Alþýðublaðið - 05.11.1953, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 5. nóv. 1953
ALÞÝÐUBLAÐtÐ

UMRÆÐUR hafa farið fram
£ Finnlandi mörg undanfarin
ár um það, hvort hægt mundi
vera að binda upphæð inn- og
útlána banka- og sparisjóða við
vísitölu. Landsbankanum hafa
borfizt up^’ýsingar um þetta
mál frá Finnlandsban'ka, og fer
hér á eftir stutt greinargerð,
sem á þeim er byggð.
DÝRTÍÐIN í FINNLANDI.
Það er engin tilviljun, að
þetta mál hefur verið meira
rætt í Finnlandi en öðrum lönd
um. Verðbólga hefur verið þar
geysimikil um niargra ára
skeið, og er nú talið, að verð-
gildi marksins, miðað vdð kaup
mátt þess samkvæmt vísitölu
framfærslukostnaða^. sé aðeins
einn ellefti hluti. nr því. sem
var árið 1939. Trú manna á
verðgildi peninganna hefur því
að vonum minnkað stórlega og
dregið hefur úr eðliiegri söfn-
un sparifjár. Verðhólgu er ætíð
samfara breytingan á eigna-
skiptingunni lántakendum í
hag, en á kostnað sparifjáreig-
enda. Verðmæti eigna þeirra,1
sem lántakendur hafa fengið
umráð yfir, hækkar í verði, en
sparifjáreignin missir jafn-
framt mikinn hluta. af kaup-
mætti sínum. Það er ðhætt að
segja. að það hafi fyrst og
fremst verið það réttlætissión
armið, að sparifjáreigendur
skyldu ekki sviptir miklum
hluta eigna sinna á þennan
hátt, sem hefur komið af stað
umræðum um vísitöluuppbæt
ur á sparifé í Finnlandi. Jafn-
íramt hefur mönnum orðið
það ljóst, að nauðsynlegt sé að
gefa sparifjáreigendum ein-
hverja tryggingu, ella muni
enginn raunverulegur sparn-
aður eiga sér stað í þjóðfélag-
ánu á verðbólgutimum, og
'mundi lánsstofnunum geta staf
að mikil hætta af því.
ATHUGUN FINNSKU PEN-
INGASTOFNANANNA.
Árið 1950 létu peningastofn-
anir Finnlands fara fram at~
•hugun á því, hvort sú leið væri
fær að koma á fullkomnum vísi
töluuppbótum á öll inn- og út-
lán. Var þá málið lagt fyrir hag
iræðirannsóknardeild Finn-
landsbanka. í skýrslu deildar-
innar er því haldið fram, að
almennar vísitöluuppbætur á
inn- og útlán gætu orðið til
(þess á verðhólgutímum, að
verðhækkunin yrði enn þá Ör-
ari. Varð því ekki úr fram-
kvæmdum að sinni, enda kom
jþá til framkvæmda almenn
vaxtahækkun, sem nam 2%,
'foæði af inn- og útlánum.
ANDSTÆÐAR SKOÐANIR.
Umræður hafa síðan haldið
áfram um það, hver áhrif al-
rnennar ' vísitöluuppbætur á
inn og útlán mundu hafa á
efnahagskerfið, og hafa komið
fram mjög andstæðar skoðan-
ir, bæði hjá fræðimönnum og
'reyndum f jármálamönnum.
Hafa sumir fyigt hagfræðirann
sóknardeild Finnlandsbanka að
málum og talið, að slíkt kerfi
mundi aðeins herða á verð-
bólguskrúfunni, og einnig hef-
ur verið bent á, að framkvæmd
þess mundi verða mjög erfið
og ko-tnaðarsöm. I þriðja lagi
hefu" því verið haldið fram,
að af þessu mundi leiða aukna
vantrú manna á því, að verð-
lag crati haldizt stóðugt, þar
sem raunvierijlega þyríci aðþ
gerða við, sem treystu trú
manna á verðgildi peninganna
X framitíðinni.
RÁÐ GEGN VERÐBÓLGU.
Forvígismenn vísitöluupp-
ætur á sparifé
bóta hafa álitið, að allt of mik-
ið væri úr þessum hættum
gert og bent á ýmis gagnstæð
rck. Að vísu mundu vísitölu-1
greiðslur af skuldum verða til
þess að hækka kostnað fyrir-j
tækja á verðbólgutímum, en;
þær mundu jafnframt verða1
til þess að draga úr óeðlilegri
eftirspurn, sem skapast af því
einu, að menn óttast. að pen-
ingaeign þeirra verði að engu.
Mundu því vísitöluuppbætur
draga mjög úr verðbólgunni,
með því að minnka brask og
oeðiilega fjárfestingu, og yrði
þar með brotinn sá vítahring-
ur, að mikill hluti fjárfesting-.
arinnar byggist fyrst og fremst
á von um verðbólgugróða. Jafn
framt hefur verið sýnt fram á,
að mjög mikill hluti þjóðarinn
ar hafi, eins og nú standa sak-
ir, hag af verðhækkunum, sem
leiða til þess. að skuldabyrðin
léttist, en eignirnar stíga í
verði, og beiti því ekki póli-
tískurn áhrifum sínum í þá átt
að draga úr verðþenslunni.
Vísitöluuppbætur mundu leiða
til þess, að miklu færri högn-
uðust af verðbólgu, og mundi
þá verða auðveldara að ráða
bót á henni.
ENGIN NIÐURSTAÐA.
Engin niðurstaða hefur enn
fengizt í þessum umræðum,
enda er ókleift að sjá fyrir,
hver áhrif svo nýstárlegt kerfi
sem þetta muni hafa á efna-
hagslífið. Vegna þessarar ó-
vissu hefur verið valin sú leið,
að byrja í smáum stíl til
reynslu. Sett var ný nefnd til
að athuga málið af peninga
stofnunum snemma á árinu
1952, en þá var nýbúið að
lækka bankavexti um 2% fyr-
ir atbeina ríkisstjórnarinnar,
og þótti því nauðsynlegt að
grípa til annarra ráðstafana til
að vernda spanifjáreigendur
og viðhalda söfnun sparifjár.
Lagði nefndin til, að teknar
skyldu upp takmarkaðar vísi-
töluuppbætur á sparifé. Skulu
nú greind helztu atriði þessa
fyrirkomulags.
HELZTU ATRIÐIN.
Sérstakir vísitölubundnir
reikningar skyldu opnaðir, og
yrði fé, sem á þá er lagt, bund-
ið til eins árs í senn. Af inn-
stæðum skyldi greidd vísitölu-
uppbót, sem næmi 50% af vísi
töluhækkun frá þeim degi, er
reikningurinn væri opnaður.
Vextir skyldu vera 1% lægri
en af sex mánaða sparifé.
Til þess að standa straum af
vísitöluuppbótum skyldu lán
veitt með vísitöluskilyrðum,
og skyldi hver pemngastofnun
ráða, af hvaða lánum slíkra
uppbóta væri krafizt, en þó
skyldu hliðstæðar stofnanir
(sparisjóðir, viðskiptabankar
o. s. frv.) koma sér saman um
reglur-í þessu efni. Ætlazt var
til, að lántakendur greiddu
vísitöluuppbæturnar í pening
um, en þær legðust ekki við
lánið.
Fyrirkomulag þetta átti að
koma til framkvæmda 1. októ-
ber síðast liðinn, en bví var
frestað fyrir tilmæli ríkisstjórn
arinnar, en hún vildi láta at-
huga. nánar þá leio, að veita
sparifjáréigendum aukin skatt
fríðindi.. Þannig stendur málið
nú, og er því engin reynsla
fengin enn.
ALÞYÐUBLAÐIÐ birti á
dögunum ræðu þá, sem Jón
Árnason bankastjóri flutti á
fundi seðlabanka Norður-
landa í sumar, en þar ræddi
hann hugmyndina um verð
lagsvísitölu penmga. Mál
þetta hefur verið mjög á dag
skrá í Finnlandi undanfarin
ár eins og Jón Árnason gat
um í grein sinni. Nú hafa
Landsbankanum borizt upp
lýsingar um þær umræður,
og birtist hér greinargerð,
sem byggð er á þcim, en Jón
Árnason hefur góðfúslega
látið Alþýiiúblaðinu hana í
té.
SNEITT HJA OKOSTUNUM.
Það er þó talið, aö þeir ókost
ir, sem helzt er búizt við. að
almennar vísitö1 u uppbætur
hefðu í för með sér, mundu
ekki vera þessu fyrirkomulagi
samfara. Vísiföluuppbætur á
lán mundu fyrst og fremst
koma niður á löngum lánum og
hefðu því _ ekki sömu verð-
þensluáhrif og uppbætur á
stutt lán, og auk þess mundu
þær ekki verða jafnkostnaðar-
samar í framkvæmd. Hætta er
hins vegar á því, að lántakend
um yrði mismunað á þessu
sviði, og jafnframt færi vísi-
tölugreiðsla af lánutn eftir því,
hve miklar upphæoir stæðu á
vísitölureikningum í viðkom-
andi stofnun.
Verði þetta fr-imkvæmt í
Finnlandi, múndi fást mikil-
væg reynsla á því, hver áhrif
vísitöluuppbætur hefðu á fjár
málakerfið, jafnframt því sem
stórt spor væri stigið til að
rétta hag sparifjáreigenda og
að svipta lántakendur óeðlileg
um verðbólgugróða. Einnig
mundi það auka örvggi láns-
stofr.ana, að mikill hluti inn-
stæðna yrði bundinn til langs
tíma. Að vísu álíta margir
fjármálamenn, að heppilegra
sé að grípa til beinna vaxta-
hækkana Jtil varnar á verð'-
bólgutíma,' en á beirri leið
hafa reynzt vera ýmsi.- van-
kantar, einkum þó andstaða
stjórnmálamanna.
FENGIN REYNSLA.
Fróðlegast væri að sjá, hver
áhrif þetta hefði á sparifjár-
i söfnun. Um hitt, hvort lánvevt
. ingar með vísitölufyrirkomit-
lagi eru framkvæmanlegar,
jhefur þegar fengizt- nokkur
j vitneskja. Þegar árið 194‘J
• byrjaði Ellilaunasjóður Finn-
jlands að veita lán með 50%
i vísitölugreiðsluskilyrðum. Slík
lán hafa verið . veitt til raf-
orkuvera. sveitarfélaga og iðn
aðar. Lánstíminn hefur oftast
verið 15 ár, oe vextir eru nú
8%, og er búið að veita lán
með bessum kjörum að upnhæð
8662 millión mörk (614 milljón
ir króna). Tryggingarfélög hafa
veit. sams konar lán síðan'1947,
og 1952 bauð borgarstiórn Hels
ingfors út 600 miliión marka
lán með svipuðum kjörum og
7Vé% vöxtum. Auk þess má
nefna. að í Svíþjóð bauð Sam
band sænskra samvinnufélaga
út lán til 20 ára með 3% vöxt- .
um og vísitölutryggingu.
Af þessu má sjá, að nokkur
reynsla er fengin af lánveif-
íngum. með þessu fyrirkomu-
lagi, og það er ekki að sjá,
að vísitöluuppbætur hafi leitt
til neinna eríiðleika fyrir lán-.
takendur, en smám saman .
fjölgar þeim, sem hag hafa :af •
því að stemma stigu víð áfram ,
haldandi verðhækkunum.
Það er athyglisvert, að það -
er ekkert í finnskum lögum,
sem mælir gegn þvu, að lán og .
innstæður séu burdin við visi .
tölu. Er því þess að vænta,. aS
áframhald verði á þessari þró
un, einkum ef .ekki tekst að
endurreisa trú manna á verfi- .
giidi' peningaeignar msð öðru
móti.
Ertndt um tisf og fegu#
effir Símon Jóh.
Ágúsfsson prófessor
HLADBÚÐ hefur gefið, út
bókina List og fegur'ð eftir -,dr.
Simon Jóh. Agústsson prófess-
or, en uppistaða hcnnar er>er-
indi, sem höfundurinn hefur á .
undanförnum árum flutt fyrlr
almenning í Háskóla íslands.
Erindi þessi hefur höfundurinn
þó öll endursamið, svo að bókm .
bæri meiri heildarsvúp.
Erindin í bókinni bera þess-
ar fyrirsagnir: Hvað er fagur-
fræði? Er fegurð hlutlæg eða
huglæg? Náttúrufegurð og list
fegurð, List og tækni, List og .
eftirlíking, List, gagnsemi og
töfrar. List og skemmtanir,
Form og efni, Hið íagra, góða
og; sanna. Tegundir feguiðar,
List og sálkönnun, Líf og list
og Fegurðartjáning.
Skáldsagnahöfundur á nýrri braul
LEIKLISTIN krefst annað
hvort sérstakra veðurskilyrða,
eða væglegra og rúmgóðra húsa |
kynna. Aldrei myndi hún hafa
komizt á jafn hátt stig með
Forn-Grikkjum og raun ber
vitni, ef þeir, sem að leiksýn-
ingunum stóðu, hefðu átt það
á hættu, að verða að aflýsa
þeim hvað eftir annað, sökum
rosa og rigninga, er hefði gert
áhorfendum óvært á hinum
þaklausu hringbekkjum. Aldrei
myndi hún hafa komizt til vægs
og virðingar í Vestur-Evrópu
á miðöldum. ef hinar háhvelfdu
dómkirkjur og skrautlegu hall
arsalir hefðu ekki búið henni
það umhverfi, sem eðli hennar
krefst.
HVERS VEGNA FÁ LEIK-
RITASKÁLD?
Þegar þessa er gætt. er ekki1
að undra, þótt leiklistin sé ung ;
með þjóðinni, sem þetta land '
byggir. Hér er veðráttan, — og
hefur jafnan verið, — svo ó-
stöðug, að vart er hægt að boða
\i\ iújjifundár, neim stórpóli-
tízk nauðsyn krefji, og þó helzt
ekki nema sumar sé. Um sam-
komuhúsakost fram undir síð-
ustu aldamót er óþarft að fjö-
yrða. Hins vegar sanna bók-
menntir okkar, að ekki mundi
þjóðina hafa skort dramatíska
rithöfunda, ef ytri skilyrði til
flutnings slíkra verka hefði
verið fyrir hendi. Leikeðlið
hefur og jafnan verið okkur í
blóð borið, enda láta mikilhæf
ir túlkendur leiklistarinns.r
ekki á sér standa, þegar er
ytri skilyrði leyfðu, — ef skil-
vrði skvldi kalla, os höfðu
Jón Björnsson.
þeir þó ekki neinar þjóðlegar j
erfðavenjur, túlkun sinni til
grundvallar. Það er ekki fyrr
en þegar þjóðleikhúsið er full-
gert og tekið í notkun, eða
fyrir fáum árum, sem ís-
lenzkri leiklist er búið viðun-
anlegt umhverfi. Og um leið
verður háværari sú spurning,
hvers vegna við höfum enn
ekki eignast nema örfá leikrita
skáld, sem telja megi hlutgeng,
— og enn færri, sem afbragð
geti talizt, — enda þótt við
höfúm þegar eignast marga
ágæta leikara, — og annar
hvor maður á landi.nu fáizt við
ljóðagerð, skáldsagnagerð eða
sagnritun í einhverri mynd.
í rauninni er þeirri spurn-
ingu fljótsvarað. í fyrsta lagi
getur enginn orðið hlutgengt
leikritaskáld, nema fyrir all-
náin kynni af leikflutningi og
leiksviði. í öðru lagi hefur
dramatísk sköpunargáfa þjóð-
arinnar fallið í aðra farvegi
um aldaraðir, af þeim orsökurn,
sem áður er lýst, eða með öðr
um orðum, fyrir veðurfræði-
legar orsakir og skort á bvgg-
ingarefni, og náð slíkri fuli-
komnun, að vart verða hlið-
stæður fundnar með öðrumi
þjóðum; rímsnilld og frásagn-
arsnilld í brag og sögu hefur
öðlast hér þegnrétt, bvggðan
á aldagömlum, rótgrónum erfð
um. Það er því sizt að undra,
þótt íslenzk skáld og rithöfund'
ar hugsi sig tvisvar um, áður
en þeir leggja út í það nýsköp-
unarævintýri, sem leikritun er
enn í dag með þjóð vorri.
SKYLDA ÞJÓÐLEIK-
HÚSSINS.
Því meiri ástæða er til að
fagna því, þegar .cinhver læt-
ur þar skeika. að sköpuðu, og'
kveður hina troðnu leið, Fæst
um hefur orðið það vegur eoa
gróði hingað til, en fyrr eða
síðar kemur sá, sem við bíðum
eftir. íslenzkur leikritahöfund
ur, sem ekki er aöeins snilli-
gáfu gæddur, heldur kann og
sitt verk. Og það er þjóðleiij-
hússins að greiða götu allra
þeirra, sem við þessa grein
skáldlistarinnar fýsir að fást;
leiðbeina þeim, auðvelda þeirni
aðgang að leikæfingum og leik
sýningum, og síðast en ekki
sízt, — að taka verk þeirra tií
Slutnipgs,,. þau, sem .standast:
það mat. er á þau ber að leggja.
íslenzk leiklist fyrirfinnst ekki
í orðsins fyllstu merkingu, fvrr
(Frh. á 7. síðu.)