Alþýðublaðið - 28.10.1953, Blaðsíða 5

píiðvikudagur 28. okt. 1953
ALÞÝÐUBLAfHÐ
Utan úr heimi:
JÐUR NU LAND
Á ÁTJÁNDU ÖLD, þegar
Bering hafði kannað nyrztu
svæði Kyrrahafsins og strend-
urnar þar í kring, fóru Rússar
írá Ausitur-Síbiríu að nema
Jand á norðvesturskaga Amer-
íku. Alaska-Russar settust þar
að fyrstir hvítra manna. Að
vísu höfðu spænskir menn
slæðzt, þangað öðrú hvoru sunn
an frá Méxikó og Kaliforníu.
en ekki ' til langdvalar. Hið
kalda loftslag og hrikalega
'iandslag átti ekki við skap
hinna suðrænu sólskinsbarna.
PARADÍS VEIÐIMANNA
i Rússneskir veiðimenn kunnu
Siins vegar vel við sig í hinum
víðáttumiklu köldu barrskóg-
!um Alaskafjallanna og undu
sér meira að segja á hinum
köldu túndrum Norður-Alaska.
I Alaska var slík gnægð loð-
dýra og skógarfugla, ár og vötn
full af fiski, sjórinn fiskauðug
tir og fullur af selum og otrum,
&ð landið varð paradís veiði-
ffiiannanna. Þeir fáu Indíánar
(Og Eskimóar, sem fyrir voru í
'iandinu, gátu ekki veitt hinum
Sivítu veiðimönnum neitt við-
3iám, þó að þeir reyndu það
Stundum. Landið féll að heita
snátti fyrirhafnarlaust í hend-
■ur hvítu veiðimannanna. Al-
aska varð þó aldrei annað en
Veiðimannaland.
Rússneskt fólk settist þar að
í mjög smáum stíl, veiðimenn-
arnir komu og fóru, og stjórn
Rússa í lándinu varð ekki ann
að en nafnið tómt
VERÐLÍTIL lEIGN
Keisarastjórnin rússneska
leit því á Alaska sem verðlitla
eign. 1 Krímstríðinu 1854—
$856, þegar Rússar börðust við
Frakka og Englendinga, varð
ítússastjórn hrædd um, að ensk
■úr her í Kanada myndi her-
knema Iandið. Þá var það, að
Rússar gerðu tilraun til að
selja Bandaríkjunum landið og
Jorða því þannig frá ensku her l
aiámi. Heiftúðugar innanlands-
deilur í Bandaríkj.unum, sem
:náðu hámarki sínu í borgara-
Styrjöldinni 1861—1865, urðu
þess þó valdandi, að kaupum
<o g sölu seinkaði, en 1867
keyptu Bandaríkin Alaska af
Húfsum. Verðið var rúmlega
sjö milljónir dollara, og þótti
Amerikumönnum þeð svo mik
fið. »ð kaupin vcru samþykkt
ansð L'tlum meirihluta í þing-
inu í Washington.
GTJLLÆÐIÐ MIRLA
Enn um skeið var þó Alaska
rónotað land, en í lok nítjándu
faldar fannst þar svo mikið guU,
íað þangað streymdi múgur og
enargmenni (gullæðið). Þá fór
Éhugi stjórnar og þings og auð
manna og atvinnurekenda
.anjög vaxandi á Alaskamálun-
þm.
Ssmt er Alaska enn að
8ne~*u óbyggt land. Hið kalda
|oft~ipg gerir það að verknm,
að ’->'kið skógarflæmi og Hinar
yíðf+fumiklu túndrur Alaska
þykia ekki girnileg til land-
Siárn~. Þó hafa þar risið upp
smábæir og byggðir hér og þar
lá síöustu sex áratugum.
! Alaska er um það bil helm-
íngi stærri en Svíþjóð og Nor-
egur samanlagt, eða um hálf
í GREIN ÞESSARI reknr
Baldur Bjarnason magister
sögu Alaska í stórum. drátt-
um, en það er tvímælalaust
í röð. mestu í’ramtíSarlanda
heimsins. Bandaríkjamenn
keyptu Alaska af Rússum á
19. öld fyrir sjo niilljónir
dollara, og þótti veröiS svo
hátt, aS kaupin -voru sam-
þykkt meS litlum meirihluta
í þínginu í Washington. Nú
líta Bandáfíkjamenn allt
öðrum augum á þessa ráðs-
mennsku feðra sinna.
Oft er rætt og ritaS um
hernaðarþýðingu AJaska í
hugsanlegri stórstyrjöld
milli Bandaríkjamanna og
Rússa. Baldur Bjarnason
dregur hana Iiins vegar í
efa, en bendir ó geysileg auð
æfi landsins og þá stað-
reynd, aS Alaska er veiði-
maunaland, sem bíður land-
nemanna. ÞaS er því sern
næst helmingi stærra en
Svíþjóð og Noregur saman-
lagt, eða um hálf • önirur
milljón ferkílómetrar, en f-
buatalan aðeins tæplega
hundrað og fimmtíu þúsund
manns. Möguleikarnir eru
miklir og margvíslegir:
GnægS veiðidýra er í skóg-
uin, nokkur beztu fiskimið
heimsins úti fyrir ströndun-
um, landiS málmauSugt og
hefur mikið vatnsafl. Land-
búnaðarskilyrði þar eru
víða góð og líkur á því, að f
Alaska komist á fjölbreytt
atvinnulíf í náinni framtíð.

Kvikmyndi
og Ameríkumenn byggt miklar
herstöðvar og mannvirki
beggja megin Berin.gssunds, en
benda má á, að bæði Austur-
Síbiría og Alaska eru mjög tor,
sótt og strjálbýl iönd. Ef stór-
styrjöld verður milli Rússa og
Ameríkumanna, er ósennilegt. ’
að aðalviðureignin fari fram í
Alaska og Austur-SIbjríu. Lík-
legra'verður að'teliast, að mið-
og suðurhluti Kyrrahafsins
verði þýðirigánneirt, yígflötur
en hinar lítt byggðu og köldu
strendur Alaska Og Austur-Sí-
biríu. Baldur Bjarnason.
Fyrsfu lögin afgreidd.
í GÆR voru afgreidd fyrstu
lögi'n. á þessu þingi. Var það
frumvarp stjórnarinnar um
heimild handa ríkisstjórninni
til að taka lán hjá Fram-
kvæmdabanka íslands vegna
alþjóðaflugþjónustu.
Samkvæmt þessum fyrstu
lögum þingsins fær ríkisstjórn
iu heimild til að taka fjórar
milljónir að láni hjá Frám-
kvæmdabankanum til að rejíá
stuttbylgjustöðvarhús á Rjúpna
hæð, og verði húsið notað í
þarfir aíþjóðaflugþjónustunar.
Hið fyrirhugaða hús verður
mikið stórhýsi, 5377 rúmmetr-
ar að stærð.
Lánið er til 12 ára og vextir
4V2%.
T jarnarhíó,
VONARLANDIÐ
Loksins gefst kostur á að
gefa hæstu einkunn fyrir kvik-|
mynd! Þessi ítalska kvikmvr.d!
er tvímælalaust einbver hin
bezta, sem hér heíur sézt í háa
herrans tíð. Myndina þurfa alí
ir þeir að sjá, sem eitthvað
eru farnir ryðga í samúð
sinni með smæhngjum þjóðré-
lagsins, að ekki séu nefndix
allir mannonsdýrkendur þess,-
ara síðustu og versiu. tímá, sem
í dansinum kringúm gullkáíf-
inn hafa týnt niður miklu af
mannúð, sinni. Myndin sýhir'
átakanlega vonleysi atyinnu-
leysisins. og, manpúðarleysý.
þeirra, er láta ekkert tækifærúj
ónotað til að féfletta náuhg- j
ann, einkum þá. ei’ sízt mega
við því af> missa nokkuð. í,
myndinni eru svo ótal blæ-l
brigði, að ógerningur er að {
gera grein fyrir þeim í stuttu j
máli. Leikurinn og myndatak-j
an er hvort öðru betra. Skulu i
menn óhikað hvattir til að sjá
myndina, því að hún mun hafa
göfgandi áhrif á bvern þann
er hana sér.
Bœjarhíó.
LOKAÐIR GLUGGAR.
Eins og flestar rnyndir gerðar
á meginlandinu, er þessi mynd
vel þess virði að sjá hana, þótt
efnið sé að vísu ekki sem
skemmtilegast. Gengur mynd-
, in út á að sýna leit ungrar
stúlku að litlu systur sinni. sem
lent hefur á glapstigum. Mynd
in er afar spennandi á köflum
og yfirleitt mjög vel leikin,
þótt efnið sé _á stundum full
viðkvæmnislegt. Myndin er vel
þess virði að sjá hana, ef menn
hafa gaman af að skoða þær
skuggalegu ,,týpur“, sem þar
koma fram, melludólga- og
hvers kyns fanta.
Stjörnubíó
LORNA DOONE. ’•* Mynd
þessi er lauslega gerð eftir sam
nefndri sögu eftir R. D. Black-
more. Hún gerist á timum
KKai’ls II. Bretakóngs og hafa
ýmsaí persónur sögu Black-
mores stoð í sögu Bretlands,
eins Og aðalpersóna myndarr
innar John Ridd og stigamaðui’
inn. Hins vegar er nokkuð ’vik-
ið frá sögunni í mvndinni. Efn-
ið er óánægja og uppreisn
bænda í Exrrioor í Englandi
gegn þjófum og ræningjum a£
Doone-ættinni að vðbættri ást
arsögu John Ridds og Lornui
Doone. Myndin er afar spenn-
andi á köílum. en erfitt er aS
ímynda sér Richard Greene,
sem ofurmennið Ridd í sögii'
Blackmores. Greene þessi eh
hálfgerður sætabrauðsdrengur.
Þetta er fyrsta mvndin, sem
sýnd er hér á breiðtjaldi og er
sú aðferð allgóð, þar eð hún
sýnir meiri breidd, en ekkll
fannst mér dýptin verða neitt
áberandi, ef ætlunin er að ná
henni rrieð þe'ssari aðferð.
í: Léleg.
** Sæmileg.
Góð.
**** Ágæt.
önnur milljón ferkílómetrar.
Landið, sem, liggur á sómu
breiddargiáðu og Skandinavíu
skagi, 'hefur miklu kaldara
loftslag. Þó er bar margt, sem
minnir á Norður-Evrópu. Barr
ið og birkiskógaflæmin líkjast
mjög hinum finnsku og norsku
skógum, en hinar miklu freð-
mýrar minna mjög á íshafs-
strendur Rússlands og Síbiriu.
STÓRKOSTLEGT I,AND
Alaska er stórkostlegt og fag
urt land. Þar skiptast á háfjöll
og jöklar, sléttur, skógar og
freðmýrar, ísauðnir og gróður-
sælir fjarðardalir. Kyrrahafs-
strönd Alaska minnir mjög á
Noregsströnd. Þar- er gnægð
veiðidýra í skógum og nokkur
beztu fiskimið heimsins liggja
úti fyrir ströndum. landsins.
Landið er málmauðugt og hef-
ur mikið vatnsaíl. Landbúnað-
arskilyrði eru víða góð. í Ál-
aska eru því mikil skilyrði fyr-
ir fjölbreytt atvinnulíf. Enn
búa þar þó bara tæplega hundr
að og fimmtíu þúsund manns,
en hægt og hægt fjölgar land-
nemunum, og milljónir manna
munu áreiðanlega geta lifað i
þessu landi í framtíðinni. Al-
aska hefur því mikla þýðingu
sem landnemaland.
HERNABARLEGA ÞÝÐING-
IN MUN ORÐUM AUKIN
Það hefur vevið mikið rætt
upp á síðkastið um hernaðar-
lega þýðingu Alaska, en sumir
telja þó, að hún sé orðum auk-
in. Að vísu hafa bæði Russar
Fimmtugur í dag:
Guðmundur Jónatan Guðmundsson.
í DAG er Guðmundur Jónat
au Guðmundsson, fyrrverandi
forstjóri vinnuhælisíns að
Litla-Hrauni, fimmtugur.
Guðmundur er sonur hjón-
anna Jónínu Árnadóttur og
Guðmmidar Jónssonar. Jónína
var mjög félagslynd kona og
starfsöm á líknar- og hjálpar-
störf. Guðmundur Jónsson
var frá Hrauni í ölfusi, af
Bergsætt, afburða vel gerður
maður, þátttakandi í hvers
konar félagsmálum eftir að
hann kom til Eyrarbakka og
oddviti hreppsnefndar árum
saman. Það var ekki vinsælt
starf, að* mi'nnsta kosti ekki
fyrr meir, en Guðmundur óx
að vinsældum í starfinu því
lengur sem hann gegndi því,
og var það óvenjulegt.
Guðmundur Jónátan ólst upp
við sömu kjör og önnur börn
á Eyrarbakka í byrjuu þess-
arar aldar. Hann fór strax að
vinna, þegar hann gat það, og
starfaði við vegavinnu og í
sveit, og þegar honum óx þrek
og þroski, fór hann að stunda
sjó °g ýmis verkama'unastörf.
Ók hann og vörubifreið all
lengi og ’ var formaður. í Þor-
iákshöfn í nokkrar vertíðir eða
þar til hann tók við forstöðu
vinnuhælisins fyrir sjö árum.
Guðmundur Jónatan hefur
alla tíð verið afburða vinsæll,
enda leysti ha'nn_alltaf hvers
manns vandræði, þegar hann
gat, og leitaði meira áð segja
eftir því, hvar aðstoðar
þurfti með. Gamall farlama
Guðmundur J. Guðmundsson.
maður austur á Eyrarbakka
sagði við mig í vor um páska-
leytið, þegar fréttin barst út
um hættulegan sjúkdóm Guð-
mundar. „IJann er einhver
bezti maður, sem ég hef
þekkt á minni löngu ævi.
Haun hefur vakað yfir okkur,
gömlu hróunum, alla tíð. Við
missum mikið, ef hann fellur
nú frá.“ Og ég vissi, að þetta
voru sönn orð.
Guðmundur fór þegar á
unga aldri að láta sig félags-
málefni mikið skipta og hafði
á þeim sviðum ýmis störf með
höndum, þegar hann var ekki
á sjónum, annaðhvort sem
formaður eða háseti eða ö<nn.
um kafinn í landi. Hann starf-
aði mest x Verkamanscafélaginu
1 Báran og hefur átt drjúgan
þátt í viðgangi þess félags s. 1.
30 ár. Skapgerð hans hefur og
ætíð verið þa'nnig, að hann.
hefur safnað um sig fólki. —
Hann er samningalipui*, glað-
lyndur svo að af bar, djarfiir
og starfsamur.
Hins vegar stendur oft
stormur um dugmikla for-
ustumenn og hefur Guðmund-
ur ekki farið varhluta af þvf.
Guðmundur J. Guðmunds-
son naut mlkilla vinsælda í
starfi sínu sem forstöðumaður
vinnuhælisins, ekki aðeins
meðal þeirra manna, sem urðu
að dvelja í því, heldur og hjá
yfirboðurum sínum hér fyrir
sunna'n. Vissi ég mörg dæmi.
þess að hann lét sér mjög annt
um pilta, sem höfðu lokið vist
hjá honum, rétti þeim hjálpax*-
hönd á ýmsan hátt og stuöl-
aði að því, að gerð yrðii
greiðari gata þeirra eftir að
þeir hófu að nýju frjáls störf.
Um síðustu páska vg*-ð
Guðmundur snögglega sjúkur
og var honum ekki hugað líf
vikum saman. Hann komst þó
á fætur og hefur honum batn
að mjög hina síðustu mánuði.
Sjúkleikinn gerði það samt að
verkum, að hann gat ekki
sinnt starfi sínu lengur, óg
sagði han'n því lausu fyrir
nokkru og flutti hingað til1
Reykjavíkur. Guðmundur hef
ur alia tíð verið mikill at-
hafna- og- starfsmaður, og veit
ég, að honum fellur illa að
geta ekki haft eitthvað fyrir
(I -*h. á 7 síðu.} ,