun-
hæf stjórnmál. Úr því fæst
aldrei skorið, hvort sú stefna
hefði reynzt betnr eða verr
en sú, sem tekin var. og hafa
því bollaleggingar uin það
ekki mikið gildi. Það, sém
máli skiptir nú, er, að önnur
stefna varð ofan á.
SÉRSTAÐA ÍSLANDS
Það var skoðun mín, að eíns
Það var þegar vitað, að all j ._ ln/lo w ..
ir aðalflokkar Svíþjóðar malum var kom;ð ^48' ha;fl
voru andvígir aðild að At- hin vestrænu storveldr varla
lantshafsbandalaginu. Það att annars kosí en að hlndast
varð síðar opinbert, að inn- bandalagi til þess að tja sam-
an Aiþýðuflokkanna dönsku eiginlegan vil.la sinn til þess að
og norsku voru skoðanir hindra írakari ^þenslu u fhní
mjög skipíar um það, hvorí um Sovetrikjanna. Um þetta
mæla ætti með aðild að því. sjónarmið var og mjög litill a-
greiningur orðinn innan t. d.
brezka og franska jafnaðar-
m annaflokksins.
En það jafngilti að sjálf-
Hlutleysishugmyndin
enm marga formælendur,
eínkum innan danska AI-
þýðuflokksins. Meiri hluíi
norska flokksins reyndist
hins vegar telja nauðsynlegt
að leita Noregi öryggis og
íryggja honum aðstoð innae
sögðu ekki því, að íslendmg-
ar ættu hiklaust og fyrirvara
laust að gerast aðilar aS
slíku bandalagi.
slíks bandalags, ef stofnað Það er sitt hvað’ að telja ráð-
y].gj jstafanir annarra þjoða nauo-
m' I synlegar og jafnvel réttmætar
Var þá gerð tilraun til þess og að áKta sjálfsagt að taka
að koma í veg fyrir það með ( þátt { þeim sj,áHur. Meðal allra
þyrfti að vera að ræða, væri, tillögunni «m norrænt varnar- i:>eirra þjóða, sem til greina
heppillegra. að fylkingarnar bandalag, og buðu Svíar veru- j kom aS gerðust aðilar að&þessú
yrðu fleiri, enda gætu þá mið-! leg framlög til þess. Danskir bandalagi, höfðu íslendingar
fylkingarnar e. t. v. miðlað | jafnaðarmenn voru því fylgj- tvenns konar sérstöðu.
jafnvægið andi fremur en að gerast aðil-
ar að Atlantshafsbandalaginu.
umræður En þegar í Jjós kom, að slíkt
ur þessi mál seint og urðu að j bandalag mundi sðeins eiga
ýmsu leyti með lillum menn-
málum og treyst
milli hinna stærri.
Hér á landi hófust
ingarbrag. 1. desember 1948
ræddi próf. Sigurbjörn Einars-
son þessi mál í ræðu. sem hann
ffl-utti á vegum liáskólastúd-
enta, og mælti nieð því. að ís-
lendingar grundvölluðu utan-
von a takmörkuðum stuðningi
Bandaríkjanna og Atlantshafs
bandalagsins, ef til þess kæmi,
t-öldu Norðmenn sér ekki nóg
öryggi í aðild að því, auk þess
sem það yrði kostnaðarsamara,
og afréðu því þátttöku í At-
lantshafsbandalaginu. Danski
v . . ... . * Alþvðuflokkurinn treysti sér
aftems koma til greina, aft J „
, ,, . ,, " . . .. i þa ekki til þess að mæla meo
hann Iysi blessmt sœm yfir, [_ , n f x , ,
stjórnarstefnu seinasta kjör-
því, að Danir stæðu utan þess
tímabils - þ/e. STEFNU og yæru án Mlra samninga við
GENGISLÆKKUNAR, OK-
URS OG DÝRTÍÐAR.
Skýrar er ekki hægt aft neita
tilmælum Framsóknar, og
verður því ekki annað séð, en
vestræna nagranna um varmr
landsins: Svíar héldu hins veg-
ar fast við fyrri stefnu, sem
reynzt háfði þeim vel í tveim
heimsstyrjöldum, enda eru skil
Þeir voru eina þjóðin, sem
var algerlega vopnlaus og
vildi vera það áfram.
Nú var það hins vegar kjami
bandalagsins, að árás á eina
bandalagsþjóð skyldi teljast á-
rás á þær allar, henni skyldi
m. ö. o. svarað með styriöld af
hálíu þeirra allra. Ef íslend-
ingar vildu halda fast við vopn
ieysi sitt og það, að gerast
aldrei styrjaldaraðili, töldu
ýmsir þyí óhják\ræmilegt að
gera um það skýran fyrirvara.
I öðru lagi voru íslendingar
eína þjóðin af þeim, er boð-
In var aðild, sem hafði sér-
samning við voldugasfa
bandalagsríkið um vissa aS-
stöðu því til handa í landinu.
Vegna þessa samnings 'höfðu
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi Þfrra til þeS® að y.f!ast. íslendingar ekki óskoruð
þegar sagt sitt síðasta orð um
þann möguleika til stjómar-
myndunar.
Hins vegar er það athyglis-
vert, að Ofaíur Thors skuli
enga afstöðu taka til tilmæla
forsetans um, að stjórnin segi
ekki af sér, fyrr en betur sjá-
izt. hvernig fram úr kunni að
ráðast um stjórnarmvndun. Og
enn furðulegra, að hann skuli
ekki víkia einu orði að Jausn
stjórnarskrármálsins í hinu
lanva bréfi sínu. seni fremur
líkist stórorðri blaðagrein en
„diwlómatiskri orðsendingu“.
Hin „þjóðhætfuiega tíma-
töf“, sem Óíafur Thors talar
um í svarbréfi sínu, e> lika
skemmíileg játning þcss, að
ekki S" högum þjóðarinnar of
vel borgið að hans eigín áliti,
meðan núverandi stjórn fer
með völdm.
árás af eigin rammleik alilt önn
ur og betri en Dana.
Með tilliti til þessara stað-
reynda m. a. mátti teljast
furðulegt, hvernig utanríkis-
mál íslands voru rædd um ára-
mótin 1948-—49. Var hægt að
búast við því, að þau grundvall
aratriði, sem utanríkisstefna
JP.estra smiáríkja í Evrópu hafði
byggzt á fyrir styriöldina, ætti
sér nú, að lokinni styrjöldinní,
enga aðra formælendur en
bandmgja sovétstjórnarinnar
eða glópa? Fyrir íslendinga,
sem. gerzt höfðu aðilar að fáum
alþjóðasamtökum og voru auk
þess vopnlausir, hlaut aðild að
varnarbandadagi auðvitað að
vera sérstakt íhugunarefni.
Ég skal ekki ræða hér, -hver
rök mátti færa og voru færð
fyrir Wutleysiskenningunni og
gegn henni í Evrópulöndunum.
um-
ráð yfir landi sínu og gátu því
ekki talizt jafnréttháir hinum
samningsaðilunum. Af þessum
ástæðum töldu margir og nauð
synlegt að Keflavíkursamning
urinn y>rði endurskoðaður
þannig, að íslendingar tækju
rekstur flugvalilarins algerlega
í eigin hendur, jafnhliða því,
sem gengið væri í bandalagið.
Þegar aðildin að Atlants-
hafsbandalaginu var rædd á
alþingi, kom í ljós, að Sjáif-
stæðisflok'kimnn allur var þvi
fylgjandi, að aðildin yrði sam-
þykkt fyrirvaralaust, og meiri
hlu|i Framsóknar- og Alþýðu-
flokksins einnig. Sósíalista-
flokkurinn var hins vegar all-
ur andvígur samningum, and-
-vígur bandalaginu í sjálfu sé.r
og þá auðvitað einnig aðild ís-
lands ao því. Við Hannibal
■ Pramhald si 7. síðu. i