Alþýðublaðið - 03.03.1954, Blaðsíða 5

Míðvikudagur 3. marz 1954
ALÞÝÐUBLABID
UM það gteur varla verið á-
greiningur meðal þeirra, sem
á annað borð aðihyllast grund-
vailaratriði lýðræðis og
frjálsra kosninga, að ekkert
vald má hafa nokkur áihrif á
TÍr&Lit kosning.a t. d. hvorki
stjórnvald né hervald. Það er
einn hornsteinn lýðræðisstjórn
•hagsvald grundvallast í raun
og veru á þjóðfélagsskipuninni.
Auðmenn eiga í raun réttri
auð sinn undir þjóðféiagsváld-
inu, undir þjóðinni sjálfri, því
að hun gæti á lýðræðislegan
hátt tekið upp þá þjóðfélags-
skipun, þár sem ékki yaeri rúm
fyrir auðmenn eða verulegt;
arfars, að kjósendur myndi sér peningavald í höndum einstak
skoðanir sínar á grundvelli linga. En fyrst þjóðin fellst á
frjálsrar hugsunar og frjálsrar mikið fjárhagsvald í höndum
ihugunar á málavöxtum,- að einstaklinga, liggja auðvitað til
engin tilraun sé gerð með nokk
urs konar vaidbeiringu, hvorki
til þess að truíla dómgreind
þeirra né heldur t.il þess að
koma í ,veg fyrir, að þeir greiði
atkáræði í samræmi við niður-
stöðu sína. í sambandi við
þessi augljósu grundvallarat-
riði er þó ýmisiegs að gæta.„
Getur verið vandi að draga,
með réttum hætti þær marka-.
línuf, sem vio skal miða, þ. e.
a. s. það getur verið Vandi að
kveða á um, hvbrt og hvenær
er.um valdbeitingn að raeða. ,
í - því sambandi þarf að
.greina á milli tvenns konar
vandamála. ,.í fyrsta lagi: Hvers
feonax þjóðféiagsváldi á að
meina afskipti af kosningum?
Og.í öðru lagí: ílvar á að d'raga
markalínuna milli þess, sem
þjóðfélagsstofnuninni er heim-
ilt ,í afskiptum af kosningum
•og hips, sem telja má óheim-
ilt? Eða m. ö. o,: Hvað á að
telja. valdbeitingu? Ég ætla að
. ræða- fyrra .atriðið fyrst. .
Áðsíaða vafdsins.
Lýðræðissinnar eru auðvitað
sammála um, að ríkisvaldið
má ekki heita hinu mikla á-
'hrifavaldi sínu í þágu einnar
stefnu.eða. gegn annarri. Lög-
regla. má ekki láta kosningar
íil sín taka. Ríkisútvarpið má
ekki styðja einn, en beita' sér
gegn öðrum. Þar, sem um her-
vald er að ræða., má það ekki
jnimiá á mátt. sinn né béita hon
sim. Um þetta eru allir lýðræð-
íssinnaðir menn sammála. En
til er fleira vald en ríkisvald
og hervald. Yfirráð yfir miklu
fé er líka mikið vald. Og nú er
spurningin: Má slíkt penínga-
vald láta til sín taka í kosn-
íngum? Mega þeir, sem hafa
mikil fjárráð, taka sig saman
um að beita valdi auðs síns til
þessa að reyna að hafa áhrif á
niðurstöður kosninga?
Af hverju telium við for-
ráðámenn skóla ekkimega ’hag
nýta þá aðstöou sína til þess
að móta. stjórnmálaskoðanir
nemenda sinna? Af því að
þeim hefur verið fengih for-
staða . skólanna. til þess að
fræða nemendur sína um stað-
þess ástæður. Rökin fyrir því
eru talin þau, að . slíkt tryggi
betur hagkvæma stiórn á fram
leiðslunni, tryggi betur fram-
takssemi og hugkvæmni á því
sviði. Frá þjóðfélagslegu sjón-
armiði er hér um, að ræðá þjóð
félagsstofnun, rétt eins og rík-
Það er því í raun og veru
lýðræðisleg nauðsyn að
hindra það, að nokkurt
sterkt þjóðfélagsvald geti
beitt sér í kosningum, pen-
ingavald ekki síður en ann-
að vald.
§ er váfdbeifingl
Þá kemur að síðara vanda-
málinu, sem um . or að ræða.
Þótt við vrðum ^smmála um
að beiting. ýmiss konar valds í
kosningum . s kuii hindruð, þá
er'eftir áð. drágá þi markalínu.
sem tákn-a skaL, hvað telia
sknli valdbeitingu eða misbeit
ir.gu •val.ds. Við erum sammála
um. að ríkisvald ð sjálft eigi
ekki ,að háfa afskipti af kosn-
greíðslu eins manns, eins kjós-'er hindrað í því að beita áhrif-
anda, er þá ekki nka ástæða um sínum í kosningum. það se
til þess að banna tiiraunir til í ra.uninni ekki um fullkomið ,
notkunar fjár til bess áð hafa lýðræði að ræða, nema kjó’s-
áhrif á atkvæoi þúsunda ‘ endur geti greitt atkvæði sitt
manna eða kjósendanna yfir-1 óháð'ir öllu þjóðfélagsval’di'.
leitt? húkévaldi. lögregluvaldi, pep-
Enginn vaí'i gét'ur' leikið á ingva’di o. s. frv. í öðru lagi
þvt, að með noíkun fjár' má. gr niðurstaða roín sú að setja.
hafa áhrif á kjósendur í þnrfi reglur ,um, hvað t.elja i
heild, cinkum og 'sér 'í lagi skuli m‘:beitingu peningavalds í
'eftir að nútíma áróðurstækni í sambandi við kosningar og '
kom til skjajanua. Þa.ð er í eigi þá grundvallatreglan ao
síálfu sér enginn eðlismimur véra sú, að það sknli teliast ií
á því að <múa sér að einstpk- m:sbe:|ingpenirgavalds. ef eytt
linari með fvrirlíeit um fjár-'er í kosningar eða kosninga-
gjaftr eða hlunntndi, ef han
I
ann
átt,
úndirbúning meí-t fé en teij-
ast verður óhjákvmnd,egt
og hinu. áð snúa sér til kjós- eðhlegt til þas.s að aðstoða kiósý'
enda í heild og bjóða þeim endur við að mynda sér heij-
"hlunnindi,. sem aðeins vérða rbrigða og óháða skoðun á mái
Þingræða Gylfa Þ. Gíslasonar-.
isvald, lögreglu, hervald, skóla
o. s. frv., stofnun, sem menn
getur greint á um, hvort sé
nauðsynleg eða ónauðsynieg,
æskileg éða óæskileg. En um
það getur ekki verið ágrein-
ingur, að henni fylgir vald,
sem nota má til annars en*
nau-ðsyn . hennar er rökstudd
með, þ. e. a. s. vald, sem má'
misnöta. Hér.vaknar þá spurn'
ingin: Er það ekki misnotkun
á aðstöðu, er þeír, sem f.ara
með fjárhagsvald í þjóðfélag- •
inu, beita því til þess að hafa:
ahrif á kosníngar, til þess að
hafa áhrif á það, hvernig land
inu er stjórnað?
Freísísfjofur.
Við erum sammála um, að
tvær skoðanir standi ekki jafnt
að vígi, ef önnur nýtur stuðn-
ings ríkisvaldsins, én hin ekki,
ef önnur nýtur stuðnings út-
varps eða skóla, en hin ekki, ef
önnur nýtur stuðnings hers eða
lögreglu, en hin ekki. En
standa þær jafnt að vígi, ef
peningavaldið í þjóðfélaginu
styður aðra þeirra gegn hinni?
Er ekki einum hornst-eininum
kippt undan lýðræðisbygging-
unni. ef sterkt fiárhagsvald,
tekur að styðja eina skoðun
eða einn flokk, rétt ein.s og
honum væri kippt undan
GYLFI Þ. GÍSLASON fluttí ræðu þessa í síðustu vikú
sem framsövu fyrir þingsálý.ktunartillögunni um nauðsýn.
ráðstafana gegn misnotkun fjár í kosningum. Morgunblað-
ið fékk á sunnuclag kast út af máli þessu óg sagði, áð sjald-
an myndi hræsni og yfírdrepsskápur hafa komízt á hærra
stig í þingræðu en í þessári framsögu Gylfa. Túlkaði Morg-
unblaðið ummæli Gyifa þannig, að hann héldi því bein.
línis fram, að aðalandstæðingar hans, þ. e. Sjálfstæðis-
menn, hafi unnið kosriingar með mútum og fjáraustri. Nú
gefst lesendum kostur á að bera þessar.staðhæfingar sam-
an við orð Gylfa Þ. Gíslasonar. Hér ér ræðan, sem Morg-
unbláðið ærðist út af-
S'
-
efnum þeim, sem máli skipta- ýj
kosningum.. ’ 1..
Skoðanjr þær, sém ég hef ná^
rakið, eru ekki nýjar áf nálinriiý
né heldur einkaskoðanir ,mín-..T
ar. HéV er um að ræða mæ
sem mikið hefúr vérið um.,
hugsað og rætt meðal þrosk--,
aðra lýðræðisþjóða. Sökurn
þeirra erfiðleika, s&m á þýí em,
að forma bessar meingreglur' i f
lagabókstaf, -hafa þessi sjónar- ,.
mið viðást að víssú marki. orðý%
að kjarna óskráðra laga, þ. e. g.
s. kj.ar'n.a viðurkennds stiórri-
malasiðferðis. Þanhíg ér bess-r
%
um málum t; d. ‘hatfeð á.’Norch^
urlöndum, en þáð, er 'þó ávallt,.
mjög um það rætt- hverí vera •
skuii innihald s i ðferði sregln
anna, á þessu sviði, og jafnvel
hvort ;ekki skuli rétt að setj8>
um þetta , beinar lagareglur.
Þess má geta sem dæmis* í
þ’essu sambandi, að það vitnaö-
ist einu sinni í Svíþjóð unr fór-
sætisráðherra, • F.kman * á®
nafni, að hann hafi þegið 5ö
veitt með fjármunum, ef] þúsund króna styrk til kosn-
þau eru ekki nauðsynlegur[ingabaráttu sinnar frá þekkt-
eða eðlilegur fylgifiskur við um iðjuhöldi. Hamrvarð þegar
leitni til þess að skýra mála-
vexti og veita upplýsingar,
eða að reyna á þann hátt að
orka á tilfinningar kjós-
endanna og skoðanir þeirra.
í stað að segja af sér og hverfa
af vettvangi sænskra stjórn-
mála. I Noregi var nýlega kom.
ið á fót upplýsingastofnun um.
efnahagsmál. Libsrtas nefnist
Hér getur verið erfitt að.hún. Húri telur það hlutverk
hefur það t
’ •?
stuðla að því, að þeir. Verði
hamingjusamir metin og nýtir
'borgarar. Það væri misnotkun-
á valdi, ef þeir notuðú aðstöðu
sfna til þess að hafa áhrif á
það, hvernig landi.nu er stjórn-
að. Af hverju teljum við her,
,. mgum, en hvenæ:
henni, ef ríkisvald, lögregla,. afskipti af kosningum? Hvaða
útvarp, skólar færu að styðja, ráðstafanir þess e(„a að teljast !
eina ; skoðun eða einn fiokk? óheimil afskipti? Við erum i
Það ,er auðvitað ekki tryggt, að • sammála um, að það væri mis- j
atkvæði kjósenda falli fyrst og beiting val(Í3j ef t d_ lögregla |
fremst í samræmi við mat ,hefði l hótunum við menn, ef
þeirra sjálfra á málavöxtum.; þeir greiddu ekki atkvæði á
ef ríkisvald. lögregia eða út-;vissan hátt. eða ef útvarpið
varp léti kosningar til sín Í8yfði aðeins einum flokki að
•reyndir og iilbess að reyna að 1. ...... . .... ,
.* ifremst i samræmi við. mat hefði
taka, en er það ekki jafn ó-
tryggt, að atkvæði íalli í sam-
raémi við riaat kjósend-a á málá
flytja mál sitt, eða ef atvinnu-
rekandi skipaði starfsmanni að
greiða atkvæði á ákveðinn
<eða. lögreglu ekki mega beita1 yoxí“m; sterkt pem-ngavald, hátt. Við erum einnig sammála
■ 6 fær oatahð að lata kosnmgar I
valdi sínu. til að skipta sér af
kosningum? Af því að hernum
og lögraglunni hefur verið
komið á.fót.til þess að annast
landvarnir og löggæzlu og að
það væri misr.otkun á því
valdi, sem slíkum störfum
ihlýtur að vera samfara, ef því
væri beitt til þess að móta
kosningaúrslit, því að þau
grundvölluðust þá ekki á
frjálsri íhugun og mati á hags-
rnunum og hugsjónum, heldur
á hlýðnisafstöðu við vald eða
ótta.
En hvað er þá að segja um
kosningaafskipti þeirra, sem
fara með mikið fjárhagsVald,
eiga mikla fjármuni, stjórna
Stórum fyrirtækjum? Allt fjár
um. að óhéimilt skuli vera að
til s^n taka? bera á menn fé eða fríðindi til
Ég lít því þarinig á, að þess að hafa áhrif á, hverulg
sams koriar rök og liggja til þeir greiða atkvæði, enda er
þess, að ríkisvald og lög-' 'slí'kt bannað í gllöandi kosn-
regluvald fái ekki að hafa ingalögum. Hvers vegna er
bein afskipti af kosningum,, bannað að bera fé á roenn til
liggi einnig til Iiíjts, að pen-' þess að hafa áhrif á hvernig
ingavald megi heldur efeki, þeir greiði atkvæði’ í fyrsta
hafa afskipti af kosuingum. j lagi af því, að þá er g&rð til-
Kjósandinn er þá ekki óháð-' raun til þess að koma því til
ur. Hami er í rauninni ekki leiðar, að þeir greiði atkvæði
frjáls, ef eitthvert. sterkt ’ af öðrum ástæðum en á grund- ^
vald fær aðstöðu til þess að velli íhugunar • og eigin dóm-!
hafa áhrif á hann. Þær meg-1 greindar. í öðru lagi af því, að
instefnur, sem vaíið er á, þá er peningavaldi beitt til
milli, standa ekki jafnt að ] þ&ss að hafa áhrif á niðurstöðu
vígi, ef eitthvert sterkt valdkosninga. En sé ástæða til þess
tekur eina þeirra eða einl-! að banna notkxm fjár til þess
hverjar upp á arma sína. að hafa áhrif á atkvæða-
draga skynsamiega marka-
línu. Það getur verið erfitt
að segja til um, hvenær ver
i'ð er að skýra málavexti og
hvenær verið er að reyna að
lokka mcmi til fylgis við
stefnu eða flokka, en sá
vandi má ekki yerða til þess
að markalínan sé alls ekki
dregin. Það er líka erfitt að
skírgreina það Ijóst, hveænr
borið er fé á einstakling í
kosningum í því sfeýni að fá
hann til þess að greiða at-
kvæði á vissan hátt, en það
er ekki látið va’da því, að
það sé láti'ð undir höfuð
leggjast að banria slíkt. Af
hliðstæðum ástæðum má
heldur ekki láta undir Iiöfuð
leggjast að banna óeðlilega
og ónauðsynléga notkun fjár
ti-1 þess að hafa áhrif á at-
kyæði kjósenda. Ef siíkt er
látið óátalið, er elcki lengur
tryggt, að það grundvallar-
aíriði lýðræðis sé varðveitt,
a'ð kjósendur greiði atkvæði
á gi-undvelli frjálsrar íhug-
unar og óháðs mats síns á
staðreyndum. Fjárhagsvald
einstaklinga, stofnana eða
fiokka hefur þá áhrif á nið-
urstöðu kosriinganna.
Lög og siögæði.
Niðurstaða mín er því sú í
fyrsta lagi, að ástæða sé til
þess að reisa rönd við því, að
peningavald geti haft áhrif á
úrslit kosninga, af sömn á-
stæðu og ríkisvald, lögreglu-
vald eða annað slíkt vald, sem
þjóðfélagi er talið nauðsynlegt,
sitt að fræða almennin.g um
efnahagsmál og leggur sérstaka
áherzlu á að gyila fyrir alrnenn
ingi kosti einkaframtaks og’
frjálsra viðskipta, en lýsa ch”
kostum og göllum áæ.tlunarbú-?
skapar. Þessi stofnun gefur úf
mikinn fjölda áróðursrita um
þessi efni og skipuleggur fyr-f'
irléstra og fundi, ekki hvað sízt '
þegar kosningar standa fyríj-’
dyrum. Það er engin dul á það
dregin, að norsk.ir - i ðj uhöldar
og fésýslumenn • hafa kom>ö
þessari stofn.un á fót og kosta'
hana. Um það er ínjög rætt í
Noregi, hvort það geti sam-;
rýmzt grundvallarreglum lýð-’
ræðis, að iðjuhöldar og fésýsla!
menni noti fé til slikrar starj'-
semi, þar eð margir hafa talið
sig geta fært sönnvir á, að hér
sé ekki um hlutlausa fræðslu'
að ræða, ' heldur áfóður með'
vissum sjónarmiðam í efna-
hagsmálum, en á móti öðrum.
Hefur það borið á góma í Nor-
egi, hvort e;kki sé rétt að reisa
rönd við siíku með beinni laga
setningu.
Bretar eru kunnir að því aS
láta sér óskráð lög vel líka og
treysta siðgæðisregium og hag
nýta þær sem lagabókst.af. Þa«
efni, sem kér er um að ræða,
hafa, þeir þó talið svo mikil-
væg, að þeir hafa ékki viljaS
treysta á siðgæðishugmyndim
ar einar saman, heldur sett
mjög strangar reglur um þessi
efni. í Bretlandi gilda þau á-
kvæði, að réttur stjórnmála-
flokka til þess að nota fé a
kosningum er mjög takmarka'S
ur. í hyerju einstöku kjördæmi
(Frh. á 7. síðu.i