Alþýðublaðið - 09.09.1953, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 9. sept, 1953,
ALÞYÐUBLAÐIÐ
•s
Bréfakassinn
Framhald af 5. síðu.
segi í orðabók sinni hafa verið
„kagada“ •— varðmaður —• (í
merkingu danska orðsins „ud-
kiksmand).
Þegar Ingólfur Arnarson
hafði vetursetu barna iundir
Ingólfsfjalli, þó nokkuð aust-
ar — vissi hann ekkert um
iandið, né heldur hvort það var
byggt eða ekki.
Allur var því varinn góður
og vis'sara að hafa verði 'nokkra
á heppilegum stöðuin, þar sem
iandslag gaf aðstöðu til.
Þessi hóll var tilvalinn stað
ur til þes'sarar áttar — vel sett
ur og vel gerður, því að þá hef
ur hann eílaust verið kjarri
vaxinn upp á topp.
INTú vi.tum vér, að mikið af
fylgdarliði Ingólfs var írar,
l'lest ánauðugt, hsrtekið fólk,
sem þó virðist hafa iiðið sæmi
lega eða jafnvel vel. Þetta fólk
— og úr þeirra hópi hafa vafa
iaust varðm'ennirnir flestir ver
ið — hefur gefið hóinum r.afn
ið. ;
Orðið „kagada“ hefur breytzt
við íslenzkt hljóðvarp í kaguð-
ur og síðar köguður, o« er svo
aignarfall eintölu af því kag-
dðar. Þannig hefur orðið til ör-
.lefnið „KagaSarhólI“ -—- varð
mannshóll. Það er þannig jafn
gamalt byggð íslands að heita
má. En þeg-ar fram í. sækir og
orðið köguður týnist úr mól-
inu, þá hætta menn að skilja
lafnið á hólnum.
Nú hölfum vér íslendingar
lengst af ver’ið gæddir þeim
eiginleika að hafa það á ti'lfinn
íngunni að verða að skilja heiti
á hlutum og stöðum — skilja
það;. af hverju heitin eru kom
ín og hvað þau þýða. Þarna
þafá menn svo farið að leita
eí'tir merikingu orðsins og þá
Laldið, að fyrri hlutinn væri
Sairti O'g í sögriinni að kaga —
hnoða. Og að þessari leið hefur
svo nafnið Kögunarhóll komizt
inn í málið, þótt hóllinn sé
ekker-t líkur því, sem kagað er.
Tii.þess vantar um toppinn á
huinum eða út frá toppnum
kögunarskeggið, sem alltaf
rrivudast á því, sem kagast.
öþgnina að byggja eb nú far
ið dó nota í öllum mögulegum
(og ómögulegum) merkingum
—• írk't og tilsvarandi orð eru
notað í dönsku og ensku og
kannski fleiri málum.
Þetta er í ósamræmi við hug
takíð að byggja — það að búa.
Að byggja jörð. Menn búa í
landi. Því er rétt að tala um
að byggja land og að land sé
byggt. Sama«gildir um bæi og
hus, sem búið er í að einhverju
eða öliu leyti. Og með afléiddri
merikingu má nota það um
verksmiðju'hús, af því að menn
bygjgja þau, þ. e. búa að vissu
leyti í þeim. um vinnutímann.
Þó mundi það orð ekki hafa
verið notað í því sambandi á
gullaldar bókmenntatímabili
vorú. heldur orðið að reisa verk
smíðju.
Þá var og sagt reisa,. smíða,
eða'gera kirkju, sbr. „kirkju-
smiðurinn á Reyni" (ekki
kirkjubyggjarinn á Reyni).
í brúm eða vegum er ekki
búið, og heitir það verk því
ekki að byggja brú eða veg,
heldur að gera, leggja eða
smíða brú á læk eða á (sbr.
brúarsmiður).
Og um veg .heitir það alveg
tvímælalaust að leggja veg og
gera veg, sbr. vegarlagning og
vegargerð — ekki vegarbýgg-
ing. •—■ Undirbyggingu vegar
felli ég mig heldur ekki við.
Það íer betur á því að tala um
að bilaða upp veg. Og í þessu
sambar.di: Undirhíeðsla vegar
ins. Geri ég þess engan mun,.
hvort hryggurinn, upphækkun
in, er bókstaflega blaðin upp
með höndum og handverkfær-
um, eins og áður tíðkaðist. eða
vélar eru látnar hlaða byng-
inn upp.
Ekki eru hraunin hlaðin sam
kvæmt grunnmerkingu þess
orðs, en þó segjum, við enn
þann dág í dag, að hraunbrún-
in hafi hlaðizt upp svo og svo
há. Eins *er sagt um eyrar í
ám, að þær hlaðizt upp, og svo
hið sama um. ís og krapa, sara
ár ryðja af sér og hlaða upþ á
bakka og grynningar.
En svo að ég víki aftur að
sögninni að byggja. vil ég í
viðbót taka þetta fram:
Nú segja menn c'fcki aðéins
að byggja hús, sem oftast má
til sanns vegar færa, þótt mörg
húsin séu alls ékki ætluð til
að búa í þeim, svo sem kirkj-
ur, vitar. hjallar o. s. frv. og
að þar eigi því að nota orðin
að smíða og að reisa. — Nei,
þeir byggja brýr og vegi, þeir
byggja báta og haínir, þeir
byggja stíflu og veggi, þeir
byggja símaiínur, r-kápa, hjalla
og skemmur. Þeir bvggja virki
og vita, vindmyllar og turna.
Þeir byggja líka garða, girðing
ar og gildrur, brautir, leik-
vanga og ótal margt annað,
þar sem- engum er byggð ætl-
uð.
Eíkkert af þéssu er byggt.
samfevæmt íslenzku, réttu máli
og hugtaki, heldur eiga þar við
orðin að gera (um flest), en
„s.míða“, „reisa“, . leggja“ eða
,hlaða“ um annað.
Fisfehjalla hafa blaðamenn
rnikið nefnt seinustu tvö til
árin þrjú árin. Þó skilja flest-
ir-sem íslenzku þekkja, og vita
hvað við er átt, að hér hafa
engir fisk-„hjallar“ verið gerð
ir eða reistir og sízt af öllu
byggðir. Hér er um a£ ræða
fisktrönur* eða fiskgálga. —
Hjallar eru hús. Á hjalli er
þak, en a.ð neðan er húsið þann
ig gert, að vindur og loft geti
leikið gegn um það meira eða
mmna“.
Að mörgu fleira var vikið í
bréfi því, sem hér um ræðir.
En, að síðíustu sagði bréfritar-
inn:
„Og nú hætti ég. — Ég er
kominn út á s\'o „hólan ís“, að
hætt er við að ég nái ekki að
stöðvast.
Fyrirgefðu alókunnugum til
skrifið — að gefnu lilefni — og
„njóttu sem. náir“ og „nýttu
sem villt“, meira eða njinna“.
RANNSÓKNARLÖGREGL-
AN í Reykjavík vill skora á
bílstjóra þann, sem ók mönn-
unum, er gerðu aðsúg að Bessa-
stöðum um síðustu helgi, að
gefa sig' fram þegar í stað.
Ennfremur skorar hún á önnur
vitni, er vera kunna til, áð
gefa sig ’fram.
Hæður forsetsns
Frh. á 5 síðu.
þetta yfirlit niitt sem nokkurt
tæmandi mat eða fullgilt'sýnis
horn af afköstum hans og
vinnubrögöum við -skrifborðið
Otg í ræðustóli. Þess verður og
að gæta. að íorsetinn lætur
þau ein mál til sín taka opin-
berlega, sem ofar standa hinni
eigirúegu dægurbarál tu, en eru
bó óaðskilj anlegur hluti hinn-
ar viðkvæmu kviku þióðlífsins
— hinis gróandi þjóðlífs. Hon-
um er því — vegna stöða smn
ar -— mun meiri var.di á hönd
um en flestum eða öllum þeim,
sem mái reifa í áhe.vvn alþjóð-
ar.
Hvernig hefur svo Ásgeiri
Ásq'sirssvni tekizt betra?
Að mínum dómi írábæriega
vel. Mörg rök hníga þó pj) b'rí„
að hann muni enn eiaa éftir
að vaxa í hhitve.rki sínu —
með hlutverki sínu — þvi að
slíkt er eðli mikilhæfra rnanna,
hvaða .stöðu sem þeir skipa:
þvi meir sem á þá reynir, því
stærri verða þeir.
Ég vií Ijúka þessum orðum
með orðum forsetans siálfs. er
hann mælti í ræðu til Vestfirð
inga í iúlímánuði
„Baráttan er rúmhelg og
drotti nsd aga ” ehii n g ari nnar
dýrmætir. Á þeim stundum
•'Mium vór öll einum rími: ís-
lend'ingar viljum vév auir
vera! Drottinn blessi ættjörð-
ina“!
Guðmundm- Danielsson.
Karl Stefánsson
Framhald a 5. síðu.
það ár hóf hann lögregluþjóns
starfið hér.
Fyrst kynntist ég Karli, er
hann hóf starf sitt hér fyrir
rúmum sjö órum. Ástæður
hans voru þá ekki góðar. Hann
var fátækur maður, heimilis-
laus, átti lítið barn, len kon-
an veik og hafði vsiið það um
skeið og dvaldi á Vífilsstaða-
hæli.
Ég íhugaði ekki þá, eins og
ég hef gert síðan, hversu mife-
ið áták það er fyrir ungan
mann, að taka með ró og festu
’mútlæti lífsins. Hvorki í orði
né framkomu, merktist það 4
Karli, .að efeki léki allt í lyndi.
Það eru en-gin flugskilyrði,
sem lögreglumaður býr við til
lífsafkomu, en með elju, dugn-
aði, sparnaði og framsýni, tókst
Karli að mynda fjölskyldu
sinni hlýlegt heimili. Hans
góða eiginkona og tenigdamóð-
ir áttu isinn þátt í því starfi,
og er mér kunnugt um, að eng
an skugga bar á hamingju
heimilislífsins.
Það hefur ekiki verið talið
vinsælt starf að vera lögreglu -
maður. Karli tókst allan þann
tíma, semi hann vann það
starf, að ávinna sér traust, vin
áttu og virðingu, ekki aðeins
starfsfélaga sinna og yfirboð-
ara, heldur og alls almennmgs,
bæði þeirra, sem hann þurfti
að 'skipta sér af í starfinu, og
hinna, sem' til venka hans
þekktu. Mér, sem vann með
honum hér frá því er hann
byrjaði starfið, er þetta kunn
Ugt.
Karl v'ar starfsglaður mað-
ur, ávallt reiðubúinn. stilltur,
á hverju sem gekk, ákveðinn,
íhugull og sanngjarn.
í daglegri umgengni var
hann ávallt rólegur, mjög
prúður maður, síglaður og jafn
lyndur við alia. Við samstarfs-
menn hans þefekium hann að
engu öðru en prúðmennsku, og
várt trúi ég, að ofckur hafi
þekkt hann að ööru. Hann var
hjalpsamur og vildi hvers.
marins •yandræði ley:-a. Ofur
þungi tregans legst. nú á þeim-
ili Karis heitins. Ástrí'k eigin-
kona og barn sjá liós dagsins í.
móðu, cg öldruS heilsulítil
tengdamóðir sér framtíðar-
draum elskuðu barnanna sinna
fölna.
Aldraðir fósturforeldrar og
fóstursystkini hljóðna, og í
'þögulii bæn fela ástvininn, —
„sólargeisla Melsfaðs foeimilis-
ins“. — en þannig komst önn-
ur fóstursvstir hans að orði við
mig um Karl heitinn, föður-
legri forsjá guðs.
Frændur og vimr sitja hnipn
ir, þeir fá ekki skilið örlaga-
þráð þessa viðburðar, o.g þegar
við, .samstarfsmenn þínir. kæri
vinur, kveðjum þig nú, þá
þökkum við þér fyrir allar þær
ánæg.justurdir, sem við nutum
í háviist þinni, bæði í starfi og
uían. M'inninglin úm góðan
dreng og hugprúðan félaga og
viri geymist í hugskoti ofekar.
Guðs friður sé með þér.
Kr. Hákonarson.
Röddin
Framhald af 4. síðu.
það geti uppfyllt slíka kröfu.
Hvernig perum við það?
Með því meðal annars að
tryggja, að það fái allar fréttir,
og fái þær strax. En hvað eru
fréttir? Ekki aðeins „rosafrétt.
ir“ svokölluðu, heldur bókstaf
lega allt, sem snertir líf og hag
fólksins í þessu landi, eru frétt
ir. Hvar sem menn ganga að
sfnum daglegu störfum, basla
og berjast áfram I önn og erli
hins daglega lífs, þar eru að
skapast fréttir. Þar eru að ger
ast þær sögur, sem þegar öllu
væri til skila haldi sköpuðu
heildarmynd af lífi þjóðarinn-
ar í dag.
Og ekkert efni er læsilegra
eða girnilegra til fróðleiks,!
heldur en þetta líðandi, hvika,
sárbitra og fagnaðaríka líf okk
ar hversdagsfólksins — hins
þögula fjölda.
Því er blaðinu ekkert eins
•nauðsynlegt og að einhver —
nógu stór hópur þeirra mörgu
ritfæru og frásagnarglöðu al-
þýðumanna vildu senda því
greinar og frásagnir, hver frá
sínum stað og af sínu sviði.
Hættið að grafa pund ykkar í
jörðu. Á ykkar tungu býr ein
mitt orðið, sem við þráum.
Ekki er því að leyna, að
þungt er nú fyrir fæti’ hjá'Al
þýðublaðmu. Fjöll erfiðleik.
anna rísa brött og há. En það
er í erfiðjíákunum, sem úrræð-
in finnast.
Við erum fá í Alþýðuflokkn
um. — Of fá, ekki okkar vegna,
heldur vegna fólksins í land-
inu, sem á svo mikið undir því,
að til sé lýðræðisflokkur jafn
aðarmanna. sem túlki málstað
þess. Við erum smá — of smS
að kjarki, starfsorku, trúfesti
og fórnfýsi. — En smá og fá
ætlum við samt að vinna þett.a
verk: Böddin, sem taíað heíur
máli alþýðunnar öll þessi ár,
skal ekki þagna.
Frþ. af 1. síðu.
gæta eiga íanga þessara, eru
begar komnir til hlutlausa
svæðisins. En stjórn búðanna
er að öðru leyti í höndum hlut-
hafi ekki vérið skilað.
KOMMAR. KREFJAST 245. .
Kommúnistar lögðu í gær
fram lista með nöfnum 245
manna í vörzlu S.Þ., sem þeir
segja, að vilii fara heim, en
hfia ekki verið skilað.
INNANFÉLAGS MÓT Róðra-
félags Reykjavíkur íór fram 1.
þ. m. Róðrafélag Reykjavíkur
vann en Glímufélagið Ái-mann
varð nr. 2.
Bátshöfn Róðrafél.: L. Siem-
sen, stýrimaður, Kristinn Sæ-
mtundsson, forræðari, Bragi
Ásbjörnsson, nr, 3, Ólafur V.
Sigurðsso nr. 2 og Þráinn
Kárason nr. 1. -
Meistaramót Reykjavíkur fór
fram 3. þ. m. og vann Glímu-
félagið Ármann, Róðrafélag
Reykjavíkur nr. 2. Ræðarar
Ármanms; Stefán Jónsson stýri-
ræðari, Magnús Þcrarinsson,
maður, Ólafur .NTielsen. for-
Haukur Hafliðason og Áki
Lú'ðvíksson.
Islandsmótið fór fram 6. þ.
m. og bar Glímufél. Ármann
sigur af hólmi. Róðrarfél. nr. 2.
Ræðarar Ármanns: Stefán
Jónsson, stýrimaður, Ólafur
Nielsen, forræðari,- Magnús
Þórarinsson, Snorri Ólafsson
og Haukur Hafliðason.
Aðeins eitt mót er eftir, en
það er septemþermctið -og mun
það fára fram. n. k. laugardag
kl. 2 e. h ef veðu-r leytfir.
Glímiufél. Ármann og Róðr-
arfélag Reykjavíkur sendu
eina sveit hvort á öll þessi
mót og má það kallast lítil
þátttaka, þar sem aðstæður til
æfinga eru með ágastum. í ná-
grannalöndum okkar er róður
mikið stundaður og þyfeir hin
ágætasta íþrótt fyrir unga og
gamla, og svo mun einnig
verða hér, þegar fólk hefur
einu sinni haft sig af Stað og
lært áralagið.
SKiPAtíT<i€RD
RIKISIMS
Skjaldbreii
til Húnaflóa, Skagáf jarðar og
Eyjafjarðarhafna hinn 14. þ.
m. Tekið á móti flutningL til
áætlunarhafna í dag og á
morgun.
Skafifellingyr
fer til Vestmannaeyja hinn 11.
þ. m. Vörumóttaka daglega.